Pazvantoğlu Osman
Pazvantoğlu (Pazvandoğlu) Osman Ağa (d. 1758, Vidin yakınları - ö. 1807, Vidin), Osmanlı asker ve derebeyi.
Yaşamı
1735-1739 Osmanlı-Rus-Avusturya Savaşı'ndaki katkılarından ötürü Vidin'de iki köy verilen Bosna asıllı Pazvant Ağa'nın torunu, Pazvantlıktan (mahalle bekçiliği) Vidin ayanlığına yükselen Ömer Ağa'nın oğludur.[1] 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusçuklu Çelebizade Şerif Hasan Paşa'nın öldürülmesi (1791) üzerine ayaklanan babasının, sadrazam ve serdarıekrem Koca Yusuf Paşa'nın buyruğuyla idam edilmesinden sonra bir süre kaçak gezdi.
Pazvantoğlu Ayaklanması
Savaşın bitiminde ortaya çıkıp "yamak" (sınır muhafızlığı yapan yeniçeri) yazıldı. Vidin yamakları arasında ataklığı ve cesaretiyle sivrilerek onların başına geçti. Ayaklanma çıkardıkları için kaleden kovulan Belgrad yamakları da kendisine katılınca (1795), iyicine güçlenen Pazvantoğlu, Eflak ve Boğdan'a saldırıp Memleketeyn'i haraca kesmeye başladı. Rumeli'de "dağ eşkıyası" diye anılan azılı Türk, Bulgar, Arnavut ve Sırp çetelerini de çevresinde topladıktan sonra Sava Nehrinden Karadeniz'e kadar Tuna boylarında bir krallık kurma hevesine kapıldı. Böylece Rusçuk, Varna, Sofya, Niş, Belgrad, Ziştovi, Niğbolu gibi önemli merkezler başlıca hedefi oldu. Kuvvetlerini dört kola ayırarak her birinin başına Kara Yorgi (Yorgi Petroviç), Macar Ali, Korco Kondo adlı Sırp, Türk, Bulgar eşkıya reislerini getirdi. Kendisi de yamaklarının başında herekete geçip Niğbolu ve Ziştovi'yi ele geçirdi (1797). Ayrıca, Nizam-ı Cedid'e ve bu nedenle yapılan mukataa zamlarına karşı çıktığı için İstanbul'daki Yeniçeri Ocağı'nın bile desteğini kazandı. Bu arada, çok zor durumdaki Bâb-ı Âlî, affettiğini bildirdiği Pazvantoğlu'nu bir yandan Vidin muhafızlığına atarken, bir yandan da Kaptan-ı derya Küçük Hüseyin Paşa'yı onu cezalandırmakla görevlendirdi. Hükümet kuvvetlerinin başında saldırıya geçen Küçük Hüseyin Paşa, Vidin-Rusçuk arası bölgeye egemen olan Pazvantoğlu'na yenilerek geri çekildi. Bulgar Korco Kordo'nun komutasındaki kol Varna'ya girdiyse de daha sonra üstün kuvvetler karşısında yenilgiye uğrayarak püskürtüldü. Silistre Eyaletinin merkezi Rusçuk'a saldıran Macar Ali kolu da yenilerek dağıldı. Semendire'yi ele geçiren Kara Yorgi kolu Belgrad önlerinde bozuldu ve Semendire, Bosna valisi tarafından geri alındı. Niş ve Sofya üzeirne yürüyen Pazvantoğlu, Sofya'yı ele geçirdi. Ancak, bir süre sonra Sofya'yı yitirdiği gibi, Niğbolu kentini de boşaltıp Vidin'e çekilmek zorunda kaldı (1798). Bu yenilgiler üzerine İstanbul'daki Yeniçeri Ocağı ileri gelenleri aracılığıyla Bâb-ı Âlî'den af dileyen Pazvantoğlu'nun bu istemi Padişah III. Selim tarafından kabul edilerek vezir payesiyle Vidin valiliğine atandı. Hüseyin Paşa da Vidin kuşatmasını kaldırıp Mısır'da Fransızlara karşı savaşmak üzere İstanbul'a döndü (1799).
Ama Şumnu'da ayaklanan Mehmet Giray'la ilişkisi olduğu gerekçesiyle vezirliği geri alınınca Pazvantoğlu 1800'de bir kez daha ayaklandı. Yamaklar ordusunu Belgrad, düzenli ordusunu da Eflak üzerine gönderdi; Bükreş'i kuşattı. Osmanlı yönetimi, Bükreş kuşatmasını kaldırması koşulu ile 1802'de vezirliğini, 1804'te de Vidin ve Niğbolu sancaklarını geri verdi. Pazvantoğlu Osman Paşa bundan sonraki yaşamını devlete bağlı olarak sürdürdü.[2]
Ancak, Nizam-ı Cedid ordusunun başına buyruk Rumeli ayanını cezalandırmak için Kadı Abdurrahman Paşa komutasında yola çıktığını öğrenince Belgrad yamaklarını da kışkırtan Pazvantoğlu, onlarla işbirliği yaparak yeniden ayaklandı (1806). Rumeli'deki en güçlü ayanlardan biri olan Pazvantoğlu Osman, Belgrad Muhafızı olan Hacı Mustafa Paşa'yı kendi çıkarlarına ters bulduğu gerekçesiyle, ortadan kaldırmayı planladı. Bu nedenle dayıları kendi yanına çekerek gücünü daha da arttırdı. Belgrad muhafızı Hacı Mustafa Paşa'yı öldüren dayılar, Pazvantoğlu'nun buyruğundaki Kara Yorgi'nin komutası altına girdiler. Üzerine gönderilen Niş valisi Hafız Paşa ordusunu yenilgiye uğratan Kara Yorgi, Belgrad'ı ele geçirerek Sırbistan'ın bağımsızlığına kadar savaşacağını ilan etti. 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Sırplar'ın Ruslar'la birşerek Hotin, Kili, Akkerman gibi Osmanlı kalelerinin ele geçirmelerinde dolaylı olarak önemli rol oynayan Pazvantoğlu (1807), bir süre sonra felç olarak öldü.
Kaynakça
- ↑ Bir sözlü tarih metni olarak "Pazvandoğlu Türküsü", Hicran Karataş.
- ↑ Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition