Sibirya Yupikçesi

Sibirya Yupikçesi
Yupigestun
Ana dili olanlar Amerika Birleşik Devletleri (Alaska), Rusya Federasyonu (Çukçi Özerk Bölgesi)
Konuşan sayısı 1.000 (ABD, 2007) + 300 (Rusya; Naukan dahil)  (tarih gerekli)
Dil aileleri
Eskimo - Aleut
Yazı sistemi Latin
Dil kodları
ISO 639-2 ypk
ISO 639-3 ess

Sibirya Yupikçesi (kendilerince Yupigestun), Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı St. Lawrence Adasında ve Rusya Federasyonuna bağlı Çukçi Özerk Bölgesinde yaşayan Sibirya Yupikleri tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre Alaska'daki 1.400 kişilik nüfustan 1.000 kadarı, Rusyadaki 900 kişilik nüfustan ise ancak 300 tanesi anadillerini konuşabiliyor[1].

Soğuk Savaş yıllarında (1948-1988) ABD ile Sovyetler Birliği arasındaki siyasi çekişmeler Bering'in her iki yakasındaki Sibirya Yupiklerini yıllarca ayrı tutmuş, dillerinin korunup gelişmesi, soyunun tehlikede olmasına rağmen, ihmal edilmiş ve engellenmiştir.[2]

Eskimo dilleri içindeki yeri

Konuşanları

St. Lawrence Adasındaki 1.400 Sibirya Yupiği içinde anadilini konuşan kişi sayısı 1.000 dir.[3] . Adada iki dillilik (Yupikçe ve İngilizce) görülür.

Alaska'da 1980 ile 1992 yıllarında yapılan sayıma göre Sibirya Yupiklerinin nüfusu 1.100 kişi olup anadilini konuşabilenlerin (yetişkinlerin hepsi ve çocukların çoğu) sayısı 1.050 kişidir.[4]

Rusya Federasyonunda Naukan ve Sirenik Yupikleri dahil Sibirya'daki bütün Yupiklerinin nüfusu 1.700 olup bunlardan 800 kadarı anadilini konuşabiliyor. Birçoğu da Çukçice ile Rusçayı akıcı biçimde konuşabilmektedir.[5] Anadilleri 1997 yılında tükenen Sirenik Yupiklerinin günümüzdeki dilleri Sibirya Yupikçesi ya da Rusçadır.

Alfabe

ABD'de Alaska eyaletine bağlı St. Lawrence Adasında Latin alfabesi, Rusya federasyonunda ise Kiril kökenli alfabe kullanılır.

Rusya Federasyonunda kullanılan Kiril kökenli Eskimo alfabesi :[6]

А а Б б* В в Г г Ӷ ӷ² Д д* Е е Ё ё Ж ж* З з
a b v g ǧ d e ë ž z
И и Й й К к Ӄ ӄ² Л л Лъ лъ М м Н н Ӈ ӈ² Нъ нъ
i j k q l ł m n ŋ �
О о П п Р р С с Т т У у Ў ў² Ф ф Х х Ӽ ӽ²
o p r s t u w f h x
Ц ц* Ч ч* Ш ш Щ щ* Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я
c č š šč " y ' è ju ja

NOTLAR:

  1. Ünlüler uzun ya da kısa olur; fakat yazıya yansıtılmayabilir / ӈъ = ŋ
  2. Alternatif karakterler: ӷ = г’ , ӄ = к’ , ӈ = н’ , ў = w , ӽ = х’
  3. * Eskimoca kelimelerde kullanılmaz.

St. Lawrence Adasındaki şive için Latin alfabesinden uyarlanan Sivuqaq Yupik alfabesi, 1970 lerin başında Fairbanks Alaska Üniversitesinden Michael Krauss tarafından Linda Aghnaghaghpik Badten, Sharon Pungowiyi Orr ve diğer Yupik konuşucuların katkılarıyla oluşturulmuştur.[2]

Eğitim

Sovyet döneminde 1920 lerin sonunda Kiril kökenli alfabe oluşturulmuş ve okullarda kullanılmaya başlanmıştır. Daha sonra alfabe 1930 ların sonunda yenilenmiştir. Yupikçe okuma parçaları ve öykü kitapları Rusça çevirileriyle birlikte Ekaterina Rubtsova (Е. С. Рубцова, 1888-1971) ve Georgiy Menovşçikov (Г. А. Меновщиков, 1911-1991) gibi dilcilerce yayımlanmıştır.[2]

Amerika Birleşik Devletlerinin Alaska eyaletine bağlı olan St. Lawrence Adasındaki Sibirya Yupiklerinin dilleri yıllarca ihmal edilmiş, ABD Kongresinde 18 Aralık 1971 tarihinde Alaska Yerli Talepleri Çözümleme Yasası (ANCSA Alaska Native Claims Settlement Act) yürürlüğe girene kadar okullarda öğretilmesi engellenmiştir. 1970 lerin başında Latin kökenli Yupik alfabesinin oluşturulmasından sonra Alaska Yerli Dil Merkezi (ANLC) [7] , Kızılderili İşleri Bürosu (BIA, Bureau of Indian Affairs) ve Unalakleet'te konuşlanan Bering Boğazı Okul Bölgesinin St. Lawrence Adasındaki Malzeme Geliştirme Merkezi (Materials Development Center) tarafından geleneksel Yupik öykülerinin metinleri ve okuma kitapları yayımlanmış olup bunlar Gambell ve Savoonga okullarında kullanılmaya başlanmıştır. Gambell'deki okulun iki binası olup, birinde okul öncesi başlangıç eğitimi (Head Start) yapılırken diğeri anaokulu ve lise olarak kullanılmaktadır. 1970 lerden günümüze kadar çok sayıda kitap ve kitapçık yalnızca Yupikçe ya da hem Yupikçe hem İngilizce iki dilli basılmıştır. Bir okulda üç yıl sınıf yardımcısı olarak çalışan Yupikçe öğretmenlerine Alaska eyaleti tarafından Yerel Tanınan Uzman (LRE, Locally Recognized Expert) sertifikası verilmektedir.[2]

1987-1988 döneminde Alaska okul bölgelerinde Sibirya Yupiklerinden olan öğrencilerin sayısı :[8]

Okul Bölgesi Anadilini konuşabilenler Konuşamayanlar Toplam öğrenci sayısı
Anchorage . 2 2
Bering Strait 227 12 239
Nome City 10 17 27
TOPLAM 237 31 268

Örnekler

Sibirya'dan

[9]

Alaska'dan

[10][11][12]

Dipnotlar

  1. ↑ Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics
  2. 1 2 3 4 Christopher Petuwaq Koonooka (2005), Yupik language instruction in Gambell (Saint Lawrence Island, Alaska), Études/Inuit/Studies, vol. 29, n° 1-2, 2005, p. 251-266.
  3. ↑ Michael E. Krauss (2007), Native languages of Alaska. In: The Vanishing Voices of the Pacific Rim
  4. ↑ Panu Hallamaa (1997), Unangam Tunuu and Sugtestun: A Struggle for Continued Life, Northern Minority Languages: Problems of Survival, Senri Ethnological Studies 44 1997, pp 187-223
  5. ↑ Edward J. Vajda, Siberian Yupik (Eskimo)
  6. ↑ Eskimo / Юпигыт
  7. ↑ ANLC Publications, Siberian Yupik Eskimo
  8. ↑ Bilingual/Bicultural Education Programs
  9. ↑ Г. А. Меновщиков, Азиатских эскимосов язык, Языки мира. Палеоазиатские языки. - М., 1997. - С. 75-81
  10. ↑ Anna Berge, Contact-induced lexical development in Yupik and Inuit languages], Alaska Native Language Center, University of Alaska Fairbanks
  11. ↑ Native Languages: Months
  12. ↑ Michael E. Krauss (1975), St. Lawrence Island Eskimo Phonology and Orthography, Linguistics. Volume 13, Issue 152, Pages 39–72

Ek okumalar

Dış bağlantılar

Rusya federal birimleri'ndeki resmî diller
Rusya Federasyonu resmî dili
Rusya federal birimlerindeki resmî diller
Abazaca  · Agulca  · Avarca  · Azerice  · Başkurtça  · Batı Çerkesçesi  · Buryatça  · Çeçence  · Çirmişce  · Çuvaşça  · Dargince  · Doğu Çerkesçesi  · Erzyanca  · Güney Altayca  · Hakasça  · İnguşça  · Kalmukça  · Karaçay-Balkarca  · Kırım Tatarcası  · Komice  · Kumukça  · Lakça  · Lezgice  · Mokşanca  · Nogayca  · Osetçe  · Rutulca  · Sahurca  · Sibirya Yupikçesi  · Tabasaranca  · Tatarca  · Tatca  · Tuvaca  · Udmurtça  · Ukraynaca  · Yakutça
Resmî fonksyonu olan diller

Çukçice  · Dolganca  · Evence  · Evenkice  · Fince  · Hantıca  · Karelce  · Kazakça  · Komi-Permyakça  · Mansice  · Nenetsçe  · Selkupça  · Vepsca  · Yukagirca

This article is issued from Vikipedi - version of the 1/15/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.