Keloğlan

Keloğlan, özellikle Türk ve Altay mitolojisinde, masal, fıkra ve benzer halk anlatılarında adı geçen saçsız masal kahramanıdır.

Türk masal anlatı geleneği içerisinde olumlu ve olumsuz özelikleri ile halkı temsil eden bir tiptir. Başlıca özellikleri dürüstlüğü, mertliği, cesareti, yardımseverliği, cömertliği ve kurnazlığıdır. Yoksul bir karı-kocanın veya yoksul bir kadın oğlu yahut da yaşlı bir kadının torunu olarak anlatılan Keloğlan, masalların başında beceriksiz, tembel biri gibi bir izlenim sergilerken olayların gelişmesiyle kurnaz, cesur ve becerikli olduğu ortaya çıkar; yaşından ve boyundan umulmadık şekilde zorlukların üstünden gelir.[1]

Yalnız Anadolu sahası Türk ulusların masallarında değil, Arap ülkeleri, İran, Kafkasya, Orta Asya, Rus ve Batı Avrupa masallarında da farklı ad ve görünüşlerle yer bulan bu kahraman, Türk masallarında özel ve geniş bir yer edinmiş, sevilmiş ve zengin şekillere bürünmüştür. Anadolu’da Keloğlan adıyla bilinen bu masal tipi, Kazakistan'da Taşza Bala, Azerbaycan'da Keçel, Keçel Memed ya da Keçel Yeğen, Kerkük'te Keçeloğlan, Türkmenistan'da Kelce Batır, Kırım'da Tazoğlan, Altay bölgesinde Tas, Tastarakay, İran'da Keçel, Gürcü rivayetlerinde ise Kel Kafalı Kaz Çobanı, şeklinde bilinmektedir.[1]

Eşeler Dağı’nda “Keloğlan Mağarası”’nin girişi

Kökeni

Edebiyat tarihçisi Tahir Alangu, bu tipin şimdilik en son on yedinci yüzyıla kadar götürülebileceğini belirtmiş ise de kimi araştırmacılar Keloğlan ile benzer özellikler gösteren başka kahramanları inceleyerek Keloğlan tipinin geçmişini daha eskiye götürmüşlerdir.

Kimi kaynaklara göre Altay mitolojisinde adı geçen Keley adlı yarı-tanrı, Keloğlan'ın Türk mitolojisi içindeki en eski biçimidir. Keley, Ülgen'in kızlarından biriyle, yerden doğan bir şamanın evliliğinden dünyaya gelen bir kişidir; peltek dillidir.

Kırgız masalları arasında yer alan Çınıbek de Türk mitolojisindeki Keloğlan tipi ile simgesel olarak ilişkili görülmüştür. İddiasız bir tip olan Çınıbek, masalın sonuna doğru aşamalar silsilesi ile yükselerek sessizce kahramanlaşır. Kimi araştırmacılara göre Keloğlan tipinin en eski temsilcisi Çınıbek'tir.[2]

Keloğlan motifi, 16. yüzyılda Avrupa'da benzer sorun çözme yöntemlerine sahip Pikaro adlı kahramanın ortaya çıktığı dönemde güç kazanmıştır. Aklı ve iletişim dilini kullanarak kendinden daha güçlü kahramanları yenen bu tip, mitolojik bir atmosfer içinde yaşasa da modern aklın simgesi olmuştur.[3]

Başlıca masalları

Türk kültüründe Keloğlan tipinin hâkim olduğu birçok masal anlatılır. Tahir Alangu, asıl Keloğlan masallarının 15 çeşidine rastladığını ifade etmiştir; ancak günümüzde Keloğlan macerası olarak anlatılan ve yayımlanan çok daha fazla masal bulunur.[4] Bunlardan bir kısmı anlatıcı tarafından sonradan Keloğlan’a mal edilmiş masallardır.

Ayrıca Keloğlan Masalı adı altında masal kimliğinden sıyrılmış bazı metinler de yayımlanmaktadır. Irk, milliyet ve görüş bildiren metinler, dini öğretme vurgusunu amaçlayan metinler, Keloğlan tipini kullanarak çocuklara ders vermeyi amaçlayan metinler, üslubu değiştirilip hikaye üslubunda yeniden kurgulanan metinler adı masal da olsa masal niteliği taşımazlar.[5]

Keloğlan'ın masalın asıl kişisi olduğu bazı Keloğlan masalları şunlardır:

  • Keloğlan ile Köse
  • Keloğlan ile Kardeşi
  • Açıl Sofram Açıl
  • Keloğlan Hiç Alıyor
  • Kedi, Köpek ve Yılanın Mükafatı
  • Alicengiz Oyunu
  • Keloğlan Ölüyü Diriltiyor
  • Hamamcı ile Keloğlan
  • Köse Değirmenci ile Keloğlan
  • Bacadan Atılan Ölü
  • Dev ile Keloğlan
  • Keloğlan’ın Kargası
  • Dev Anası ile Keloğlan
  • Keloğlan ile Devler
  • Keloğlan Sarimsaki Beyoğlu
  • Topal Dev

Özellikleri

Birçok masalın birinci kahramanı olan “Keloğlan”, başında saçı olmadığından dolayı bu adı almıştır. Genellikle hayatta yaşlı ve dul anasından başka kimsesi olmayan, doğuştan kel, fakir bir delikanlı olarak anlatılır fakat bazı masallarda kardeşleri vardır. Eğer masalda Keloğlan’ın kardeşleri varsa Keloğlan en küçükleridir ve kendisinden “deli oğlan” olarak bahsedilir.[4] Birkaç masalda Keloğlan’ın babasından da bahsedilmiştir.

Keloğlan çoğu masalın sonunda padişahın kızıyla evlenir. Keloğlanın evli biri olarak anlatıldığı masallar da vardır. Hatta kimi masallarda üç hanımla evlidir; kimisinde ise ilk eşi öldükten sonra ikincisi ile evlenir.[4]

Keloğlan masallarda baş düşmanı olan Köse ile veya dev, peri, padişah, vezir, kadı, Yahudi, cimri gibi düşmanlarla mücadelelere girişir; aklını kullanarak, bazen de hileye başvurarak zafere ulaşır. Kimi masallarda şansının yaver gitmesiyle, kimi masallarda da olağanüstü yardımcılar veya tesadüflerle aynı sonuca ulaşır.[4] Kendisine kötülük yapanları mutlaka cezalandırır. Aslan, balık, kuş, özellikle de Zümrüdü anka kuşu gibi hayvanlarla cinler, periler ve bunların hediye ettiği sihirli objeler bazı maceralarında Keloğlan’a yardımcı olur.

Keloğlan, masallarda yerine göre hem olumlu hem de olumsuz yanları ile yer alır. Keloğlanın olumlu özellikleri; akıllı, cesur, gözü pek, kendine güvenen, korku bilmez, mücadeleci, muktedir, saf, temiz, başarılı, iyiliksever, güler yüzlü olmasıdır. Otoritenin karşısında halkı temsil eder. Haksızlığa, adaletsizliğe, zorbaya, kötülüğe karşı mücadele eder.

Bazı masallarda Keloğlan, başta kurnazlık, düzenbazlık ve hilebazlık olmak üzere, kötü kalplilik, kabalık, acımasızlık, insanlara acı çektirmekten zevk alma, uykuculuk, tembellik gibi olumsuz özellikleri ile ön plana çıkarılır.[4] Toplumdaki yanlışları, tuhaf ve eğlendirici şeyleri görebilme ve gösterebilme yeteneği onun önemli bir özelliğidir.

Masalların yapısı

Keloğlan masalları adı altında yapılan yayınlarda metinler dört ana başlık altında kesitlere ayrılmıştır: Keloğlan ve çevresindekilerin tanıtıldığı başlangıç durumu; Keloğlan'ı serüvene iten amaç ve sebebin belirlendiği kesit; serüvenin anlatıldığı kesit ve Keloğlan'ın serüvenden sonraki durumunun ortaya konduğu kesit.[5]

Masalın başında fakir, kimsesiz, herkesin iteleyip kakaladığı Keloğlan, masalın sonunda farklı bir kimliğe sahip olur. O, sıradan insanların hayal bile edemeyeceği başarı ile en iyiye hatta mükemmele ulaşmıştır. Bu bakımdan Keloğlan masallarının zıtlık temeli üzerine oturmaktadır.[4]

Keloğlan masalları çoğu zaman güldürü öğeleri taşıyan motifler içinde anlatılır. Mitolojik çağdaki destansı dil yerine komik bir söylem hakimdir.[3]

Kaynakça

  1. 1 2 Bayraktar, Zülfikar. "Geleneğin Güncellenmesi Bağlamında Masaldan Çizgi Filme Keloğlan Tiplemesi Üzerine". İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı dergisi, Cilt 49, Sayı 49, Yıl 2014. https://www.academia.edu/attachments/36576066/download_file?st=MTQ2MjM0NjY4MCw4OC4yNTAuMjUzLjkyLDQyNjE0NjI%3D&s=swp-toolbar. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016.
  2. ↑ Harmancı, Meriç. "Keloğlan'ın Mitik Aynadaki Görüntüsü". Millî Folklor, 2012, Yıl 24, Sayı 94. http://www.millifolklor.com/tr/sayfalar/94/07.pdf. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016.
  3. 1 2 Özcan, Tarık. "Modern Bir Öncü:Keloğlan". Bilig, Bahar 2013, Sayı 65. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160305051703/http://www.acarindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423872986.pdf. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016.
  4. 1 2 3 4 5 6 Şimşek, Esma. "Masalların Sembolik Dili Bağlamında Keloğlan Tipi Üzerine Bir Değerlendirme”". İtaki Felsefi Edebiyat dergisi, yıl 2007, Sayı 2. 7 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150407162822/http://m.friendfeed-media.com/da2b7c94d96307cb17e2817e79ad0728e17d267c. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016.
  5. 1 2 Dursun, Aysun. "Keloğlan Masallarının Tespiti ve Tasnifi". Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ağustos 2008, Muğla. 6 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20160506191726/https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=-Z0vbSUgrhM9fXoGkRe6Q2pz0xDivKCFA_4pfJkxCOtRyQ7-FZsXBN9X9rZbsQ2f. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016.

Ayrıca bakınız

This article is issued from Vikipedi - version of the 11/17/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.