Tsez dili
| Çez / Tsez dili | |
|---|---|
| цезяс мец / Tsezyas mets | |
| Ana dili olanlar | Rusya’da Güney Dağıstan |
| Konuşan sayısı | 15.500 (tarih gerekli) |
| Dil aileleri |
Varsayılan
|
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | – |
Çez (Tsez) dili, Dido dili veya Didoca (Çezice / Tsezce: цезяс мец / Tsezyas mets veya цез мец / Tsez mets), Kuzeydoğu Kafkas dillerinden biridir. Rusya Federasyonu içinde yer alan Dağıstan’ın batı ve güney kesimlerinde, dağlık Tsunta bölgesinde Çeziler / Tsezler tarafından konuşulur. 2002 verilerine göre bu dili konuşan nüfus yaklaşık 15.500’dür. Çez (Tsez) adı, halk etimolojisine göre Çezce / Tsezce’de “kartal” anlamına gelen kelimeden türemiştir. Dido adı ise, Gürcüce "büyük” anlamındaki didi (დიდი) kelimesinden gelir.
Çezice (Tsezce), yazılı geleneği zayıf bir dildir ve yazı dili olarak gelişmemiştir. Çezler / Tsezler, edebiyat dili ve okullardaki eğitim dili olarak Avarca ile Rusçayı kullanırlar. Buna karşın Çezice / Tsezce’nin yazımı için standart alfabe oluşturma çalışmaları yapılmış ve bu alfabe daha çok geleneksel folklorun kayda geçirilmesinde kullanılmıştır. Çezce (Tsezce)’nin yazımında kullanılan Kiril alfabesi, asıl olarak Avarca’nın yazımında kullanılan alfabeden alınmıştır. Çezler / Tsezler, Rusça’dan çok Avarca’nın etkisinde kalmışlardır. Çezce (Tsezce)’de pek çok Avarca, Gürcüce, Arapça ve Rusça sözcük vardır. Türk dillerinden girmiş kelimeler de bulunur. Bütün bu etkenler Tsezce’nin gelişmesini engellemiş, bu dilin yerini Avarca ve Rusça almıştır.
Çezi (Tsez) dilinin gramer analizini ilk kez 1963’te Gürcü dilbilimci Davit İmnaişvili yapmıştır. Günümüzde Çezi (Tsez) folkloru metinleri, Çezi (Tsez) dilinin Mokok diyalektinde kayda geçirilmektedir.
Türkiye’de yaşayan Avar’lar Çezi’ler (Tsez’ler)
Türkiye'de dağınık olarak yaşamaktadırlar. Tam olarak bilinmese de en çok İç Anadoluda Tsez (Avar) köyü vardır. Fakat bazı köyler kısmen boşalmıştır. Daha çok büyük şehirlerde yaşamaktadırlar. Tokat-Ballıca, Sivas-Zara-Selimiye, Sivas-Zara-Osmaniye, Tokat-Dereağzı, Tokat-Ovacık köylerinde Avar (Tsez-Çezi) yaşadığı bilinmektedir.
Türkçede "Çezi" (çundal) olarak bilinirler, İngilizce'de kolay okunabilmesi için Tsez olarak yazılagelmiştir. Anlaşılan "Tsez" şeklindeki yazım şekli İngilizce'de kolay okunabilmesi diye benimsenmiştir.
Dış bağlantı
- Tsez (Dido) dili üzerine Ethnologue raporu
- Yeni başlayanlar için Tsezce (Maria Polinsky)
- Audio ile basit metinler
- Tsez morfolojisi (Ramazan Recebov)