New York Menkul Kıymetler Borsası
| New York Menkul Kıymetler Borsası | |
|---|---|
 | |
| Tip | Menkul Kıymetler Borsası |
| Kuruluş | 8 Mart 1817 |
| Kurucu | NYSE Euronext |
| Şehir | New York City |
| Ülke | ABD |
| Önemli kişiler | Duncan L. Niederauer (CEO) |
| Ana sayfa | nyse.com |
New York Menkul Kıymetler Borsası (New York Stock Exchange (NYSE)), ABD, New York City, Aşağı Manhattan, 11 Wall Street'de bulunan menkul kıymet borsasıdır. Kasım 2010'da Dünyanın en büyük borsalarının Market capları $13.39 trilyon değeri bulan hisseye sahiptir[1]. 2008 yılında ortalama $153 milyar günlük işlem hacmine ulaşmaktadır.
Tarihçesi (1901-1950)
NYSE 1903’te Wall Street Numara 11’deki binaya taşınmıştır. Binanın girişi bir yan cadde olan 18 Broad Street tarafındaydı. Bu bina New York Borsası’nın günümüze kadar olan yeridir.
Wall Street 1907 yılında ağır bir banka krizi geçirmiştir. 14 Mart 1907’de finansal dönüşümün güvencesi olarak büyük bir kısmı kullanılan Union Pacific Railroad demir yolu şirketinin hisseleri elli puan düşerken Dow Jones Endeksi yüzde 8,29 değer kaybetmiştir. 21 Kasım 1907’de Ulusal Ticaret Bankası (National Bank of Commerce) o zamanlar New York’un üçüncü en büyük bankası olan Knickerbocker Trust Şirketi’nin dönüşümünü kurtarmayı reddetmiştir. Bundan bir gün sonra Knickerbocker Trust şirketi üzerine yoğun bir şekilde yığılma Wall Street’te genel bir paniğe neden olmuştur. Bankalar verdikleri kredileri geri istemişlerdir, borsadaki hisse kurları kâr getirmiştir. Diğer bankacılarla görüşüp likidite desteği hazırlayan işletmeci ve bankacı John Pierpont Morgan bir yatıştırma sağlamıştır. Ancak Dow Jones Endeksi 1907 yılının sonunda sene başına göre yüzde 37,73 daha düşük oranda kota etmiştir. 1907’deki ekonomik kriz süresince kredi sağlamadaki sorunlar 23 Aralık 1913’te Birleşik Devletler Rezerv Bankası’nın kurulmasına zemin hazırlamıştır.
Borsa Birinci Dünya Savaşı nedeniyle 1914 yılında dört buçuk ay kapalı kalmıştır. New York Menkul Kıymetler Borsası 12 Aralık 1914’te yeniden açıldığında endeks 74,56 puanla kapanmıştı ve aynı yılın 30 Temmuzunda 71,42'lik kapama durumu yüzde 4,4 civarındaydı. 12 Aralık 1914 günü, yüzde 24,39 değerle tarihin yüzde hesabıyla en büyük gerilemesinin yaşandığı gün olarak tanımlanmıştır. Gerçekte, endeksin bileşimindeki bir değişiklik söz konusu olmuştur, gerçekçi bir gerileme değil. Wall Street Journal 4 Ekim 1916'da ilk defa 20 hisseli bir Dow Jones Endeksi yayımlamıştır. Bu, 12 Aralık 1914'e kadar 54,62 puanın kapanış durumu üzerine hesaplanmıştır ve o gün on iki hisse değerli endeks için yaklaşık yüzde 26,7 değerle kapanış durumunun altında seyretmiştir.
16 Eylül 1920’de gerçekleşen bir bombalı saldırıda binanın dışında 38 kişi yaşamını yitirmiş ve 400’den fazla kişi yaralanmıştır.
1 Kasım 1928'de Dow Jones Endeksi’nde hisse değerleri yüzde 30 yükselmiş ve bundan böyle hesaplama, hisse dağılımını göz önünde bulunduran belli bir bölen üzerinden gerçekleştirilmiştir. Endeks oranı 20 hisse değerinden oluşan önceki endeksle uyum içinde bulunuyordu. Dolayısıyla ikisinin uyumunu sağlama gereksinimi yoktu.
Dünyaya etkileri ve sonuçları bakımından en zengin borsa çalkalanması, 24 Kasım 1929’da görülmüştür. Bu gün Kara Perşembe (Black Thursday) olarak bilinmektedir. Bu gün zaman farkından dolayı Avrupa’da Kara Cuma olarak bilinmektedir. Daha önceden yıllar boyunca hızlı bir şekilde yükselen Dow Jones Endeksi’nin belirgin şekilde gerilemesi önceki haftalarda kaydedildikten sonra o gün yatırımcılar arasında panik meydana gelmiştir. Borsa kurları güçlü bir şekilde çökmüş ve borsanın kapanmasından sonra birçok yatırımcı borçlanmıştır. Borsanın bu çalkantısı dünya ekonomik krizinin (1929 Dünya Ekonomik Bunalımı) ortaya çıkmasının sebebi olarak kabul edilmiştir. Kaba bir tabirle, her şey bir günde yerle bir olmuştu ve eğilim piyasası 8 Temmuz 1932'de dip noktasına ulaşmıştır. Bu günde Dow Jones Endeksi yüzde 89,19 değerle 3 Eylül 1929'da eriştiği en yüksek durumunun altında seyretmiştir. Bu olaylar nedeniyle 6 Temmuz 1934’te Birleşik Devletler Güvenlik ve Borsa Komisyonu (United States Securities and Exchange Commission - SEC), yani borsa denetleme kurulu faaliyete sokulmuştur.
Dow Jones Endeksi yüzde 15,34 yükseliş gösterdiğinde NYSE 15 Mart 1933'te en iyi ticaret gününü yaşamıştır. Bu arada o günün 3 Mart 1933 gününden beri ilk ticaret günü olduğunun altını çizmekte fayda vardır. Franklin D. Roosevelt’in Birleşik Devletler 32. Cumhurbaşkanı olarak göreve gelmesiyle verilen birçok bankanın tatil günleri (Ulusal Bankacılık Tatilleri) ticaretin durdurulmasının sebebiydi.
New York Menkul Kıymetler Borsası tarihinin en dip noktasını, o dönemden bir önceki başkanın (1930–1935) ve sayısız müşterisinin parasını dolandıran, borsanın yönetim kurulu üyesi Richard Whitney'in (1919–1938) yargılanması ve tutuklanmasıyla yaşamıştır. Yıllardır görevini kötüye kullandığı bir yığın olay kamuoyunun gözleri önüne serildiğinde şirketi Richard Whitney&Co. 10 Mart 1938'de batmıştır. İflasını açıkladığında yaklaşık 6,5 milyar Amerikan Doları borcu bulunuyordu. Yabancı araçların kötüye kullanımından dolayı hakkında dava açıldı, suçlu bulundu ve üç yıl dört ayını cezaevinde cezasını çekerek geçirmek zorunda kaldığı beş ila on yıl arasında hapis cezasına çarptırılmıştır.
1951 ve 2000 yılları arası
31 Aralık 1965 tarihinde New York Borsası’nda listelenen, bütün işletmeleri bünyesinde barındıran NYSE bileşiği devreye konulmuştur.
Youth İnternational Party’nin (Yippies) kurucularından biri olan siyaset ve sosyal aktivist Abbie Hoffman 24 Ağustos 1967’de kapitalizm ve benzeri eğilimleri prostesto etmek için bir grubu New York Borsası binasına yönlendirmiştir. Ellerindeki Amerikan Doları banknotlarını, yukarıdaki galeriden aşağıda işlemleri yürüten borsa tüccarlarının üstlerine fırlatmışlardır. Tüccarlar mümkün olduğu kadar banknot yakalamak için çaba sarf etmişlerdir. Hoffman'ın protestosu komisyoncuların kendi görüşlerine göre sürekli yaptığı şeyi mecazi bir şekilde ortaya vurmuştur. Bunun üzerine NYSE gelecekte bu tür protestoları önlemek için bariyerler kurmuştur.
1979 yılında bir yavru firma kurulmuştu: New York Futures Borsası (NYFE). Burada Futures işler tasfiye edilmektedir. 100 milyon hissenin işlemden geçirildiği (132.681.120) gün 18 Ağustos 1982 günüydü.
NYSE en kötü işlem gününü, Dow Jones Industrial Average’in birkaç saat içinde yüzde 22,6 oranında (508 puan) zarar ettiği “Kara Pazartesi” olarak bilinen 19 Kasım 1987 tarihinde yaşamıştır. Borsanın iflasına belli olaylar neden olmadığı için “Kara Pazartesi” gününe birçok sebebin yol açtığı tahmin edilmektedir. Bu sebeplere diğer birçok sebebin yanı sıra yüksek enflasyon, ABD'nin artan ticaret açığı, para pazarlarında gittikçe artan güvensizlik ve Amerikan para birimine olan güven kaybı dâhildir. Diğer bir sebep olarak da o zamanın bilgisayar teknolojisi görülmektedir. Anılan günde yapılan yüksek ticaret hacmi sayesinde yoğun hisse satımına neden olan yanlış bedel sinyallerinin göstergeleri ortaya çıkmıştır.
1987 olayının tekrarından kaçınmak için SEC Borsa Denetleme Kurulu tarafından 350 puandaki kurların geri çekilmesinden sonra NYSE'yi yarım saatliğine ve kurlar 550 puanın üzerine çıktığında bir saatliğine kapatmaya karar verilmiştir. Alışılagelmişin dışında bir gelgeçlik durumunda ticaretin ara verilmesine yönelik düzenleme “Rule 80B” (Trading Halts due to extraordinary Market Volatility) 19 Kasım 1988 tarihinde yürürlüğe geçmiştir. 27 Kasım 1997 tarihinde borsadaki ticaret, kurların 554,26 puan civarından geriye düşmesi sonrasında tarihinde ilk defa durdurulmuştur. Nisan 1988'de "Rule 80B'nin" değiştirilmiş bir biçimi yürürlüğe konulmuştur.
28 Ağustos 2000 tarihinden bu yana NYSE’deki hisseler desimal sayılar üzerinden değer görmektedir. O tarihe kadar bir hissenin bedelinin kesirlerle hesaplanması olağan bir şeydi.
2001’den bu yana
New York'ta gerçekleştirilen terör saldırılarından sonra bütün finans bölgesi tahliye edildiği için borsa 11 ve 14 Eylül 2001 tarihleri arasında 4 işlem günü kapatılmıştır. Bu terör saldırıları nedeniyle Manhattan’daki hemen hemen bütün işletmeler, tüccarlar ve bankalar çalışanlarını ya da iş arkadaşlarını kaybetmişlerdir. Borsanın 17 Eylül 2001 tarihinde yeniden açılmasından sonra kurlar yüzde 7,13 civarında kalmıştır.
NYSE 2003’te o zamana kadar en büyük rakibi olan NASDAQ ile bir iş ortaklığı başlatmıştır. İş hacmi her gün ortalama 45 milyon dolar civarında seyretmekteydi.
NYSE 2005 yılının Nisan ayında merkezi Chicago’da olan elektronik ticaret platformunu, Archipelago Exchange (ArcaEx), devraldığını açıklamış ve bunun hemen sonrasında borsayı elektronik ortama taşımıştır. ArcaEx 2002 yılında ticari işleme başlamıştır ve 2005 yılında 1882’de San Francisco Stock and Bond Exchange olarak kurulan bir borsa olarak Pacific Exchange (PCX) borsasını satın almıştır. Satış 7 Mart 2006 tarihinde gerçekleştirilmiştir ve Archipelago Exchange, NYSE Arca olarak isim değiştirmiştir.
8 Mart 2006 tarihinde NYSE 214 yıl sonra borsaya girmiştir.
NYSE Group ve Euronext birleşip NYSE Euronext olduktan sonra dünya tarihindeki ilk Atlantik ötesi borsa 4 Nisan 2007 tarihinde ortaya çıkmıştır. Bu yeni işletmenin 30 milyon Amerikan Doları civarında bir piyasa sermayesi bulunmaktaydı. 1 Aralık 2007’de Duncan Niederauer NYSE Euronext’in genel müdürü olmuştur. 1 Ocak 2004 tarihinden beri NYSE’nin yönetim kurulu başkanı olan John Thain aynı gün Merrill Lynch şirketindeki görevini üstlenmiştir. Bir Alman-Amerikalı olan Niederauer ve Thain ilk olarak, sonraları Birleşik Devletler Ekonomi Bakanı olan Hank Paulson’nun Yönetim Kurulu Başkanı olduğu Goldman Sachs şirketinde çalışmışlardır.
NYSE Euronext 17 Ocak 2008 tarihinde Amerikan Borsası’nı (American Stock Exchange [AMEX]) devraldığını bildirmiştir. 1842 yılında New York Curb Exchange olarak kurulan New York merkezli AMEX opsiyonlu ticaret ve borsa kotalı fonlar alanında uzmanlaşmıştır. Satış 1 Kasım 2008 tarihinde gerçekleştirilmiş ve AMEX NYSE Alternext U.S. olarak işim değiştirmiştir. Bundan altı ay sonra, yani 6 Mart 2009 tarihinde bu borsa NYSE Amex ismini almıştır.
Uluslararası ekonomik kriz sırasında Dow Jones Endeksi 9 Kasım 2007 (14.164.53 puan) ile 9 Mart 2009 (6.547.05 puan) arasında yüzde 53 düşüş göstermiştir. Dow Jones Endeksi 13 Kasım 2008 tarihinde yüzde 11,08'lik bir artışla 21 Eylül 1932'den beri en büyük yüzdelik günlük karını elde etmiştir. Bundan iki gün sonra, yani 15 Kasım 2008'de endeks yüzde 7,87'lik düşüşle en büyük yüzdelik günlük zararını görmüştür.
NYSE Endeksleri
NYSE U.S 100 Endeksi:
NYSE'de kote edilen toplam piyasa değerleri en büyük olan 100 şirketten oluşur. Şirketlerin toplam piyasa değerleri 5.7 trilyon $ ve Amerika'daki tüm şirketlerin piyasa değerlerinin 31.12.2003 tarihinde %46'sını oluşturmaktadır. NYSE'deki tüm şirketlerin piyasa değerlerinin de %40'ını oluşturmaktadır.
NYSE International 100 Endeksi:
NYSE'nin toplam piyasa değeri en yüksek ve Amerikan olmayan 100 şirketten oluşmuştur. Bu endeks, Uluslararası Piyasaları takip etmek ve yatırımcı araştırmaları yönlendirmek amaçlı tasarlanmıştır.
NYSE TMT Endeksi:
Teknoloji, Medya ve İletişim sektöründeki en büyük 100 şirketten oluşmaktadır.
NYSE World Leaders Endeksi:
NYSE US100 ve NYSE Uluslararası 100 endeksinin bir kombinasyonudur. En büyük 200 şirketin performansını yansıtırı.
NYSE Composite Endeksi:
NYSE Composite Endeksi, 1966 yılında genel olarak NYSE'deki tüm hisse senetlerinin performanslarının ölçülmesi için oluşturulmuştur. NYSE Composite Endeksi 2044 Amerikan ve Amerikan olmyan hisselerden oluşmaktadır.
NYSE Sector Endeksleri:
Yeni sektör endeksleri NYSE Energy Endeksi, NYE ID olarak, NYSE Financial Endeksi NYK. ID ve NYSE Healthcare Endeksi NYP.ID olarak sembollendirilmiştir. Tüm bu üç sektör endeksleri, NYSE Composite endeksinin alt kümeleridir. NYSE sektör endeksleri Dow Jones Global Sınıflandırma sistemine uygun olarak sınıflandırılmıştır.
Tüketici fiyat endeksinde olduğu gibi NYSE endeksleri Laspeyres endeksidir. Laspeyres endeksi her dönemdeki sabit ağırlıklandırılmış fiyat değişimlerini ölçer. NYSE endeksleri, endeksteki her şirket için son fiyatlar kullanılarak NYSE açık olduğu sürece hesaplanmaktadır. Önceki günün kapanış değerini takiben NYSE'nin açılışından sonra endeks değerleri güncellenmektedir. Bu işlem endeksteki herhangi bir bileşini hakkında ilk fiyatın gelmesiyle başlamaktadır.
Yatırım yapılabilir menkul kıymetlerin oluşturulması için piyasada bulunan hisseler, hisse sınıflarına ve likitidelerine göre endekse dahil edilir.[2]
Popüler Kültürde
- Video oyunu Call of Duty: Modern Warfare 3, 17 Ağustos 2016 yılında Kara Salı bölümünde, Delta timleri Rus askerlerini imha etmek üzere binaya girmektedirler
Notlar
Kaynaklar
- Buck, James E. (1992). The New York Stock Exchange: The First 200 Years. Greenwich Pub. Group. ISBN 0944641024.
- Geisst, Charles R. (2004). Wall Street: A History – From its Beginnings to the Fall of Enron. Oxford University Press. ISBN 0195170601.
- Kent, Zachary (1990). The Story of the New York Stock Exchange. Scholastic Library Pub.. ISBN 0516047485.
- Sloane, Leonard (1980). The Anatomy of the Floor. Doubleday. ISBN 0385122497.
- Sobel, Robert (1975). N.Y.S.E.: A History of the New York Stock Exchange, 1935–1975. Weybright and Talley. ISBN 0679401245.