Salih Münir Paşa
Salih Münir Paşa (d. 24 Kasım 1857 - ö. 27 Ocak 1939), Türk yönetici ve diplomat.
II. Abdülhamit'in yakınlarından olan babası devlet adamı, şair ve besteci Mahmud Celaleddin Paşa'nın yardım ve desteğiyle genç yaşta devlet hizmetine girerek kısa sürede yükseldi. Ticaret mektupçuluğu ve hariciye mektupçuluğu görevlerinden sonra, Babasının 1891'de Ticaret ve Nâfıa Nâzırı olmasından sonra Hudavendigâr (Bursa) valiliğine getirildi ve 1897'ye değin bu görevde kaldı. Daha sonra Paris büyükelçiliğine atandı; ek olarak Brüksel ve Bern elçilikleri de kendisine verildi. İkinci Meşrutiyet'in ilanından (1908) sonra görevinden alındı ve bir daha devlet hizmetinde çalıştırılmadı.
Arşiv kaynaklarına dayalı bir biyografisi Prof. Dr. Ali Birinci tarafından yazılmıştır. Burada verilen bilgiler şöyledir: "Tam adı Salih Münir Paşa’dır. II. Ahmed devrinde veziriazamlık yapan (1706-10) Çorlulu Ali Paşa’nın ahfadından, II. Abdülhamid devri nazırlarından ve Mir’at-i Hakikat müellifi Mahmud Celaleddin Paşa’nın en büyük çocuğu olarak dedesi Mehmed Aziz Efendi’nin Vefa’daki konağında dünyaya geldi. Validesi, paşanın ilk refikası Fatma Bidar Hanım’dır. İlk ve rüştiye tahsilini Vefa Rüştiyesi’nde yaptıktan sonra Mekteb-i Sultani’ye girdi. Burada, zekâsı ve çalışkanlığıyla dikkat çekti. Fransız lisanını ve edebiyatını bütün incelikleriyle öğrendi. Bu çağlarını ölünceye kadar yâd etmekten büyük zevk duyuyor ve her sene Pilav Günü’ne riyaset ediyordu. Buradan mezuniyetinden sonra babası tarafından Avrupa’ya tahsile gönderilmek isteğine Sultan Abdülhamid tarafından müsaade edilmemişti. Bunun üzerine Mekteb-i Sultani’nin ikinci Fransız direktörü ile diğer muallimlerden uzun zaman hususi dersler aldı. Cevdet Paşa’dan da bir taraftan ders alırken diğer taraftan da paşanın tarih yazılarını beyaza çekiyordu. On beş yaşında mülazemetle Babıâli Tercüme Odası’na girdi. Yirmi yaşında Amedi Kalemi Hulefalığına 500 kuruş maaşla dâhil oldu (14 Şubat 1877). Henüz yirmi iki yaşında iken mektupçuluk gibi zamanın mühim bir memuriyetine terfi etti. Önce Orman ve Maadin Nezareti (20 Haziran 1879-Mayıs 1881), Orman ve Maadin ve Ticaret ve Ziraat Nezareti (29 Mayıs 1881-9 Ocak 1887) ve Ticaret ve Nafıa Nezareti (10 Ocak 1887) mektupçuluklarından sonra yine aynı memuriyetle Hariciye Nezareti’ne geçti. Hariciyeye geçmeden önce Ahmed Vefik Paşa’nın kalem-i mahsus müdürlüğünde (1878) de bulunmuş, onun ilminden ve tecrübelerinden istifade etmeye çalışmıştır. Salih münir’in Hariciye Nezareti mektupçuluğu (4 Nisan 1888-19 Aralık 1895) diplomatlar ve diplomasi âlemini tanıması için bir vesile teşkil etti ve bu âlemi benimsedi. Anlaşılan Fransızcayı bir Fransız kadar güzel ve nükteli konuşması ve hazırcevaplılığını en çok ve tesirli bir şekilde kullanabileceği asli sahasına karışmış bulunuyordu. 1895 snbaharında Avrupa’ya Jön Türk firarları hızlanırken bu 38 yaşındaki hariciye mektupçusu da Paris sefaretine sefir olarak gönderiliyordu (26 Aralık 1895). Paris’te iken vezir rütbesine nail olan Salih Münir aynı zamanda Brüksel ve Bern sefaretlerini de tedvire memur edilmişti. Sefareti esnasında cereyan eden mühim hadiseler arasında Jön Türklerin faaliyetleri, Osmanlı-Yunan Harbi, Ermeni isyanları, Rus-Japon Harbi, Balkan Antantı teşebbüsleri, Sofya müzakereleri sayılabilir. En çok aleyhinde bulundukları kimse olmasına rağmen Jön Türklere karşı düşmanca bir tavır içinde olmamış, onlarla sultan arasında mutavassıt bir rol oynamıştır. 1905’te Paris kordiplomatiğinin en kıdemlisi (duayen) olan paşa, vazifesinden ayrılmak zorunda kaldığı 9 Ağustos 1908’e kadar bu sıfatını muhafaza etmiştir. II. Meşrutiyet’in ilanından sonra Abdülhamid devrinin bütün büyük ricali gibi paşa “sâbık hükümet-i Hamidiye enkazı” arasına dâhil ve paşalık sıfatı da efendiliğe tenzil edilmişti. Bundan sonra Paris, İsviçre ve İtalya’da yaşayan paşa, tam on yedi sene sonra 1925’te Türkiye’ye döndü. Kendisine emekli maaşı, bir türlü yıldızlarının barışmadığı Kâmil Paşa’nın reddi sebebiyle ancak 14 Aralık 1913 yılında bağlanabildi. 9 Ağustos 1908-14 Aralık 1913 yılları arasındaki maaşlarının tediyesi için 1928 yılına kadar devam eden mücadelesi ise müspet bir netice vermedi. İstanbul’a döndükten sonra önce Taksim Ayaspaşa’da Ödağacı Sokağı’nda Münir Paşa Apartmanı’nda oturan Salih Münir Paşa, soyadı kanunundan (21 Haziran 1934) sonra Çorlu soyadını aldı. Paşanın diğer kardeşleri Atıf ve Aziz Beyler de önce kısa bir müddet bunu kullandıktan sonra soyadlarını ‘Esenbel’ olarak değiştirdiler. Paşa, son senelerinde Beşiktaş’ta Nüzhetiye Caddesi’ndeki 30 numaralı meskende oturdu. Cenazesi Sinan Paşa Camii’nden kaldırılarak Yahya Efendi Dergâhı haziresine defnolunmuştur. Salih Münir Paşa henüz on dokuz yaşında iken Sultan Abdülaziz’in sütkızı Avantiyar Hanım’la evlenmişti. Hanımı iki sene sonra doğum esnasında öldü. İkinci eşi, Manastır eşrafından Halil Paşazade Rıza Bey’in kızı Havva Cemile Hanım oldu. Bu eşinden iki kızı ve bir oğlu dünyaya geldi. İkinci eşinin ölümü üzerine aslen Fransız olan Fatma Hanım’la evlendi. (7 Eylül 1925). Oğlu (Mahmud) Cemil Münir (10 Ekim 1885-24 Şubat 1929) İstanbul’da Vahdet gazetesini çıkarmıştı (1921-22). Şişli Fransız Hastanesi’nde öldü. Kızı Saliha Kâmuran Eldem (14 Haziran 1889-28 Aralık 1959) Osman Hamdi Bey’in oğlu Ethem Hamdi Eldem’le evlenmişti. Diğer kızı Atiye Nimet Eyriboz ikinci eşi Mehmet Ali-Sabire çiftinin oğlu Mehmet Münir Eğriboz’du (1889-8 Ocak 1968) Eserleri:
1. Meclis-i Mebusan-ı Osmani Heyet-i Celilesine (1908. Fransa’da iken mecmualara bilhassa diplomasi tarihine dair yazılar yazan Salih Münir Paşa’nın imzasını taşıyan ilk kitabıdır ve kendisini müdafaa için yazdığı on sayfalık başlıklı risalesidir.
2. Diplomasi, I. cilt (Malumat-ı Esasiye, İstanbul 1329, 310+1 s.); II. Cilt (Almanya, İstanbul 1332, 384 s.) Almanya’nın diplomasisine ayrılmıştır.
3. La politique orientale de la Russie (Lausanne: Libraire nouvelle de Lausanne, 1918; Ayrıca İsis Yayını, İstanbul 2000. Bu kitabının daktilo metni Taha Toros’un arşivinde bulunmaktadır).
4. 'Geçmiş Zamanlar: II. Abdülhamid Devri Osmanlı Diplomasisi, İstanbul ve Paris Hâtıraları, yay.haz. Ali Birinci-Selma Günaydın, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015. Bu eser 1933-1939 devresinde Cumhuriyet, Yarım Ay, Yeni Türk Mecmuası ve son zamanlarda Cumhuriyet, Akşam gibi gazete ve mecmualarda İstanbul ve Osmanlı diplomasisine dair yazdığı yazılardan derlenmiştir."
Kaynak: Ali Birinci, "Münir Paşa",Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, c. II, Yapı Kredi Y., s. 330-332.
Dış bağlantılar
| ||||||
