Müstahkem hat

Müstahkem hat (Rusça:линия),Rus yayılmaları döneminde,işgal altına alınan bölgeler sınırlarında kurulan askeri düzenleme.Kordon hattı olarak da bilinir.Rusya'da hatlar kurulmasına,Çariçe Anna İvanovna döneminde (1730-1740) başlandı.Çariçe Anna'nın danışmanları olan Münnich ve Lacy,Kazak yayılma ve ilerleyişini geliştirdiler.Böylece yarı anarşik bir topluluk olan Kazaklara,Rusya'nın yayılmacı amaçlarına hizmet eden,uzağı gören ve Rus politikalarının gereği olarak yüzyıl sonrasını bile hesaplayabilen ve ona göre hareket eden sömürgeci bir siyaset ve taktikler kazandırdılar.Giderek de kale,karakol ve gözetleme kulelerini yollarla birbirine bağlayan müstahkem askeri kuruluşlar oluşturuldu,bunlar sürekli geliştirildi ve her toprak kazanımı ile birlikte hatlar daha ilerilere götürüldüler.İşgal edilen yerlerin,ilerisi açısından tehlikeli görülen nüfusu ise,çoğunca katliamdan geçirildi ya da etnik temizlik yoluyla daha başka yerlere,dahası 1864 yılı Çerkesya'sı sınırları içindeki Adigelerin etnik temizlik yoluyla bütün halinde topraklarından çıkarılmaları ve Türkiye'ye gönderilmeleri örneğindeki gibi, ülke sınırları dışına sürüldü.

Müstahkem hat kuruluşları olarak,ilk aşamada Uralların doğusundaki Kazak stepleri karşısında Orenburg hattı,Kırım Tatarlarına karşı,güneyde Dinyeper ve Don ırmakları arasında Ukrayna hattı,yine güneyde Çerkeslere karşı Terek Irmağı boyunca uzanan ve Terek'i aşağı Don'a bağlayan Kafkasya hattı oluşturuldu (Daha çok bilgi için bk.W.E.D.Allen ve ölü Paul Muratoff,1828-1921 Türk-Kafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi,Ankara,1966,s.11).