Kazakça
Kazakça | |
---|---|
Kazak Türkçesi | |
Telaffuz | Qazaq tili |
Bölge | Orta Asya |
Etnik köken | Kazaklar |
Dönem | 2011[1] |
Dil aileleri |
Ural-Altay dil ailesi
|
Yazı sistemi | Kazak alfabesi (Kiril alfabesi, Latin, Fars alfabesi) |
Resmî durumu | |
Resmî dil | |
Dil kodları | |
ISO 639-1 | kk |
ISO 639-2 | kaz |
ISO 639-3 | kaz |
Kazakça veya Kazak Türkçesi[2], (Kazakça: Қазақ тілі), Kıpçak öbeğine ait, Kazakistan'da konuşulan çağdaş Türk yazı dillerinden biridir. Noğay ve Karakalpak Türkçesine yakındır.
Dünya'da yaklaşık 16 milyon kişi, Kazakistan'da da 10 milyon kişi tarafından konuşulmaktadır. Moğolistan'ın batı bölgesindeki Bayan Ölke (diğer adı Bayan Ölgey) eyaletinde yaşayan Kazak Türkleri Kazakistan'ın kullandığı alfabeyi kullanarak Kazak Türkçesi yazmaktadırlar. Bayan Ölgey'de oturanların çoğu %88,7 oranla Kazak Türkleridir. Bu bakımdan eyalet nüfusunun %98'i kadarını Türk halkları oluşturmaktadır. İldeki önemli bir nüfus Kazak Türkçesi konuşmaktadır.
- Özellikleri
Türkçe asıllı kelimelerde; baştaki y'ler j'ye (yok → joq, yıl → jıl, yay → jay), ç'ler ş'ye (ağaç → ağaş, aç → aş), ş'ler s'ye (aş → as, boş → bos, baş → bas) dönüşmüştür. Eklerde de aynı değişme olur: Qazaqşa (Kazakça)… Yabancı asıllı kelimelerde bu değişmeler görülmez: şükir (şükür). Kazakça bir kelime birleşik ya da alıntı bir kelime değilse ikinci heceden sonra yuvarlak ünlü barındırmaz ve bu uyumu bâzı alıntı kelimelere uydurmuştur.
J harfiyle yazılan kelimeler bâzı ağızlarda c olarak söylenmektedir: Jasaymız (yapıyoruz, yapacağız)- casaymız
Ayrıca konuşma dilinde ilk hecede ö ya da ü gelirse ikinci ve üçüncü hecelerde de gelebilir. Bu yazıda olmaz.
Örnek: Körgende (yazılış) - Körgöndö (okunuş) "gördüğünde"
Kazakçada üç farklı şimdiki zaman vardır. Jalpı osu şak (genel şimdiki zaman), nak osı şak (kesin şimdiki zaman), negaybıl osı şak (belirsiz şimdiki zaman).
Alfabe
Kazakçanın eski şekilleri 38 harfli Orhun yazısıyla yazılmıştır. Günümüzdeyse Kazakça bâzı ilâve harfler kullanılarak Latin alfabesi, Kiril alfabesi ve Arap alfabesiyle yazılabilmektedir. Kiril alfabeli Kazakistan Alfabesi 42 harf olup şu işaretlerden oluşmaktadır: а (a), ә (a-e arası), б (b), в (v), г (ince g), ғ (kalın g), д (d), е (söz başında ye okunur, söz içinde e okunur), ё (yo), ж (j), з (z), и (iy), й (y), к (ince k), қ (kalın k, q), л (l), м (m), н (n), ң(nazal n, genizden n, ñ), о (o), ө (ö), п (p), р (r), с (s), т (t), у (uv), ұ (u), ү (ü), ф (f), х(hırıltılı h), һ (geniş h), ц (ts), ч (ç), ш (ş), щ (şç), ъ (kalın ün verir), ы (ı), і (i), ь ( inceleştirir), э (é), ю (yu), я (ya).
Metin örneği
Kiril | Latin | Sözcüğü Sözcüğüne Aktarım |
---|---|---|
Мен Қазақ, Қазақпын Деп Мақтанамын Ұранға Алаш Деген Атты Аламын |
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın Uranğa Alaş Degen Attı Alamın |
Men Qazaq, Qazaqpın Dep Maqtanamın Uranğa alaş degen atti alamın |
Dilbilgisi
Zamirler
Tekil | Çoğul | ||
---|---|---|---|
Kazakça | Türkçe | Kazakça | Türkçe
|
Мен (Men) | Ben | Біз (Biz) | Biz |
Сен (Sen) | Sen (tekil samîmî) | Сендер (Sender) | Siz (çoğul samîmî) |
Сіз (Siz) | Siz (tekil resmî) | Сіздер (Sizder) | Siz (çoğul resmî) |
Ол (Ol) | O | Олар (Olar) | Onlar |
Kazak Türklerinde kişi isimleri
Arman (düş, rüya), Şolpan (Çolpan, Venüs, Zühre (uydu)), Kanat (kanat), Aynur (ayın nuru), Aygül, Gülnur, Gülcan, Aycan, Nurcan (Işık ruhu), Togcan (Saf can), Аydаnа, Аymаn, Аysаnа, Аysаnеm, Аysu, Аysuluu, Аysulu, Аygеrim, Аygül, Аynur, Аynа, Аydоs, Аydаn, Аyzа, Аyhаnım, Аysа, Аybаlа, Аybikе, Аyziya, Аynаgul,Аybоl, Аypаrа, Aytugan, Kudayberdi, Boğdan, Kütken (Bekleyen), Aydar, Temir, Timur, Temirlan (Demir delikanlı),Kıztumas, Amankeldi (Esenlik geldi), Ulbolsın (Oğul olsun), Ulbala (oğul çocuk). Erkek adlarında başına ve sonuna bay, bek, han, gali (ali) eklemeleri yaygındır. Kız adlarında ise gül, nur eklemeleri yaygındır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Kazak Türkçesiyle Yüksek Yüksek Tepelere Şarkısı
- Kazakça-Türkçe, Türkçe-Kazakça Sözlük
- Kazakça-Türkçe, Türkçe-Kazakça Sözlük (Latin harfli fakat Kiril harfleriyle de aranabiliyor.)
- Kazak Edebiyatı
- РУССКО-КАЗАХСКИЙ СЛОВАРЬ ҚАЗАҚША-ОРЫСША СӨЗДIК
- Qazaq translit Kazak Kiril yazısını QazaAqparat Latin yazısına çevirmek için
- VikiSözlük Kazakça Kelimeler Kategorisi
- Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü
- Kazakistan Devlet Dil Portalı
- İstanbul Kazak Türkçesi Öğrenenler Grubu
- Şakerim Kudayberdioğlu'nun Kazakça bir şiirinden örnek
|
|
|
|