Stegosauria
 | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Stegosauria (Eski Yunanca: στέγος stegos 'çatı' ve σαῦρος kertenkele, ia ise çoğul ekidir) kuş kalçalı (Ornitischia) dinazordur. Stegosaurların boynundan kuyruğuna kadar uzanan kemik plakalara sahip olan, dört ayaklı bir otçuldur. Bu türün en tanınmış ve temsilcisi stegosaurus' tur.
Özellikleri
Vücut
Stegosaurların 3' den 9 metreye kadar ulaşabilen orta boylu bir dinzordur. Ön ayakları kısa ve güçlü, arka ayakları uzun ve diktir. Bütün ayakları geniş toynaklara sahiptir. Bütün stegosaurlar'da (ilkel Huayangosaurus hariç) arka ayaklarının ön ayaklarından uzun olması onu öne doğru eğik ve kafasının yere yakın olmasına neden olur. Arka ayağındaki kaval kemiğiyle uyluk kemiğiyle kıyaslandığında nispeten kısadır. Buradan hayvanın hantal olduğu anlaşılır. Kuyruğu uzun ve güçlüdür.[1]
Sırt bölgesindeki kemik plakalar
Bir stegosaurların en büyük özelliklerinden biri sırtında kuyruğuna düzenli bir şekilde uzanan kemik plakalardır (Osteodermen). Cinsleri arasında bu kemik plakalar farklılık gösterir ve farklı görevleri vardır. Bazılarında (Stegosaurus und Lexovisaurus gibi) büyük, ince ve yaprakformlu, bazılarında (Tuojiangosaurus gibi) koni biçimli, bazılarına (Kentrosaurus gibi) diken şeklinde kemik plakalar vardır.[2] Kemik plakalar iskeletle direk olarak bağlanmaz, deriye düzenli bir şekilde bağlanır. Başta bunların düz bir şekilde sırt' ta durduduğu sanılmakaydı fakat yeni buluntular bunalrın dikilebilecğini (hareket edebileceğini) gösteriyor. Bu plakalar savunma silahı olarak teori öne sürülmüştür, fakat savunmak için fazla kırlıgan bir yapıya sahip ve yan tarafları savunmasız kalmıştır. Diğer teoriler ise bu plakaların bir termoregulasyon olabileceğni söylüyor, ki buda plakaların içideki ince oluklarından büyük ihtimalle kan damarlarının geçtiğini gösterir.[3] Fakat bu teoriye karşılık diğer bütün plaka türleri ince ve yaprak şekilli değil, aksine koni biçimli veya diken şekinde ve bu plakalar termoregulasyon yapamaz. Yeni bir teori ise bunun görsellik için olduğunu söylüyor. Bir ihtimal bunlar gösteriş için vardı, guruplar arası hiyerarşiyi kurmak için veya kur yapmak için. Olası bir durumda avcı etcil, büyük ve gösterişile korkutabilir. Diğer teorilerde bunun kimlik görevi olduğunu gosteriyor.[4] Tabikide bu teorilerin hepsi aynanda duşülebilir.
Kuyruk ve omuz dikenleri
Bütün stegosaurların kuyruk bölgelerinde bir veya birden fazla dikenlere sahiptir. Plakaların zıttına deriye değil iskelete sert bir şekilde bağlıdır. Bu kuyruklar büyük bir ihtimalle düşmanlarına karşı savunma silahı olarak kullanır. Eski araştırmalar dikenlarin yukarı olma yönündeydi, yeni araştırmalar dikenlerin yanlara doğru olduğunu gösteriyor, ki buda savunma için daha uygun.
Tam olarak anlaşımayan omuz bölgesindeki dikenler. Bu omuz dikenleri birkaç stegosaurda gözükür, Huayangosaurus, Tuojiangosaurus ve farklı olarak daha büyük Lexovisaurus ve Gigantspinosaurus gibi. Kentrosaurusta dikenler kalça bölgesinde olduğu duşunülüyordu, ama bu yanlıştır. Omuz dikenlerininde savunama amaçlı veya görsel amaçlı olması tartışmalıdır.[5]
Kafa ve dişler
Stegosaurların kafaları vücutlarına oranla küçütür ve kısa ayakları sayesinde yere yakın durur. Huayangosaurus'un ince ve uzun vücudu vardır. Huayangosauruslarda Praemaxillare (üst çenenin ön kısmı) daha fazla diş vardır, diğer stegosaurlarda diş yerine keskin gagaları vardır.
Stegosaurların dişleri küçük, gagları üçgenen benzer ve basit bir yapıya sahiptir. Beligin bir çiğneme yüzeyi yoktur. Yicekleri tam olarak öğütemez. Alt çenenin kas yapısının zayıf olması göze çarpar, burdan çiğneme' de nispeten zorlanacağı soylenilebilir. Dişleri geriye doğru çekiktir, buda stegosaurların yanakları olduğunu gösterir.
Beyin ve "ikinci beyin"
Stegosaurların kafataslarında beyıne ayrımış bölge küçüktür. En azından sadece zihni yetenekleri yerine getirebilmelidir. Aslında beyın hacmi vücud hacmine oranla 0,001%' dir, fakat Ankylosauria ve sauropodların beyinleri daha küçüktür.[6] Stegosaurus ve Kentrosaurusların kafatasları şuan mevcuttur, bu kafatasına küçük ve uzun fakat güçlü koku alma yeteniği olan bir bire beyin sığıyor. Yinede dinazorların beynin kafatasını tamamen doldurup doldurmadığı bilinmemektedir (kertenkelelerde ve timsahlarda bu görülmez fakat kuşlarda görülür). Allometriye göre büyük hayvanların küçük hayvanlara oranla daha büyük beyinleri vardır. Bir diğer gerçek, stegosaurlar 70 milyon yıl yaşamışlardır, bu onların mükemmel zekasını gösterir.
Hayvanın tanımlanmasından sonra kalça kısmında omurga kanalında büyük bir oyuk keşfedildi, beynin 20 katı kadar daha büyük bir iç yapı vardı. Bunlar stegosaurların refleks ve vücud hareketleri için "ikinci beyin" yaygın görüşüne götüriyor. Bugün "ikinc beyin" görüşü olamayacağı kanıtlanırsa bu oyuğun içnde kuşlarda olduğu gibi glikojen bulunduruyo olabilir. Bu oyuk sinirlerin bakmı içinde olabilir fakat tam işlevi kesin olarak bilinmemektedir.
Tahmin edilen yaşam biçimi
Toplumsal davranış ve gelişme
Diğer dinazorlarla karşılaştırıldığında nispeten daha az fosiller bulunur. Bu yüzden sosyal olup olmadığını anlamak nerdeyse imkansızdır.
Sadece Kentrosaurus kalıntılarında diğer hayvanlarla beraber olduğu bulunmuş, en azından geçici bir sürü oluştururlar. Diğer türler için şimdilik bunu söyleyemeyiz. Yukarıda bahsedildiği gibi kemik plakalar ve omuz dikenleri görsel iletişim - hiyerarşi kurmak veya kur yapmak için görev görmüş olabilir. Seksuel diformizmin (omuz dikenlerinin uzunlukları, kaburga kemiklerin farklı sayılarda olması gibi) basit bir işareti olabilir, daha doğru çıkarımalr için yeterli delil yoktur.
Stegosaurların şahsi gelişimeri tanımlamak nerdeyse mümkün değildir. Yuva, yumurtalar, kabukları veya yavruları (genç stegosaurların iskeletleri) gibi buluntular bulunamamıştır.
Yiyecek
Stegosaurların alçak yerleştirilmiş kafatasları ve dişleri bunların daha çok yere yakın (1 metreye kadar) bitkilerden beslenir. Büyük ihtimalle kara yosunları, eğrelti, Cycadales, iğne yapraklılar veya meyvelerle beslenir. Bir teoriye göre kuyruğun yarımıyla arka ayaklarının üstünde durarak 6 metredeki bitkilere bile uzanabileceğini söyliyor. Diğer araştırmacılar ayağa kalkmanın kuyruğun yapısına uygun olamıyacağını söyliyor. Yukarıda bahsedildiği gibi dişlerin küçük ve çiğneme kaslarının zayıf olduğudur. Beslenmedki yöntemler tam olarak açıklanamamıştır. Diğer otcul dinazorlarla çelişkilidir aynı zamanda stegosaurlarda Gastrolith bulunmamıştır.
Keşifler ve araştırma geçmişi
Stegosaurlarla ilgili en erken buluntular 19. yy'ın ortalrına ingilterede bulunmuş ve Owen, Mantell ve Seeley tarafından araştırılmıştır. Parçalanmış buluntular nedeniyle tam olarak bu hayvan hakında bilgi edinilememiştir - bunlar bugün Dacentrurus ve Lexovisaurus diye bilinen stegosaurlardır.
Othniel Charles Marsh 19. yy' ın sonunda stegosaurların fazla olduğu Kuzey Amerikada ilk defa doğru bir hayvan resimi çizmiştir. Charles Gilmore 1914' de stegosaur araştırmasının detaylı çalışması yayınlanmıştır. Bir sonraki önemli buluntu ise Werner Janensch tarafından birinci dünya savaşından kısa süre önce afrikada bulunan Kentrosaurus'tur.
İkinci dünya savaşından sonra çin stegosaurlar gündeme gelmiştir, farklı olarak Sichuan' da bukunan Shaximiao-Formlu stegosaurdır. Bugüne kadar bulunan en son buluntu 2001'de Miragaia Poryekizde bulunan Morrison-Formlu Hesperosaurustur.
Yayılma ve gelişim süreci
Stegosaurların sağlam kalmış fosil kalıntıları kuzey Amerika, batı Avrupa, doğu Asya ve Afriakada bulunmuştur; ayak izleri ve tek kemikler güney Afrikada ve austuralyada bulunmuştur. Sonuç olarak bu hayvan bütün dünyaya yayılmıştır. Bu yayılmanın nedeni kıtaların dah oncedn tek bir superkıta pangaea' dır. Superkıtanın bolunmesyıle bütün dünyaya yayılmıştır.
Bilinen en eski stegosaur ayak izi juranın başlarındadır (Hettangium yaklaşık 198 milyon yıl önce). Fakat bunlar tartışmalı ayak izleri olarak ele alınır. Bulunan en eski tek kemik orta jura (Bajocium)'ya aittir. Bilinen en eski temsilcisi Huayangosaurus yaklaşık 170' den 168 milyon yıl önceye kadar yaşamıştır. En parlak zamanları juranın sonlarında (168'den 145 milyon yıl öncesine kadar) bu zamana uygun birçok buluntular vardır.
Kretasenin sonlarına doğruda birkaç örnek bulundu. En son tanımlanan örnek 100 milyon yıl önce nesli tükenen Wuerhosaurus' tur. Fakat bu bir ihtimal kretasede zamanında gelişen ankylosaurialarda olabilir. En genç stegosaur buluntusu Dravidosaurus 85 milyon yaşında ve Hindistanda ama stegosaurların kretase döneminde Hindistanda (o zamanlarda bir adaydı) hayatta kalmaları biraz düşündürücü. Dravidosaurus buluntu ise fazla deforme olmuştur, bazı araştırmacılar bunun Plesiosaurier olduğunu söyliyor.
Sisetematik
Dış sisetematik
Stegosaurların kardeşleri kemik plakalarla çevrilmiş (zırhlanmış varsayılır) ankylosaurilardır. Ankylosaurlar ve stgosaurialar beraberEurypoda taksonu' dur. Juranın sonlarına doğru bazı ilkel temsilcileri (örneğin Scutellosaurus ve Scelidosaurus) ve Eurypoda Thyreophora (zırhtaşıyıcılar) taksonudur. Bunlar kuş kalçalı (ornithischia) dinazorlardır.[7]
| Dinozorlar |
| ||||||||||||||||||||||||
| |
İç sisetematik
Stegosaurlar gelişmiş hayvanlardır. Huayangosauridae (Huayangosaurus tek bir örneği vardır) ve Stegosauridae diye iki gruba ayrılır. Huayangosaurusu stegosauriadan ayıran şey Praemaxillare (çenenin ön kemiği) hâla diş taşıyordu ve arka ayaklar ön ayaklarla eşitti.
Stegosaurianın içinde olan Dacentrurus ve büyük ihtimalle Chungkingosaurusta diğer öreneklerin özeti olabilir. Stegosaurların iç grupları tam olarak anlaşılamamıştır.[8]
Stegosaurlar
- Huayangosauridae
- Huayangosaurus
- Stegosauridae
- Chungkingosaurus?
- Dacentrurinae
- Dacentrurus
- Miragaia[9]
Dacentrurus
- Stegosaurinae
- Chialingosaurus
- CraterosaurusDravidosaurus (tartışmalı)
- Hesperosaurus
- Kentrosaurus
- Lexovisaurus
Kentrosaurus - Monkonosaurus
- Paranthodon
- Stegosaurus
- Tuojiangosaurus
- Wuerhosaurus
- Incertae sedis (tam olarak düzenlenememiştir)
- Gigantspinosaurus
- Jiangjunosaurus
- Nomina dubia
- Regnosaurus
Ayrıca bakınız
- Dinazorlar
- Kertenkele kalçalı dinazorlar (Saurischia)
- Kuş kalçalı dinozorlar (Ornithischia)
- Stegosaurus
Kaynakça
- ↑ Almanca vikipediden çevrilmiştir.
- ↑ Almanca vikipedi sayfasından çevrilmiştir.
- ↑ Fastovsky & Weishampel (2005), S. 120
- ↑ Hillary Mayell: Stegosaur plates used for identification. In: National Geographic News, 25. Mai 2005.
- ↑ bknz. Almanca Vikipedia
- ↑ Fastovsky & Weishampel (2005), S. 114
- ↑ nach Fastovsky & Weishampel (2005)
- ↑ nach Galton & Upchurch (2004)
- ↑ Octávio Mateus, Susannah C. R. Maidment, Nicolai A. Christiansen: A new long-necked „sauropod-mimic“ stegosaur and the evolution of the plated dinosaurs. In: Proceedings of the Royal Society. Series B: Biological Sciences. Bd. 276, Nr. 1663, 2009, ISSN 0950-1193, S. 1815–1821,doi:10.1098/rspb.2008.1909.