Meroitik yazı
| Alfabenin tarihi |
|---|
|
Orta Bronz Çağ M.Ö. 19–15. yy. |
| Meroitik M.Ö. 3rd c. BC |
Meroitik yazı, Meroë Krallığı'nın Meroitik dili yazmak için en azından MÖ 200 yılında kullandığı Mısır hiyeroglif ve Demotik kökenli bir alfabedir, ayrıca bir olasılıkla onu izleyen Nubiya krallıklarının dilini yazmak için de kullanılmıştır. Eski Nubiya dili daha sonraları Yunan uncial alfabesi ile yazıldığında bu alfabeye üç tane Meroitik glif (karakter) de dahil edilmiştir.
Meroitik yazı öncelikle alfabetik olduğundan Mısır hiyerogliflerinden tamamen farklı kuralları vardır. Bazı uzmanlar (Haarmann gibi) Yunan alfabesinin Meroitik yazının gelişiminde etkisinin olduğunu düşünmektedirler, buna neden olarak Meroitik yazıda sesli harflerin bulunmasını gösterirler fakat diğer bakımlardan bu harfler Yunanca gibi işlev göstermezler.
Meroitik yazı esasen alfabetiktir, fakat herhangi bir sesli harf yazılmadığı zaman /a/ seslisi varmış gibi varsayılır. Bir sessiz, o sembolün ardına /e/ (fonetik olarak schwa) eklenerek gösteriliyordu. Yani, iki harflik me /me/ hecesi ve yalnız /m/ sessizi ile gösterilebilmekteydi, ma hecesi ise tek harfle ve mi ise iki harfle gösterilmekteydi. Diğer bazı hecelerin özel glifleri vardı. Bu bağlamda tam anlamıyla 'yarı-hecesel' bir yazı olduğu ve sadece yaklaşık aynı zamanlarda ortaya çıkan Hint hecesel (abugida) alfabelerini uzaktan anımsattığı söylenebilir. /n/ ve /s/ gibi çeşitli hece sonu sessiz harfleri çoğu kez koyulmuyordu.
Toplam 23 sembol vardı. Bunlara dört sesli de dahildir:
- a (yalnızca kelime başlarında; diğer durumlarda /a/ varsayılıyordu), e (veya schwa), i, o (veya u);
on dört kadar sessiz, herhangi bir sessiz belirtilmedikçe /a/ seslisi varsayılırdı:
- y(a), w(a), b(a), p(a), m(a), n(a), r(a), l(a), ch(a) (belki damaksal , Almanca ich, veya küçükdil, Hollandaca dag gibi), kh(a) (artdamaksıl, Almanca Bach gibi), k(a), q(a), s(a) or sh(a), d(a);
ve çeşitli heceler:
- ne veya ny(a), se or s(a), te, to, t(a) veya ti.
Bazı hecesel seslerin gösterimi ile ilgili tartışmalar sürmektedir: se bir hece miydi yoksa /š/ gibi okunan s 'den farklı bir sessiz miydi; benzer şekilde ne bir hece miydi yoksa /ñ/ sessizi miydi; ve yine t hecesel ti olabilir miydi. Bazı sesler için hecelerin alfabedeki harflerin yerine kullanılmış olmasının, Mereoitik lehçesel değişimlerinin tek bir yazıda birleştirilmesi amacıyla olabileceği öne sürülmüştür.
Meroitik alfabenin iki grafik formu vardır: Mısır hiyerogliflerinden alınmış anıtsal oyma formu ve yine eski Mısır'da kullanılan Demotikten türemiş el yazısı formu. Metinlerin çoğunluğu el yazısı şeklindedir. Mısır yazılarının farklı olarak, Meroitik'in iki formu arasında basit birebir uyuşma vardır, yalnız el yazısı formunda sessiz harfi izleyen i harfi bir bağ ile birleştiriliyordu.
Yazma yönü ya sağdan sola ve yukarıdan aşağıyaydı (el yazısı); veya sütunlarda yukarıdan aşağıya, sağdan sola şeklindedir (hiyeroglifsel form). Anıtsal işaretler Mısır hiyeroglifsel kaynaklarında olduğu gibi metnin başına doğru dönük oluyorlardı.
Ayrıca kelimeleri veya cümle parçaları ayırmak için kullanılan üç yatay veya dikey nokta işareti vardı; bu kullanılan tek noktalama işaretiydi.
Meroitik yazı eğer gerçekten Nubiya krallıkları tarafından kullanılmışsa, altıncı yüzyılda Nubiya'ya Hristiyanlığın gelmesinin ardından yerini Koptik alfabesi almış olmalıdır.
Yazı 1909 yılında Britanyalı Mısır bilimci Francis Llewellyn Griffith tarafından çözülerek okunmuştur. Ancak, dilin kendisi hâlâ tam olarak anlaşılamamıştır.
Ayrıca bakınız
- Nuwaubic
Dış bağlantılar
- Meroitik - AncientScripts
- Omniglot'da Meroitik
- Meroitik yazı tipi
- Meroitik'in unicode olarak kodlanması için öneri
- Meroitik yazısı ile ilgili örnekler