XIII. Louis

XIII. Louis
XIII. Louis'nin portresi
Fransa ve Navarra Kralı
Hüküm süresi	14 Mayıs 1610 - 14 Mayıs 1643
Taç giymesi	17 Ekim 1610
Önce gelen	IV. Henri (Fransa)
Sonra gelen	XIV. Louis
Eş(leri)	Anne d'Autriche
Çocukları	XIV. Louis Philippe d'Orléans
Hanedan	Bourbon Hanedanlığı
Babası	IV. Henri
Annesi	Marie de Médicis
Doğum	27 Eylül 1601 Fontainebleau, Fransa
Ölüm	14 Mayıs 1643 Saint-Germain-en-Laye, Fransa
Defin	Saint-Denis Bazilikası, Fransa

XIII. Louis, lakabı Louis le Juste (Adil Louis) (27 Eylül 1601, Fontainebleau-14 Mayıs 1643, Saint-Germain-en-Laye, Fransa),1610-1643 yılları arasında Fransa kralı;1610-1620 yılları arasında daha sonra Fransa ile birleşecek Navarra kralıdır.

Dokuzuncu doğum gününden hemen önce babasının suikaste uğramasının üzerine Fransa ve Navarra kralı olmuştur.Reşit olana dek annesi Marie de' Medici onun naipliğini yapmıştır.Ülkenin kötü yönetimi,Marie de' Medici'nin ve İtalyan sevgilisinin bitmeyen siyasi entrikaları,1617'de,genç kralı,annesini sürgün,takipçilerini idam ettirmeye sevk etmiştir.İdam edilenler arasında,önemli politikacı İtalyan Concino Concini de vardır.

XIII.Louis,sessiz ve şüpheli biri olmasından dolayı devleti yönetirken başbakanlarına çok güvenmiştir.Fransız soyluların isyanının bitiminde Kardinal Richelieu ile beraber Fransız Akademisi'ni kurmuştur.XIII.Louis'in saltanatı ayrıca Huguenot ve İspanya Krallığı'na karşı olan mücadelesiyle tanınır.^[1]

Fransa'nın 1635-1659 yılları arasında Habsbourg'lara karşı en büyük zaferi 1643 yılındaki Rocroi Savaşı'dır.Bu savaş İspanya Krallığı'nın askeri üstünlüğünü yok etmiş ve aynı zamanda varisinin Avrupadaki egemenliğinin habercisi olmuştur.XIII.Louis savaştan beş gün sonra veremden ölmüştür.^[1]

Marie de Médicis yönetimi

1614'te reşit ilan edilmesine değin naiplik görevini yürüten annesi Marie de Médicis, bu tarihten sonra üç yıl daha ülkeyi yönetti. Fransa'yla İspanya arasında ittifak kurmaya çalışan Marie de Médicis, bu politikası çerçevesinde Louis'yi Kasım 1615'te İspanya kralı III. Felipe'nin kızı Anne d'Autriche'le evlendirdi. Yönetim işleri dışında tutulduğu için büyük hoşnutsuzluk duyan Louis'nin 1617'den sonraki sağ kolu Charles d'Albert de Luynes, çok geçmeden yönetimdeki en güçlü kişi durumuna geldi. Louis'nin Blois'ya sürgüne yolladığı Marie de Médicis, 1619-20 yıllarında iki başarısız ayaklanma girişiminde bulundu. Louis, prenslere ve annesine bağlı orduları Ponts-de-Cé'de dağıttı (7 Ağustos 1620). Médicis'nin başdanışmanı olan ve henüz kardinal unvanı taşımayan Richelieu Ağustos 1620'de kralla annesi arasında uzlaşma sağladıysa da ana oğul arasındaki gizli düşmanlık bu tarihten sonra da azalmadan sürdü.

Richelieu yönetimi

Louis XIII'in portesi, Justus van Egmont'un çalışması 1670'ler.

Luynes öldüğünde (Aralık 1621) Fransa'nın güneyinde bir Huguenot (Fransız Protestanları) ayaklanmasıyla karşı karşıya olan Louis, 1622 ilkbaharında çıktığı sefer sonucunda Huguenot'ların birçok direniş noktasını ele geçirmeyi başardı ve ekimde ayaklanmacılarla Montpellier barışı adlı ateşkesi imzaladı (18 Ekim 1622). Bu sırada Richelieu kardinal olmuştu (Eylül 1622). Louis eskiden annesinin başdanışmanı olan Richelieu'ye başlangıçta kuşkuyla yaklaştıysa da, zamanla kardinalin siyasal kavrayışına güvenmeye başladı ve Luynes'den boşalan başnazırlık makamına 1624'te Richelieu'nu getirdi. Richelieu 1642'deki ölümüne kadar bu görevde kaldı. Böylece Ancien Régime Fransası'nda yeni bir yönetim biçimi, kralla nazırı arasında yekın bir ortaklık ve işbirliğiyle karşılıklı güvene dayanan bir sistem (ministériat) yerleşti.

Ruhsal dengesi bozuk olan Louis'nin devlet işleriyle gereğince yoğun biçimde ilgilenememesi Richelieu'yü çok geçmeden yönetimin en etkili kişisi durumuna getirdi.

Louis'yi Kardinal Richelieu ile birlikte La Rochelle'de kazandıkları zaferi gösteren resim

1624 yılında krallık anarşi tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. La Rochelle (1628) ve Languedoc'ta (1629) yenilen ayaklanmacı protestanlar Alés fermanı (28 Haziran 1629) ile siyasal ve askeri ayrıcalıklarından yoksun kaldılar. Ama, Nantes fermanı'nın dinsel hükümlerini koruyan bu ferman yine de hoşgörü düşmanı sofuları kızdırmaya yetti. Marie de Médicis önderliğindeki İspanya yanlısı bağnaz Katolikler çok geçmeden Louis'den Richelieu'nün Protestanları destekleme politikasına son vermesini istemeye başladılar. Marie de Médicis Aldatılmışlar Günü (10-12 Kasım 1630) olarak bilinen olaylar sırasında Louis'den Richelieu'yü görevden almasını istedi. Bir süre kararsız kaldıktan sonra Richelieu'yü desteklemeye karar veren Louis, annesini ve kardeşi Orléans dükü Gaston'u sürgüne yolladı. Louis, 10 Kasım 1630'da sofulara karşı cephe alarak Richelieu'nün önerdiği savaş ve yayılma siyasetini seçti. Kardinalin muhalif soylulara karşı kullandığı acımasız yöntemleri olduğu gibi benimsedi.

İçte krallık otoritesini güçlendirmeyi, dışta ise Avusturya ve İspanyol Habsburglarının hegemonyasını kırmayı amaçlayan Richelieu, Louis'yi İtalya'ya bir sefer düzenlemeye ikna etti (1629). Bu sefer Otuz Yıl Savaşları (1618-48) nedeniyle Protestanlarla savaş halinde olan Habsburglarla Fransa arasındaki gerginliği artırdı. Fransızlar Mart 1629'da İtalya'daki Susa Boğazı'nı zorladı, sonra Pinerolo'yu (1930) ele geçirerek İspanya'nın İtalya'daki varlığına bir darbe indirdi. Fransa 1634'te Lorraine'i işgal ederek sınırlarını doğuya doğru genişletti.

Louis gizli savaş uygulayarak (1630-1635) Kutsal Roma İmparatoru II. Ferdinand'ın rakipleriyle (protestan Alman prensleri, Gustaf II Adolf, Bavyeralı Maximilian) İspanya kralı IV. Felipe'nin rakiplerini (Birleşik Eyaletler) destekledi.

Fransa Mayıs 1635'te İspanya ile bir anlaşmazlık çıkararak savaş ilan etti, böylece Fransa Otuz Yıl Savaşları'na girdi. Ağustos 1636'da İspanyol kuvvetlerinin Paris'e yaklaşmaları üzerine Kardinal Richelieu kentin boşaltılmasını istedi. Ama Louis şaşırtıcı bir cesaret örneği vererek Richelieu'nün kararına karşı çıktı ve ordusunun başına geçerek istilacıları geri püskürttü. Birkaç başarısızlıktan sonra (Corbie'nin kaybı, 1636; Fontarabie yenilgisi, 1638) Fransa ve müttefikleri birçok başarı kazandılar. Brisach'ın işgali (1638) Almanya'nın kapılarını açtı; Arras'ın alınışı (1640) Fransa'nın kuzey sınırını güvence altına aldı; 1642'de Roussillon fethedildi (Perpignan'ın teslim olması, 9 Eylül 1642).

1638 sonlarında Protestanlarla ittifak kurmakla yanlış yaptığını düşünerek ciddi bir vicdan bunalımına girdiyse de, Richelieu kuşkularının üstesinden gelmeyi başardı. Bu arada karısı Anne'dan Louis (sonradan Fransa kralı XIV. Louis) adlı bir erkek çocuğu oldu (Eylül 1638). Louis'nin yakın çevresine giren Cinq-Mars markisi 1642'de Richelieu'nün devrilmesi konusunda İspanya sarayıyla anlaşarak, XIII. Louis döneminin son büyük komplosuna önayak oldu. Cinq-Mars'ın ihanetinin ortaya çıkarılması, Louis'nin Kardinal Richelieu'ye bağımlılığının daha da artmasına yol açtı. Aralık 1642'de Richelieu öldüğünde, İspanyollarla yapılan savaşta önemli zaferler kazanılmış ve Louis Avrupa'daki en güçlü hükümdarlardan biri olarak saygın bir konum edinmişti.

İspanya'ya karşı kazanılan Rocroi zaferinden sonra, önce Richelieu onun ölümünden beş ay sonra da Louis veremden öldü. Louis'nin yerine oğlu XIV. Louis geçti.

Kaynaklar

• Encyclopædia Britannica
• Büyük Larousse

Kaynakça

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Louis_XIII_of_France