Sirenik Yupikçesi

Sirenik Yupikçesi
Uqeghllistun
Ana dili olanlar	Rusya Federasyonu (Çukçi Özerk Okrugu)
Konuşan sayısı	1997 yılınde tükendi  (tarih gerekli)
Dil aileleri	Eskimo - Aleut Eskimo Yupik Sirenik Yupikçesi
Yazı sistemi	Kiril
Dil kodları
ISO 639-3	ysr

Sirenik Yupikçesi (< İngilizce Sirenik Yupik language^[1]) ya da Sirenik Eskimocası (kendilerince Uqeghllistun), Rusya Federasyonuna bağlı Çukçi Özerk Okrugunda bulunan Çukçi Yarımadasının güney kıyılarında Sirenik (Сиӷы́ных) başta olmak üzere birkaç köyde Sirenik Yupikleri (Сиӷы́ныгмы̄́ӷий) tarafından geçmişte konuşulan ve Valentina Vıye (Валентина Выйе) adlı son konuşanının 1997 yılında ölmesiyle de yok olan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Diğer Yupik dillerinden oldukça farklı olduğu için kimilerine göre Eskimo dillerinin Yupik ve İnuit dışında üçüncü koludur.

Eskimo dilleri içindeki yeri

Diğer Yupik dillerinden belirgin biçimde farklıdır. Bu farklılıklara dayanarak Menovşçikov (Меновщиков) ^[2] gibi kimi uzmanlar Sirenik Yupikçesini Yupik dilleri dışında tutarak Sirenik Eskimocası adı altında Eskimo dillerinin üçüncü ana kolu olarak sınıflandırır.

• Eskimo - Aleut dilleri
  • Aleut dilleri
  • Eskimo dilleri
    • Sirenik Eskimocası
    • Yupik dilleri
      • Sirenik Yupikçesi
      • Öz Yupik dilleri
        • Sibirya Yupikçesi
        • Naukan Yupikçesi
        • Alaska Yupikçesi (Yupikçe & Çupikçe)
        • Supikçe
    • İnuit dilleri
      • İnyupikçe
      • Batı Kanada İnuitçesi
      • Doğu Kanada İnuitçesi
      • Grönland İnuitçesi

Tarih

20 yüzyıl başlarında Sirenik Yupikleri Çukçi Yarımadasının Provideniya (Провидения) ile Preobrajeniya (Преображения) koyları arasında bulunan Sirenik ya da Sığınık (Сиӷы́ныӽ), İmtuk (Имтух), Kınlığak (Кынлыӷаӽ), Asun (Асун) ve Nunalık (Нуналых) noktalarında yaşıyordu.

1895 yılında Sireniki (Sirinek) köyünde 79, İmtuk köyünde de 43 konuşanı vardı.^[3] 20 yüzyıl başlarında Sirenik Yupikçesini konuşanlar 1954 yılında 130 kişi iken 1980 li yılların başlarında yalnızca 30 kişi tarafından konuşuluyordu. 1988 yılında bu sayı 4 e inmiş, 1997 yılında da son kişi ölünce de yok olmuştur. Anadillerini unutan Sirenik Yupikleri bugün Sibirya Yupikçesinin Ungazik şivesiyle konuşmaktadır.

Dil hakkında ilk bilgiler 19. yüzyılda kaydedilmiştir. Monografik ilk çalışma ise 1964 yılında yapılmıştır.

Bazı gramer özellikleri

Sirenik Yupikçesi, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü kısmen sergiler:

• Kelimelerde iki sayı vardır: tekil, çoğul (Grönland İnuitçesi hariç diğer Eskimo - Aleut dillerinde ise üç sayı vardır : tekil, ikil, çoğul). Grönland İnuitçesinde sonradan yok olan ikil sayının Sirenik Yupikçesinde de sonradan mı yok olduğu yoksa eskiden beri mi böyle olduğu, belli değildir.

tekil	çoğul	anlamı
йух	йугый	insan
нахсах	нахсагый	kadın
йаӄыӽ	йаӄыӷый	el
ипӽыта	ипӽытай	zıpkın

• Çoğul eki diğer Eskimo dillerinde -t iken, Sirenik Yupikçesinde farklıdır: -ıy (-ый)

Alfabe

А

Б

В

Г

Ӷ

З

И

Й

(Йъ)

К

Ӄ

Л

(Лъ)

М

Н

(Нъ)

Ӈ

П

С

Т

У

(Ф)

Х

Ӽ

(Ц)

Ч

Ш

Ы

ʔ

а

б

в

г

ӷ

з

и

й

(йъ)

к

ӄ

л

(лъ)

м

н

(нъ)

ӈ

п

с

т

у

(ф)

х

ӽ

(ц)

ч

ш

ы

ʔ

Ses bilgisi

• Ünlüler : а , и , у , ы
• Ünsüzler : б , (ф) , в , г , ӷ , й , (йъ) , к , ӄ , л , лъ , м , н , (нъ) , ӈ , п , з , с , ш , т , х , ӽ , ч , (ц) , ʔ

Örnekler

• Сиӷы́ныгмы̄́ӷа sg Сиӷы́ныгмы̄́ӷий pl Sirenik Yupikleri
• апа dede
• паных kız evlat
• нахцых kadın
• нахцыграӽ genç kız
• айвыӽ mors
• иглыӽ boğaz
• ситых tırnak
• кымыгныӽ akciğer
• кутыӽ köprücük kemiği
• аӄыӽ kök
• увыныӽ beden
• ӄулъва gözyaşı
• куцых ırmak
• мыӽ su
• мыӽтаӷисиӷаӽ su taşımak üzere her iki uzuna kova asılan omuz sırığı
• кисыӽ taş
• кугымлъа dalga
• амтуӷын çok
• мараму buraya
• ӄайыӽ sarmak

Dipnotlar

1. OLAC resources in and about the Sirenik Yupik language
2. Г. А. Меновщиков (1997), Сиреникских эскимосов язык, Языки мира. Палеоазиатские языки. - М., 1997. - С. 81-84 (= Генетически С.э.я. относится к эскимосско-алеутской семье; по всей вероятности, он представляет собой последний сохранившийся осколок третьей ветви эскимосских языков, наряду с юпикской и инуитской. Он характеризуется значительным сходством синтаксиса и отчасти морфологической структуры с языками юпикской группы; вместе с тем, лексика и в какой-то степени фонетика включает значительное число отличающихся элементов. ))
3. Nikolai Vakhtin, Endangered Languages in Northern Siberia: Siberian Yupik and other Languages of Chukotka)

Kaynakça

• Г. А. Меновщиков (1997), Сиреникских эскимосов язык, Языки мира. Палеоазиатские языки. - М., 1997. - С. 81-84
• A. Nutawyi & N. Rodionova, (2008), List of the Sireniki Yupik Sea Ice Terms. Unpublished manuscript prepared for the SIKU project (in Yupik, with Russian parallels)