Tuva alfabesi
Tuva Alfabesi, Tuva Cumhuriyetinde kullanılan resmî alfabedir.
Tuva alfabesi Kiril alfabesidir. Rusça'daki alfabeden birkaç ayrımı vardır. Rusçada olmayan ö, ü, ñ (damaktan n) sesleri Kiril alfabesinden sapmamak kaydıyla Rus alfabesinden farklıdır.
| Büyük Yazılışı | Küçük Yazılışı | Karşılığı | Büyük Yazılışı | Küçük Yazılışı | Karşılığı |
|---|---|---|---|---|---|
| А | а | A | П | п | P |
| Б | б | B | Р | р | R |
| В | в | V | С | с | S |
| Г | г | G | Т | т | T |
| Д | д | D | У | у | U |
| Е | е | E | Ү | ү | Ü |
| Ё | ё | YO | ф | Ф | F |
| Ж | ж | J | Х | х | H |
| З | з | Z | Ц | ц | TS |
| И | и | İ | Ч | ч | Ç |
| й | Y | Ш | ш | Ş | |
| К | к | K | Щ | щ | ŞÇ |
| Л | л | L | Ъ | ъ | Katı demdek |
| М | м | M | Ы | ы | I |
| Н | н | N | Ь | ь | Yumşak demdek |
| ң | ñ | Э | э | E | |
| О | о | O | Ю | ю | YU |
| Ө | ө | Ö | Я | я | YA |
ө, ү, ң harfleri Rus alfabesinde yoktur. Tıpkı Kırgızistan Alfabesi gibidir. Başka Türk ülkelerinden Kazakistan Alfabesi,Hakasya Alfabesi ,Yakutistan Alfabesi ile benzerlik gösterse de aynısı değildir. Misal olarak ө (ö) harfi ile өл (öl/öl), хөл (höl/göl), шөл (şöl/çöl), көр (kör/gör, үш(üş/üç), үс(üs/yağ), сүт (süt/süt), күш (küş/güç),аң (añ/av), каң (kañ/çelik), соңга (soñga/pencere), аңгыр(añgır/ördek) gibi sözleri sayabiliriz. Tıva dilinde ve alfabesinde iki ünlü harf arka arkaya gelebilir. оол (ool/oğul), аар (aar/ağır), дээр(deer/gökyüzü), чиик (çiik/kolay). Tıva dilinden misal Sözler: беш (beş/beş), бис(bis/biz), балды(baldı/balta), даг (dag/dağ), диш(diş/diş), даш(daş/taş), суг (sug/su), билиг(bilig/bilgi).
Tarihte Tuva Alfabeleri
- Eski Türk Alfabesi olan Köktürk (Runik, Turan, Türk) alfabesinde "a" harfi.
Tarih boyunca Tuva Türkleri çok farklı alfabeler kullanmışlardır. Tuva Türklerinin ilk ve ulusal alfabesi bütün Türk Dünyasının geçmişteki ortak alfabeleri olan Köktürk Alfabesidir. Bu alfabe ile yazı sadece Türk olanlar tarafından kullanılmıştır, ayrıca tıpatıp aynı olmasa bile benzer versiyonları Fin ve Macar topluluklarında da görülmüştür. Şimdiki Doğu Avrupa bir zamanlar Türklerin yönettiği alan olduğu için bilhassa Saka (İskit) Kağanlığ ve Avrupa Hun Kağanlığı devirlerinde burada yaşayan Fin toplumları Köktürk alfabesini öğrenip kullanmaya başlamışlardır.
Tuva Türklerinin kullanmış olduğu ikinci alfabe ise Türk Dünyasının geçmişte çoğunluğunun kullandığı Uygur Alfabesi diye bildiğimiz Sogd menşeli alfabedir.
Tuva Türkleri Uygur Alfabesini yakın zamana kadar kullanmışlardır.
1930'lu yıllarda Tuva'da Latin Alfabesinin kullanılmasını görüyoruz. 1945'li yıllardan sonra günümüze kadar kullanılan Rus Kiril Alfabesi yürürlüğe girmiştir.
