Martı (oyun)
| Martı | |
|---|---|
|
Tiyatro Oyunbaz'da Martı. | |
| Yazar | Anton Çehov |
| Karakterler |
Arkadina Konstantin Sorin Nina Şamrayev Polina Maşa Trigorin Dorn Medvedenko Yakov Aşçı |
| İlk gösterim | Alexandrinsky Tiyatrosu, 17 Ekim 1896 |
| Ülke | Rusya |
| Orijinal dil | Rusça |
| Zaman ve mekân | 19. yüzyıl Rusyası. |
Martı (Rusça: Чайка, Çayka), Anton Çehov'un dört büyük tiyatro oyunu kabul edilenler arasında ilk yazılmış olanıdır. 1895'de yazılan oyun, dört ana karakter arasındaki romantik ve sanatsal çatışmalar etrafında geçer. Bu karakterler, saf bir kız olan Nina, sönmekte olan yıldız Irina Arkadina, deneysel oyun yazarı oğlu Konstantin Treplev ile ünlü ve pek kültürlü olmayan yazar Trigorin'dir.
Oyunun yapısı ve özellikleri
Çehov'un diğer oyunları gibi Martı da derinlemesine işlenmiş çeşitli karakterlerin ansambl kast anlayışıyla canlandırılmasına dayanır. 19. yüzyılın melodramatik tiyatro anlayışının aksine, Konstantin'in intihar girişimleri gibi dehşet verici eylemler sahnede gösterilmez. Karakterler altmetin olarak bilinen kavram doğrultusunda konular etrafından dolanır; ancak, onları açıkça işaret etmez.
Oyun Shakespeare'in Hamlet oyunuyla güçlü bağlara sahiptir. Arkadina ile Konstantin birinci perdedeki "oyun içinde oyun"dan önce Hamlet'ten repliklerle konuşur. (Ayrıca "oyun içinde oyun" da yine Hamlet'te kullanılmış bir yöntemdir.) Oyunda "Shakespeareyen" temalara göndermeler de vardır. Örneğin Hamlet'in annesi Kraliçe Gertrude'u amcası Claudius'tan geri almaya çalışması gibi, Konstantin de annesini, onu kendisinden çalan Trigorin'den geri almaya çalışır.
Konusu
Göl kenarındaki çiftlikte bir araya gelen, farklı karakterlerdeki kahramanların tek ortak noktası sanattır. Yazar, yönetmen ve oyunculardan oluşan gruptaki herkes farklı bir yaşam ve sanat anlayışına sahip olsa da bir martının sudan ayrılmaması gibi o noktaya bağlanmıştır.
Birinci perde
Artık sağlığını kaybetmekte olan eski memur Sorin'in taşradaki malikânesinde geçer. Sorin'in ünlü bir oyuncu olan kardeşi Arkadina ve oğlu Treplev kısa bir tatil için buraya gelir. Malikânenede yaşayanlar, Arkadina'nın oğlu Konstantin Treplev'in yazdığı ve yönettiği oyunu seyreder. "Oyun içinde oyun"da komşu malikânede oturan Nina adındaki genç kız "dünyanın ruhunu" oynar. Arkadina, Konstantin'in yeni bir teatral biçim yaratmaya çalıştığı bu oyunu saçma ve anlaşılmaz bularak güler. Küçük düşen Konstantin buna çok kızar. Bu perdede oyundaki aşk üçgenleri de ortaya çıkar: Öğretmen Medvedenko Maşa'yı, Maşa karşılıksız şekilde Konstantin'i, o ise Nina'yı sever.
İkinci perde
İlk perdenin birkaç gün sonrasında bir öğleden sonra vakti, malikânenin dışında geçer. Arkadina, eski güzel günlerden söz ettikleri bir konuşmanın ardından Şamrayev ile kavga eder ve oradan derhal ayrılmaya karar verir. Grup ayrıldıktan sonra, Nina oralarda oyalanır ve Konstantin Nina'ya vurduğu martıyı getirir. Nina bu hediye nedeniyle tedirgin olur. Konstantin Trigorin'in yaklaştığını görünce, kıskançlıkla orayı terkeder. Nina ondan bir yazarın hayatının nasıl olduğunu anlatmasını ister. Trigorin bunun kolay bir hayat olmadığını söyler. Nina aktrislerin hayatlarının da zor olduğunu bildiğini, ama yine de aktris olmayı her şeyden çok istediğini anlatır. Trigorin Konstantin'in vurduğu martıyı görünce, bunu bir kısa öykünün konusu olarak nasıl kullanabileceğini anlatır: "Genç bir kız bütün hayatını bir gölün kıyısında geçirmiş. Tıpkı bir martı gibi gölü severmiş ve tıpkı bir martı gibi mutlu ve hürmüş. Ama tesadüfen bir adam gelmiş ve kızı gördüğünde onu mahvetmiş. Tıpkı bir martı gibi. "Bu arada Arkadina Trigorin'i arar ve ona fikrini değiştirdiğini, hemen dönmeyeceklerini söyler. Trigorin gittikten sonra, onun şöhreti ve alçakgönüllülüğünden büyülenmiş olan Nina hayranlıkla haykırır: "Rüyam!"
Üçüncü perde
Üçüncü perde, Arkadina ve Trigorin'in gitmeye karar verdikleri gün, malikânenin içinde geçer. İki perde arasında Konstantin başına ateş ederek intihara kalkışmış, ancak kurşun yalnızca kafatasını sıyırmıştır. Perde boyunca başı bandajlıdır. Nina Trigorin'i kahvaltı ederken bulur ve ona olan bağlılığını simgeleyen bir madalyonu, Trigorin'in kitaplarından birinde geçen şu cümleyi kullanarak verir: "Eğer bir gün hayatıma ihtiyacın olursa gel ve al." Trigorin'i gitmeden önce son bir kez görebilmek için yalvarır ancak, sonra geri çekilir. Arkadina ve peşinden sağlığı hâlâ kötüye gitmekte olan Sorin girer. Trigorin eşyalarını toplamaya devam etmek için gider. Arkadina ile Sorin arasında küçük bir tartışma olur, ardından Sorin üzüntüyle bayılır. Medvedenko ona yardım eder. Konstantin gelerek annesinden bandajını değiştirmesini ister. Arkadina bandajı yenilerken Konstantin Trigorin'i kötüler ve bir tartışma daha yaşanır, sonunda Konstantin ağlayarak ayrılır. Trigorin tekrar gelir ve Arkadina'ya malikânede kalıp kalamayacaklarını sorar. Arkadina ise, Trigorin Moskova'ya dönmeye ikna olana dek onu pohpohlar, hoşuna gidecek şeyler söyler. O gittikten sonra, son kez hoşçakal demek için Nina gelir. Trigorin'e, anne babasının karşı çıkmasına rağmen aktris olmak için kaçacağını söyler. Tutkuyla öpüşürler ve Moskova'da yeniden buluşmak üzere plan yaparlar.
Dördüncü perde
İki yıl sonraki kış, Konstantin'in çalışma odasında geçer. Maşa sonunda Medvedenko'nun evlenme teklifini kabul etmiş ve iki çocukları olmuştur, ancak hâlâ karşılıksız şekilde Konstantin'i sevmektedir. Karakterler geçen iki yılda neler olduğundan söz eder: Nina ve Trigorin bir süre Moskova'da birlikte yaşamış ancak, sonunda Trigorin onu terkederek Arkadina'ya geri dönmüştür. Nina aktris olarak asla gerçek başarıyı yakalayamamıştır ve küçük bir tiyatro grubuyla turnededir. Konstantin'in bazı kısa öyküleri basılmıştır ancak, giderek artan bir depresyondadır. Sorin'in sağlığı iyice kötüleşmiştir ve malikânedekiler onun son günlerine yetişmesi için Arkadina'ya telgraf çekmiştir. Karakterlerin bir çoğu bingo oynamak için Konstantin'in odasına geçer. Konstantin onlara katılmaz ve masasında yazma çalışmalarını sürdürür. Grup akşam yemeği için odadan ayrılınca Nina arka kapıdan girer ve Konstantin'e son iki yılda yaşadıklarını anlatır. Kendisini Konstantin'in vurduğu martıyla karşılaştırır ve "Ben bir aktrisim." der. Trigorin'le çocuklarının ölümünden sonra ikinci sınıf bir tiyatro topluluğuyla turneye çıkmak zorunda kaldığını anlatır, ancak yeniden kendisine güvenmeye başlamış gibi görünür. Konstantin kalmasını rica eder ancak, Nina o kadar karışık bir durumdadır ki, bu rica onun için hiçbir şey ifade etmez. Geldiği gibi sesizce ayrılır. Konstantin umutsuzca yazdıklarını yırtar ve sessizce odayı terkeder. Grup yeniden gelerek oyuna devam eder. Ansızın sahne dışından bir silah sesi duyulur, Dorn bakmaya gider. Geri döndüğünde Trigorin'i bir kenara çeker ve Arkadina'yı biraz uzaklaştırmasını, Konstantin'in az önce kendisi vurduğunu söyler.
Karakterler
- İrina Nikolayevna Arkadina - bir aktris
- Konstantin Gavriloviç Treplev - Madam Arkadina'nın oyun yazarı oğlu
- Pyotr Nikolayeviç Sorin - Arkadina'nın erkek kardeşi
- Nina Mihaylovna Zareçnaya - zengin bir çiftlik sahibinin kızı
- İlya Afanasyeviç Şamrayev - emekli üsteğmen, Sorin'in malikânesinin kahyası
- Polina Andreyevna - Şamrayev'in karısı
- Maşa - Şamrayev ile Polina'nın kızları
- Boris Alekseyeviç Trigorin - ünlü bir yazar
- Yevgeni Sergeyviç Dorn - doktor
- Semyon Semyonoviç Medvedenko - öğretmen
- Yakov - işçi
- Aşçı
Sahneleme bilgisi ve eleştirel tepkiler
İlk kez sahnelenmesi
Oyunun ilk sahneye konuluşunun gala gecesi, ünlü bir fiyasko örneği oldu. Nina'yı oynayan Vera Komissarzhevskaya seyircinin düşmanca tavrından o kadar etkilendi ki, neredeyse sesini kaybetti.[1] Çehov seyircilerin arasından ayrılarak son iki perdeyi sahne arkasında geçirdi. Destekçileri kendisine prodüksiyonun daha sonraları başarı elde ettiğini yazdığında, onların yalnızca nâzik davranmaya çalıştıklarını sandı.[1] Oyunun Konstantin Stanislavski'nin yönettiği Moskova Sanat Tiyatrosu prodüksiyonu, parlak bir başarı kazandı.
Son dönem prodüksiyonları
Joseph Papp Halk Tiyatrosu oyunu New York Shakespeare Festivali yaz sezonunda Central Park'ta 12 Ağustos 2001 - 26 Ağustos 2001 tarihleri arasında sahneledi. Mike Nichols'ın yönettiği oyunda Arkadina'yı Meryl Streep, Sorin'i Christopher Walken, Konstantin'i Philip Seymour Hoffman, Shamrayev'i John Goodman, Masha'yı Marcia Gay Harden, Trigorin'i Kevin Kline, Polina'yı Debra Monk, Medvedenko'yu Stephen Spinella, Nina'yı ise Natalie Portman canlandırdı.
2007'nin başlarında West End'deki Royal Court Theatre, Martı'yı Kristin Scott Thomas'ın Arkadina'yı, Mackenzie Crook'un Konstantin'i ve Carey Mulligan'ın Nina'yı oynadığı bir prodüksiyonla sahneye koydu. Oyunda ayrıca Chiwetel Ejiofor ve Art Malik de yer aldı. Ian Rickson'ın yönettiği oyun, oldukça iyi eleştiriler aldı, The Metro Newspaper yapım için, "neredeyse kusursuz" ifadesini kullandı. Oyun 18 Ocak'tan 17 Mart'a dek sahnelendi ve Scott Thomas bu performansıyla Olivier Ödülü'nü kazandı.
Daha yakın tarihli bir yapım ise, uluslararası bir turnenin ardından, 12 Ocak 2008'den itibaren West End'deki New London Theatre'da sahnelenmeye başlayan The Royal Shakespeare Company'nin yapımıdır. Oyunda William Gaunt, Ian McKellen (William Gaunt ile dönüşümlü olarak), Richard Goulding, Frances Barber, Jonathan Hyde, Monica Dolan ve Nina rolünde Romola Garai rol aldı. Özellikle Garai çok olumlu eleştiriler aldı; The Independent onu, "yıldız olmanın eşiğinde bir kadın" olarak nitelendirken,[2] This Is London, oyuncu için "en iyisi" ifadesini kullandı ve oyunun "Garai'nin performanıyla aydınlattığı psikolojik anlayışla daha da değer kazandığını"[3] belirtti.
New York City'de bulunan Classic Stage Company Martı'yı 13 Mart 2008'de, Paul Schmidt'in çevirisiyie Viacheslav Dolgachev'in yönetiminde sahneye koydu. Yapım, Arkadina rolündeki Dianne Wiest ile Trigorin rolündeki Alan Cumming'le dikkat çekti.
2007 yılından beri Tiyatro Oyunbaz tarafından Abdullah Cabaluz yönetiminde sahnelenmektedir.[4]
Kaynaklar
- 1 2 A.F.Koni'ye mektup, 11 Kasım 1896.Letters of Anton Chekhov, translated by Constance Garnett, New York, 1920, Macmillan. Project Gutenberg. Erişim tarihi: 27.4.2008.
- ↑ Romola Garai: A woman on the edge of stardom People, News - Independent.co.uk. Erişim tarihi: 27.4.2008.
- ↑ The fall of a high-flying bird This is London. Erişim tarihi: 27.4.2008.
- ↑ Martı Tiyatro Oyunbaz. Erişim tarihi: 27.4.2008.
Dış bağlantılar
| ||||||