Nehir yunusu
 | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||
| ||||||||||||
| | ||||||||||||
|
Iniidae | ||||||||||||
Nehir yunusu, balinalar (Cetacea) takımına dahil dişli balinalar (Odontoceti) alt takımındaki tek üst familya olan Platanistoidea'da sınıflanan türleri ifade eden ortak addır. Toplam dört tane nehir yunusu türü vardır ve her biri kendine ait bir familya içinde sınıflanır (bakınız: Sınıflama).
Bu canlılar, balinalar (Cetacea) takımındaki tüm türler içinde varlığı en çok tehlikede olanlardır. Hatta, 2006 yılında gerçekleştirilen ilgili bir araştırma seferi sonucunda, Yangtze nehir yunusu (Lipotes vexillifer) türünün soyunun pratik olarak tükendiği ilan edilmiştir (bakınız: Genel ekoloji).
La Plata yunusu (Pontoporia blainvillei) dışındaki nehir yunuslarının yaşam alanı tatlı su nehirleridir. La Plata yunusu ise temelde denizde yaşayan bir canlıdır (bakınız: Genel ekoloji).
Adlandırma
Nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyası için Türkçede "ırmakyunusları" ifadesinin de kullanıldığına rastlanabilir.[1] Bununla birlikte, "ırmak yunusları" ifadesi ise yukarıda Amazon havzasının nehirlerinde de yaşadığı belirtilmiş olan Sotalia cinsinin "Bütün Amerikan Irmak Yunusları" olarak tanımlanmasında kullanılmıştır.[2] Aynı kaynakta, bir nehir yunusu familyası olan Platanistidae familyasından "ırmak yunus balığıgiller" olarak bahsedildiği görülebilirken, bu familyanın "Uzun Burunlu Nehir Yunusları" olarak tanımlandığına da rastlanabilir.[3]
Sınıflama
Nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyasının balinalar (Cetacea) takımı içindeki yeri ile cins, tür ve alt türleri de gösteren ayrıntılı sınıflaması aşağıda sunulmuştur.
- Takım : Cetacea - Balinalar
- Alt takım : Odontoceti - Dişli balinalar
- Üst familya : Platanistoidea - Nehir yunusları
- Familya : Iniidae
- Cins : Inia
- Tür : Inia geoffrensis - Amazon nehir yunusu
- Alt tür : Inia geoffrensis boliviensis
- Alt tür : Inia geoffrensis geoffrensis
- Alt tür : Inia geoffrensis humboldtiana
- Familya : Lipotidae
- Cins : Lipotes
- Tür : Lipotes vexillifer - Yangtze nehir yunusu
- Familya : Platanistidae
- Cins : Platanista
- Tür : Platanista gangetica - Ganj ve İndus nehir yunusu
- Alt tür : Platanista gangetica gangetica - Ganj nehir yunusu
- Alt tür : Platanista gangetica minor - İndus nehir yunusu
- Familya : Pontoporiidae
- Cins : Pontoporia
- Tür : Pontoporia blainvillei - La Plata yunusu
Bu, 1998'de Dale W. Rice tarafından yapılmış olan ve günümüzde de geçerliliğini koruyan en güncel sınıflamadır. Rice'ın sınıflaması ortaya konana kadar geçerli olan eski sınıflamada ise Ganj Nehri yunusu ile İndus Nehri yunusu Platanista gangetica türünün iki alt türü olarak değil, sırasıyla Platanista gangetica ve Platanista minor bilimsel adlarına sahip iki tür olarak kabul edilmiştir.
Genel ekoloji
Yaşam alanları
La Plata yunusu (Pontoporia blainvillei) dışındaki nehir yunuslarının yaşam alanı tatlı su nehirleridir. La Plata yunusu ise temelde denizde yaşayan bir canlıdır ve esasen Güney Amerika'nın güneydoğusundaki haliçler ile kıyı şeridine yakın sularda bulunur ama bilimsel açıdan okyanus yunuslarını içeren yunusgiller (Delphinidae) familyasına dahil bir tür olarak değil, bir nehir yunusu olarak kabul edilir.
Bunun tersi, yunusgiller familyasının bir üyesi olan haliç yunusu (Sotalia fluviatilis) için geçerlidir. Hem Amazon havzasının nehirlerinde hem de Güney Amerika'nın doğu ve kuzeydoğu kıyı şeridi sularında yaşayan haliç yunusu, genetik olarak nehir yunuslarına uzak oluşu ve şişe burunlu yunusa benzeyişi nedeniyle, bir nehir yunusu olarak kabul edilmez.
La Plata yunusu dışındaki nehir yunuslarının yaşam alanları şöyle özetlenebilir (alt türlere özgü ayrıntılar için ilgili tür maddelerine bakınız):
- Amazon nehir yunusu (Inia geoffrensis): Güney Amerika'daki Amazon ve Orinoco nehir sistemleri.
- Ganj ve İndus nehir yunusu (Platanista gangetica): Hindistan'daki Ganj ve Pakistan'daki İndus nehirleri.
- Yangtze nehir yunusu (Lipotes vexillifer): Çin'deki Yangtze Nehri.
Varlığını sürdürme ve soy tükenmesi
Bu canlılar, altta sayılan nedenlerle, balinalar (Cetacea) takımındaki tüm türler içinde varlığı en çok tehlikede olanlardır:
- Sayıları doğal olarak azdır.
- İnsanlarca yoğun olarak avlanışmışlardır.
- İnsanların artan ihtiyaçlarına bağlı olarak, yaşam alanları giderek daha çok daralmakta ve çevre kirliliğine maruz kalmaktadır.
- Görme duyuları genellikle oldukça zayıftır ve yön bulma ile avlanma davranışları temelde yankıyla yer bulma yetilerine bağlıdır. Buna karşılık, motorlu teknelere bağlı olarak nehirlerde gelişen ses kirliliği nedeniyle bu yetilerini kullanmakta sıkıntı yaşamakta ve tekne ya da tekne pervaneleriyle çarpışıp, esasen kendileri için bırakılmamış balık ağlarına takılabilmektedirler.
Bütün bunlara bağlı olarak, nehir yunusları soy tükenmesine çok açıktır. Nitekim, 2006 yılında gerçekleştirilen 2006 Yangtze Tatlı Su Yunusu Araştırma Seferi (Yangtze Freshwater Dolphin Expedition 2006) sonucunda, Yangtze nehir yunusu (Lipotes vexillifer) türü soyunun pratik olarak tükendiği 13 Aralık 2006 itibarıyla ilan edilmiştir.[4][5]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ↑ Bingel, F. (19 Ekim 2006). Dişlibalinalar. Deniz Biyolojisi ve Balıkçılık Biyolojisi İlgi Alanındaki Bazı Terimler ve Tanımları. ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü. (Erişim: 28 Aralık 2006)
- ↑ Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin İhracatına Dair Tebliğ (İthalat: 2006/22), Ek I-A. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı (4 Ocak 2006). (Erişim: 28 Aralık 2006)
- ↑ 10. Ordo (Takım): Cetacea (Balinalar ve Yunuslar). Bilim ve Teknik. TÜBİTAK (2002). (Erişim: 28 Aralık 2006)
- ↑ Yangtze Freshwater Dolphin Expedition 2006 - Overview. baiji.org (13 Aralık 2006). (Erişim: 03 Ocak 2006)
- ↑ "Nehir yunusunun soyu tükendi". NTVMSNBC (19 Aralık 2006). (Erişim: 28 Aralık 2006)