Samanyolu

Samanyolu Gök Adası

Samanyolu gök adası'nın merkezi kızılötesi fotoğrafı.
Gözlem verisi
Türü SABbc (yarı-çubuklu sarmal gök ada)
Çapı 100,000 ışık yılı
Kalınlık 1,000 ışık yılı (yıldızlar)
Yıldız sayısı 200 ile 400 milyar
Bilinen en yaşlı yıldız 13.2 milyar yıl
Kütle 5.8×1011 M☉
Güneş'in gök ada merkezine uzaklığı 26,000 ± 1,400 ışık yılı
Güneş'in gök adada dönme süresi 220 milyon yıl (negatif dönüş)
Sarmal model dönme süresi 50 milyon yıl[1]
Çubuk modeli dönme süresi 15 ile 18 milyon yıl[1]
CMB yapısına göre görece hız 552 km/s[2]
Ayrıca bakınız: Gök ada, Gök adalar dizini

Samanyolu, ya da Kehkeşan,[3] içinde Güneş Sistemi'nin de bulunduğu gök ada. Yerel Küme'nin bir parçası olan çubuklu sarmal türde bir gök adadır. Gözlemlenebilir Evren'deki milyarlarca gök adadan sadece bir tanesidir. 23 Ekim 2015 Cuma günü Ruhr-Universität Bochum üyesi Alman astronomlar tarafından 46 milyon piksellik "855.000X54.000" çözünürlükte Samanyolu galaksisi haritası yayınlanmıştır.

Tarihçe

Etimoloji

Galaksi adının kökeni, eski Yunancada bizim galaksimizi belirtmek üzere kullanılan “sütlü, süt gibi, sütsü” anlamlarına gelen galaxias (γαλαξίας) sözcüğü ya da "süt dairesi" anlamındaki kyklos galaktikos (κύκλος γαλακτίκος) terimidir. Bu terim ve dolayısıyla Batı kültüründe Samanyolu için kullanılan "Süt Yolu" terimi eski Yunan mitolojisi'ndeki bir mitosdan kaynaklanır: Bir gece, Zeus ölümlü bir kadından yaptığı oğlu Herakles'i farkettirmeden uykuya dalmış olan Hera'nın göğsüne koyar. Bebek Herakles, Hera'nın memelerinden akan sütü içecek ve böylece ölümsüz olacaktır. Fakat Hera, gece uyanıp tanımadığı bir bebeği emzirdiğini farkedince onu fırlatıp atar ve boşalan memesinden çıkan süt de gece gökyüzüne fışkırıp akar. Hikâyeye göre geceleyin gökte sönük bir ışıkla pırıldar halde gördüğümüz “Süt Yolu” (Türkçe’de Samanyolu) denilen kuşak, böyle oluşmuştur.[4]

Keşif

Antik çağda Grek filozofu Democritus (450–370 MÖ), geceleyin gökyüzünde görünen Süt Yolu denilen ışıklı bölgenin uzak yıldızlardan oluşuyor olabileceğine dikkat çekmişti.[5] Aristo'nun (384-322 MÖ) düşüncesine göreyse Süt Yolu büyük, birbirine bağlı çok sayıdaki yıldızın alevlenmesinden kaynaklanmaktaydı ve bu alevler Dünya atmosferinin üst kısmında yer almaktaydı.

Arap astronom İbn-i Heysem (965-1037), Samanyolu’nun ıraklık açısını gözlemleme ve ölçme girişiminde bulundu;[6] Süt Yolu’nun ıraklık açısı yoktu. Bunun üzerine “bu, Dünya’dan uzaktadır, atmosfere ait değildir” diyerek Aristo’nun görüşüne karşı çıktı.[7] İranlı astronom Birûni (973-1048) Samanyolu Gök Adası’nın sayısız bulutsu yıldızlar yığını olabileceği görüşünü ortaya attı.[8] İbn Bacce ise Samanyolu’nun pek çok yıldızdan oluştuğunu ve gözümüze sürekli bu şekilde görünmesinin Dünya atmosferindeki kırılımdan kaynaklanıyor olabileceğini ileri sürdü.[9] İbn Kayyim El-Cevziyye (1292-1350), Samanyolu Gök Adası’nın sabit yıldızlar feleğinde bir araya gelmiş çok sayıdaki küçük yıldızlardan oluştuğunu ve bu yıldızların gezegenlerden daha büyük olduklarını ileri sürdü.[10]

Samanyolu Gök Adası’nın birçok yıldızdan oluşmasının ilk kanıtı Galileo Galilei’den geldi. 1610 yılında Samanyolu Gök Adası’nı bir teleskopla inceleyen Galilei, bunun çok sayıdaki yıldızın bir araya gelmesinden oluştuğunu farketti.[11] 1750’de İngiliz astronom ve matematikçi Thomas Wright, “Evren'in orijinal bir teorisi ya da yeni hipotezi” adlı eserinde gök adanın Güneş Sistemi’ne benzer tarzda, fakat daha büyük ölçekte, kütleçekim gücüyle birbirlerine bağlı çok sayıdaki dönen yıldızlardan oluşmuş bir kitle olduğu görüşünü ortaya attı. Bunun sonucunda bu düşünceye göre söz konusu yıldızların oluşturduğu ve bizim de içinde bulunduğumuz bu disk, bizim gökyüzüne bakışımız açısından bize gökyüzünde Süt Yolu olarak görünüyor olabilirdi.[12]

1785’te William Herschel tarafından sayılan yıldızlardan yola çıkılarak hazırlanan Samanyolu diyagramı. O dönemde Güneş, gök ada merkezine yakın olduğu zannedildiğinden gök ada merkezine yakın olarak işaretlenmiştir (Günümüzde Güneş'in gök ada merkezine yaklaşık 28.000 ışık yılı uzaklıkta olduğunu biliyoruz.)

Immanuel Kant, 1755'teki bilimsel incelemesinde Thomas Wright'ın düşünce ve çalışmalarını biraz daha ayrıntılandırdı, gök adamızın da Güneş Sistemi’mize benzer biçimde kütleçekim ile bir arada tutulan ve dönen bir yıldız kümesi olduğunu (haklı olarak) ifade etti. Kant, ayrıca o dönemde gözlemlenebilen birkaç bulutsunun da ayrı gök adalar olabilecekleri varsayımında bulundu. (Bu adın verilme nedeni dürbünle bakıldığında ışık veren gaz bulutu gibi gözükmeleridir.) Samanyolu Gök Adası’nın biçimi ve Güneş’in gök ada içindeki konumu hakkındaki ilk girişim, 1785’te gökyüzünün farklı bölgelerindeki yıldızları özenle sayan William Herschel’den geldi. Herschel, Güneş Sistemi’ni merkeze yakın bir yere koyarak gök adanın biçimini gösteren bir diyagram hazırladı.[13][14]

Jacobus Kapteyn, hassas bir yaklaşım sergileyerek 1920’deki çiziminde Güneş’in merkeze yakın bulunduğu elips biçimli küçük bir gök ada tasarladı. Farklı bir yöntem uygulayan Harlow Shapley ise küresel kümeler kataloğu çalışmasında kendinden öncekilerden tümüyle farklı olarak gök adamızı Güneş’in merkezden uzak olduğu yaklaşık 70 kiloparsek yarıçapındaki yassı bir disk biçiminde tasarladı.[12] Her iki hatalı çalışma da galaktik düzlemde ışığın yıldızlararası toz vasıtasıyla soğurulmasını hesaba katmamıştı. Soğrulma, ancak Robert Julius Trumpler’in 1930’da açık yıldız kümeleri üzerinde çalışırken bu etkiyi ölçmesinden sonra hesaba katılmaya başlandı ve günümüzdeki gök ada görünümü kuramlarına ulaşıldı.[15]

Samanyolu galaksisinin güneş sisteminden görünümünün 360 derece panoramik fotoğrafı.

Yapısı

Samanyolu galaksisi ve kolları

Samanyolu'nun şekli hakkındaki yaygın görüş, onun bir çubuklu sarmal galaksi olduğu yönündedir. Merkezdeki çubuk şeklindeki yıldız yoğunlaşmasının iki ucundan logaritmik spiral şeklinde uzayan iki ana kol ve yardımcı kollar, galaksinin şeklini oluşturur. Bu görüş ilk olarak 1990'larda gündeme gelmiş,[16] 2005 yılında Spitzer Uzay Teleskobu'ndan alınan bilgilerle kuvvetlendirilmiştir.[17]

Tıklanabilir harita

Tıklanabilir harita, en az 200 milyar yıldız içeren ve sarmal bir gök ada olan Samanyolu'nun tümünü göstermektedir. Güneş'imiz, merkezden 26.000 ışık yılı uzaklıkta Avcı kolu'nun derinliklerinde gizlenmiştir. Gök adamızın merkezine doğru olan yıldızlar, bizim bulunduğumuz yerdekilere göre birbirlerine çok daha yakındır. Ayrıca gök ada düzleminin oldukça dışında yer alan küçük küresel yıldız kümelerinin varlığına da dikkat edilmelidir. Yine dikkat edilmesi gereken bir başka konu da gök adamız tarafından yavaşça yutulan bir cüce gök adanın (Cüce Yay) varlığıdır.

Messier 75 Messier 2 Messier 15 Messier 30 Küresel yıldız kümesi Messier 3 Messier 68 Güneş Messier 5 Cüce Yay Messier 13 Kahraman kolu Avcı kolu Yay kolu Cetvel kolu Küresel yıldız kümesi Kalkan-Güneyhaçı kolu
Resim hakkında
Samanyolu gök adası (tıklanabilir harita)

Kaynaklar

  1. 1 2 Bissantz, Nicolai (2003). "Gas dynamics in the Milky Way: second pattern speed and large-scale morphology". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 340: 949. DOI:10.1046/j.1365-8711.2003.06358.x. arΧiv:astro-ph/0212516.
  2. ↑ Kogut, A.; Lineweaver, C.; Smoot, G. F.; Bennett, C. L.; Banday, A.; Boggess, N. W.; Cheng, E. S.; de Amici, G.; Fixsen, D. J.; Hinshaw, G.; Jackson, P. D.; Janssen, M.; Keegstra, P.; Loewenstein, K.; Lubin, P.; Mather, J. C.; Tenorio, L.; Weiss, R.; Wilkinson, D. T.; Wright, E. L. (1993). "Dipole Anisotropy in the COBE Differential Microwave Radiometers First-Year Sky Maps". Astrophysical Journal 419: 1. DOI:10.1086/173453. http://adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-bib_query?bibcode=1993ApJ...419....1K. Erişim tarihi: 2007-05-10.
  3. ↑ tureng: kehkeşan
  4. ↑ Koneãn˘, Lubomír. "Emblematics, Agriculture, and Mythography in The Origin of the Milky Way gALAXY" (PDF). Academy of Sciences of the Czech Republic. Retrieved on 2007-01-05.
  5. ↑ Burns, Tom (2007-07-31). "Constellations reflect heroes, beasts, star-crossed lovers". The Dispatch. Retrieved on 2008-03-18.
  6. ↑ Mohamed, Mohaini (2000), Great Muslim Mathematicians, Penerbit UTM, pp. 49–50, ISBN 983-52-0157-9, OCLC 48759017
  7. ↑ Bouali, Hamid-Eddine; Zghal, Mourad; Lakhdar, Zohra Ben (2005). "Popularisation of Optical Phenomena: Establishing the First Ibn Al-Haytham Workshop on Photography" (PDF). The Education and Training in Optics and Photonics Conference. Retrieved on 2008-07-08.
  8. ↑ O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., " Abu Rayhan Muhammad ibn Ahmad al-Biruni", MacTutor History of Mathematics archive.
  9. ↑ Josep Puig Montada (September 28, 2007). "Ibn Bajja". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Retrieved on 2008-07-11.
  10. ↑ Livingston, John W. (1971), "Ibn Qayyim al-Jawziyyah: A Fourteenth Century Defense against Astrological Divination and Alchemical Transmutation", Journal of the American Oriental Society 91 (1): 96–103 [99], doi:10.2307/600445
  11. ↑ O'Connor, J. J.; Robertson, E. F. (November 2002). "Galileo Galilei". University of St. Andrews. Retrieved on 2007-01-08.
  12. 1 2 Evans, J. C. (1998-11-24). "Our Galaxy". George Mason University. Retrieved on 2007-01-04.
  13. ↑ Marschall, Laurence A. (1999-10-21). "How did scientists determine our location within the Milky Way galaxy--in other words, how do we know that our solar system is in the arm of a spiral galaxy, far from the galaxy's center?". Scientific American. Retrieved on 2007-12-13.
  14. ↑ Kuhn, Karl F.; Koupelis, Theo (2004). In Quest of the Universe. Jones and Bartlett Publishers. ISBN 0-7637-0810-0. OCLC 148117843.
  15. ↑ Trimble, V. (1999). "Robert Trumpler and the (Non)transparency of Space". Bulletin of the American Astronomical Society (31): 1479. Retrieved on 2007-01-08.
  16. ↑ Chen, W; Gehrels, N.; Diehl, R.; Hartmann, D. (1996). "On the spiral arm interpretation of COMPTEL ^26^Al map features". Space Science Reviews 120: 315–316. http://adsabs.harvard.edu/abs/1996A&AS..120C.315C. Erişim tarihi: 2007-03-14.
  17. ↑ "Bar at Milky Way's heart revealed". New Scientist. 16 Ağustos 2005. 1 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20150701170354/http://www.newscientist.com/article/dn7854--bar-at-milky-ways-heart-revealed.html. Erişim tarihi: 2009-06-17.

Ayrıca bakınız

Dış bağlantılar

Samanyolu
Konum
Gökada merkezi
Sarmal kollar
Uydu gökadalar
Büyük Macellan Bulutu · Küçük Macellan Bulutu · Macellan Akımı · Macellan Köprüsü
Yay Akımı  · Çoban II · Berenis'in Saçı · Messier 54 · Palomar 12 · Segue 1 · Segue 2 · Terzan 7
Çoban I · Çoban III · Av Köpekleri I · Av Köpekleri II · Büyük Köpek · Karina · Ejderha · Ocak · Herkül · Aslan I · Aslan II · Aslan IV · Aslan V · Anka · Balıklar I · Balıklar II · Heykeltıraş · Altılık · Büyük Ayı I · Büyük Ayı II · Küçük Ayı
Diğerleri
Tekboynuzlu Halkası · Başak Akımı · Koposov I · Koposov II · Segue 3 · Willman 1
Dünya'nın evrendeki yeri
Astronomi portalı
This article is issued from Vikipedi - version of the 10/4/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.