Leoš Janáček

Leoš Janáček

Zdenka Schulzová ve Leoš Janáček (1881)
Doğum 3 Temmuz 1854
Hukvaldy, Moravya, Çekoslovakya
Ölüm 12 Ağustos 1928 (74 yaşında)
Ostrava, Çekoslovakya
Meslek Müzisyen, Besteci, Folklorcu, Müzik öğretmeni, Müzik teorici
Evlilik(ler) Zdenka Schulzová (1881–1928)
Çocuk(lar) Olga (1882-1903)
Vladimír (1888-1890)

Leoš Janáček (d. 3 Temmuz 1854; Hukvaldy, Moravya - ö. 12 Ağustos 1928, Ostrava) bir Çek asıllı (önce Avusturya İmparatorluğu 1918'den sonra Çekoslavakya'da yaşayan) bir besteci, folklorcu, müzik öğretmeni ve müzik teoricisidir. 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başlarında isim yapmış (Jan Václav Hugo Voříšek, Antonín Dvořák, Bohuslav Martinu ve Bedřich Smetana ile birlikte) "Ünlü Beş Çek Besteci"'den biridir.

Yaşamı

Leoš Janáček 3 Temmuz 1854'de o zamanlar Avusturya İmparatorluğu'na bağlı bulunan Moravya'nın "Hukvaldy" köyünde, annesi Amelia Janacek'in onüç çocuğundan dokuzuncusu olarak doğdu. Babası Jiri köy okulu öğretmeni idi. Onbir yaşına geldiği zaman Brno'da San Thomas Manastırı'na müzik öğrenmesi için gönderildi ve burada "Pavel Křížkovský" adlı bir müzik öğretmeninden dersler aldı. Sonra müzik çalışmalarına Prag'da org okulunda da devam etti ve bu sırada (1872-1876)da "Svatopluk Esnaf Cemiyeti" için ve 1876-1879 döneminde "Beseda brněnská Filarmonik Cemiyeti" için koro sefliği yaptı. Ekim 1879 - Şubat 1880 Leipzig Konservatuvarı'na gidip piyano, org ve kompozisyon çalıştı. Buradaki müzik hocalarından hoşlanmaması ve kendisine Paris'de Saint-Seans yanında çalışma için burs verilmemesi dolayısıyla Nisan 1880 de Viyana Konservatuarı'na geçti. Fakat kompozisyon hocası Franz Krenn'in neo-romantik yaklaşımını beğenmemesi, piyano hocasının yaptığı tenkitler ve sonunda konservatuarda bir yarışma icin hazırladığı bir keman sonatının "çok akademik" bulunarak sıralamaya sokulmaması nedenleri ile Haziran 1880'de bu okuldan ayrıldı. Brno'ya geri döndü.

Muziksel çalısmalarını bundan sonra Brno'da sürdürdü. Burada 1880'de bir org okuluna idareci ve hocalık görevleri ile tayin edildi. Bu org okulu sonradan Brno Konservatuvarı'na dönüştürüldü ve Janacek görevine ta 1920'ye kadar devam etti. 13 Temmuz 1881'de genç öğrencisi Zdenka Schulzová ile evlendi.

Janacek 1874'de Antonín Dvořák ile Prag'da tanışmış ve onunla uzun süren ve sanatına büyük katkı yapan arkadaşlığa başlamıştır. Dvorak'in Janacek'in ilk eserlerine yaptigi tenkitler Janacek'in bestelerinde Çek konuşma dilinin vurgu ve ahengine uymaya önem veren bir müzik tarzı kabul edip kullanmasına neden olmuştur.

Janacek ailesinin iki çocuğu olmuştur. Bunlardan ilki çok küçük yaşta iken 1890'da ve ikincisi, kızları Olga ise, 17 yaşında ölmüştür. Özellikle Olga'nın ölümü onun Jenufa operasını hazırlaması sırada olup onun özellikle yakın arkadaşı Antonín Dvořák'in mensup oldugu geç-romantik müzik ekolünden ayrılıp bestelerinde Kodály, Bartók, Szymanowski ve hatta Stravinsky'in modernist besteciler etkilerini kabul etmesine neden olduğu iddia edilmektedir. Janacek'in şöhreti uzun zaman Brno sehrine ve Moravya bölgesinden ileri geçmemistir. Fakat 1916'da revize ettiği Jenufa operası ona müzik merkezi olan Prag'ın kapısını açmış ve daha önceki eserlerinin de tekrar bu şehirde sahnelenmesine şöhretinin bölgesellikten millileşmesine neden olmuştur.

Birçok orta Avrupa müzisiyeni gibi Janáček de eserlerine ilham sağlamak için kendi bölgesi olan Moravya'ya da folklor ve halk müziği toplaması yapmış olmakla da tanınmıştır. Aynı zaman da besteci, bölgesinin İslav karakterini de müziğinde açıkca yansıtmış ve hazırladığı Glagolitic Mass ayini ve Katya Kabanova operası ile bu tesirleri ülkesinin çok dışına yaymıştır.

Janáček 1877-1927 yılları arasında 50 yıl süre ile Brno'da müzik öğretmenliği yapmıştır. Bir org okulu iken göreve başladığı bu kurum sonradan Konservatuara dönüştürülmüştür. Janacek bu arada yaptığı katkıları dolayısıyla öğretmenlik mesleğinde ilerlemiş ve Brno Konservatuarı direktörlüğü görevine atanmış ve bu görevi de ta 1920ye kadar çok başarılı olarak ifa etmiştir. 1920'de Janáček Brno Konservatuari direktorlugunden ayrilmistir ama ta 1925e kadar orada ogretmenlik etmeye devam etmistir.[1]

Bu öğretmenlik döneminde Janacek müzik teorisi hakkında kitaplar, yazılar ve makaleler ile geniş katkıda bulunmuş ve "Hudebmi listy" adlı müzik teorisi dergisinin editörlüğünü yapmıştır. Teorik eserlerinde Janacek değişik müzik konularını, şekillerini, melodi ve harmoni teorilerini, akorlar, kontrpuvan ve özellikle ritim üzerine geniş ve derin teorik katkılar yapmıştır. Hazırlayıp yayınladığı müzikoloji kitapları arasında "Úplná nauka o harmonii (Mufassal Harmoni Teorisi)", "O skladbě souzvukův a jejich spojův (Akorlarin kuruluşları ve aralarındaki ilişkiler)" ve "Základy hudebního sčasování (Müzik ritimlerini temelleri)" adlı işledikleri konular üzerinde derin ve genis kapsamlı teorik açıklama ve görüşler ihtiva eden muzikoloji biliminde önemli eserlerdir.

1922'de Hint şair-filozof Rabindranath Tagore'un verdiği bir konferanstan çok etkilenerek Tagore'un bir şiirini "Gezen Deli Adam" adlı bir koro eseri olarak bestelemiştir. Yine aynı yıl Alois Haba'nin mikrotonal eserleriyle karşılaşmıs ve sonraki eserleri bu etkiyi kapsamıştır. 1920'lerde Janáček "Lidove noviny" adlı bir gazetede seri şeklindeki çizgi-roman kahramanı olan "Kurnaz Küçük Dişi Tilki"'den etkilenmiş ve bu adı taşıyan bir operayı 1924'de hazırlamış ve sahneye konulmuştur.

Janáček yaşı epey ilerlemişken 1920'li yıllarda kendinden 28 yaş küçük ve evli bir kadına aşık olmuş; ama bu kadın kendine çok ilgisiz ve soğuk davranmıştır. Aşkına karşı bir kadının kayıtsız ve soğuk davraması ve sert tutumlarını Janáček 1926'da bestelediği Makropulos Olayi operasının kadın kahramanı "Emilia Marti"'de yansıtmıştır.

Müzik stili

Janacek hazırlamış olduğu operaların, özellikle Jenufa adlı eserinin, 20. yüzyılın ikinci yaşında birden popülerlik kazanması ile uluslararası bir şöhrete erişmiştir. Onun opera müziği kendine özel ve olağandan daha garip bir ses ve ton taşımakta olup bir başka opera bestecisi ile karşılaştırılamaz niteliktedir. Müziğinin ritmik karmaşıklığı ve patlayan şekilde orkestrasyonu kendine has bir modernist yenilik olarak kabul edilmekle beraber, bazı muhafazakarlarca "beceriksizlik" şeklinde tasvir edilmiştir. Bu bestecinin 1950li yıllardan sonra yeni keşfedilmesine önayak olan Avustralya asıllı orkestra şefi Charles Mackerras bestecinin kendi deyim tarzına geri dönerek onun orijinal sanki "acımsı asitli tadındaki" notalarının ve bestelerinin modernist yeniliğini iyice ortaya çıkarmıştır.

Seçilmiş eserleri[2]

Operalar

Katalog no. ve Çekce adı Türkçe adı Besteleme tarihi Prömiyer sahneleme tarihi Prömiyer yeri Notlar
JW1/1 Šárka Šárka 1887-1888 1925
JW1/3 Počátek románu Bir aşk macerasının doğuşu 1891 1894
JW1/4 Její pastorkyňa
Jenůfa
Jenůfa veya Onun üveykızı 1894-1903, 21 Ocak,1904 Brno
JW1/5 Osud Talih 1903-04 Eylül 1934 Brno
JW1/6 Výlety páně Broučkovy do měsíce Bay Broucek'in aya seyahati 1908-1917, 1920
JW1/7 Výlety páně Broučkovy do XV. stolet Bay Broucek'in do XV. yüzyila seyahati 1917 1920
JW1/8 Káťa Kabanová Katya Kabanova 1919-1921 23 Kasım,1921 Brno Aleksandr Ostrovski oyunundan esinlenme
JW1/9 Příhody lišky bystroušky Kurnaz Küçük Dişi Tilki 1921-1923, 6 Kasım,1924 Brno
JW1/10 Več Makropulos Makropoulos olayı 1923-1925 18 Aralık, 1926 Brno Libretto: Karel Čapek
JW1/11 Z mrtvého domu Ölüler Evi 1927-1928 11 Nisan,1930 Brno Dostoyevski Ölüler Evinden Anılar romanından esinlenme

Senfonik eserler

Piyano için eserleri

Dinsel müzik eserleri

Oda müziği

Medya

Dipnotlar

  1. Sonra'dan Janacek şerefine Brno'daki konservatuvar 1947de "Janáčkova akademie múzických umění JAMU (Janacek Muzik Sanati Akademisi) olarak adlandırılmış ve günümüzde genişlemis iki fakülteli üniversite ayarında eğitim kurumu olarak faaliyet göstermektedir.
  2. Tüm eserlerinin bir listesi için. Bakınız: List_of_compositions_by_Leoš_Janáček (İngilizce) (Erişme: 12.5.2010)

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar


This article is issued from Vikipedi - version of the 6/24/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.