Hantıca
Hantıca | |
---|---|
ханты ясанг | |
Ana dili olanlar | Rusya |
Konuşan sayısı | 12,000 (tarih gerekli) |
Dil aileleri |
Ural-Altay dil ailesi
|
Yazı sistemi | Kiril |
Dil kodları | |
ISO 639-1 | yok |
ISO 639-2 | fiu |
ISO 639-3 | – |
Hantıca ya da Hantı dili veya Ostyak dili, Rusya'nın Hanti-Mansi ve Yamalo-Nenets özerk bölgelerinde yaşayan ve Hantılar tarafından konuşulan bir dildir. 1994 yılında Salminen ve Janhunen tarafından yapılan araştırmalara göre Rusya'da 12,000 adet Hantıy dili konuşan nüfus bulunmaktadır. Hantı dili, Mansi dili ile beraber Ob-Ugor dillerini oluşturmaktadır. Dil ayrıca Macarca ile akrabadır.
Hantı dilinin birçok lehçesi bulunmaktadır. Batı grubu lehçeleri Salekhard, Ob, İrtiş lehçeleri olarak ayrılır. Doğu grubu lehçeleri ise Surgut ve Vah-Vasyugan lehçelerini barındırır. Bu lehçelerin arasında on üç adet daha alt lehçe bulunmaktadır. Her bir lehçenin arasında okunuş, biçim, sözcük dağarcığı farklılıkları bulunmaktadır. Ancak her bir lehçenin arasında büyük benzerlikler de vardır. Öyle ki, bir lehçeyi konuşan biri, diğerini konuşan birini rahatlıkla anlayabilir. Batı ve doğu lehçe grupları çoğu zamanlarda birbirine çok benzeyen iki farklı dil olarak görülmektedir.
Yazı dili tarihi
Hantı yazı dili, Ekim Devrimi'nin ardından üretildi. Başta Latin alfabesiyle yazılan dil, 1937'deki düzenlemelerin ardından Kiril alfabesiyle yazılmaya başladı. Bu yeni sürüme /ŋ/) fonemini belirtmek üzere <ң> harfi eklendi. Her bir lehçe yazı dilinde baz alınmış olsa da, yazı dilinde, gazetelerde, televizyonlarda ve radyolarda Kazım lehçesi esas alınır.
Dilbilgisi
Adlar
Adlara özgü ekler arasında ikilik eki -ŋən, çoğul eki -(ə)t, yönelme eki -a, bulunma ve yardımcı ek -nə bulunmaktadır.
Örnekle:
Tekil, ikilik ve çoğul iyelik ekleri; tekil, ikilik ve çoğul isimlere üç farklı şekilde eklenir. Buradan 33 = 27 farklı form bulunur.
Örnekle:
- məsem "benim ineğim"
- məsemən "benim iki ineğim"
- məsew "benim ineklerim"
- məstatən "ineklerimden ikisi"
- məsŋətuw "iki ineğimiz"
Adıllar
Yalın haldeki adıllar aşağıdaki gibidir:
Tekil | İkilik | Çoğul | |
1. kişi | ma | min | muŋ |
2. kişi | naŋ | nən | naŋ |
3. kişi | tuw | tən | təw |
Ma'nın yazımı belirtme durumunda manət ve yönelme durumunda manəm şeklindedir.
Adıl ve sıfatların açıklaması aşağıdaki gibidir:
- tamə "bu", tomə "o", sit "şuradaki": tam xot "bu ev".
Temel soru adılları aşağıdaki gibidir:
- xoy "kim?", muy "ne?"
Sayılar
Hantıy dili ve Macarca arasındaki sayı benzerlikleri aşağıdaki gibidir:
# | Hantıy | Macarca |
1 | yit, yiy | egy |
2 | katn, kat | kettő, két |
3 | xutəm | három |
4 | nyatə | négy |
5 | wet | öt |
6 | xut | hat |
7 | tapət | hét |
8 | nəvət | nyolc |
9 | yaryaŋ | kilenc |
10 | yaŋ | tíz |
20 | xus | húsz |
30 | xutəmyaŋ | harminc |
100 | sot | száz |
Alfabe
Kiril (2000 sürümü)
А а | Ӓ ӓ | Ӑ ӑ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е |
Ё ё | Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к |
Қ қ | Л л | Ӆ ӆ | Ԓ ԓ | М м | Н н | Ң ң | Ӈ ӈ |
О о | Ӧ ӧ | Ө ө | Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т |
У у | Ӱ ӱ | Ў ў | Ф ф | Х х | Ҳ ҳ | Ц ц | Ч ч |
Ҷ ҷ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Є є |
Є̈ є̈ | Ю ю | Ю̆ ю̆ | Я я | Я̆ я̆ |
Kiril (1958 sürümü)
А а | Ӓ ӓ | Б б | В в | Г г | Д д | Е е | Ё ё |
Ә ә | Ӛ ӛ | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Ӄ ӄ |
Л л | Л’ л’ | М м | Н н | Ӈ ӈ | О о | Ӧ ӧ | Ө ө |
Ӫ ӫ | П п | Р р | С с | Т т | У у | Ӱ ӱ | Ф ф |
Х х | Ц ц | Ч ч | Ч’ ч’ | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ | Ы ы |
Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Latin (1931-1937)
A a | B в | D d | E e | Ә ә | F f | H h | Һ һ |
I i | J j | K k | L l | Ļ ļ | Ł ł | M m | N n |
Ņ ņ | Ŋ ŋ | O o | P p | R r | S s | Ş ş | S̷ s̷ |
T t | U u | V v | Z z | Ƶ ƶ | Ƅ ƅ |
Kaynakça
- Hantıy dili
- Omniglot
- Doğu Hantıy lehçeleri
- Ethnologue
- Hantıy dili ve Hantılar
- Hantıy Tarihi, nüfusu ve sosyoekonomisi
- Hantıy kaynakça dizini
|
|