Dağıstan
| Dağıstan | |||||
| |||||
| Milli Marş: Dağıstan Cumhuriyeti Millî Marşı | |||||
| Konum | |||||
.png) | |||||
| Yönetim | |||||
| Ülke: |  Rusya | ||||
| Federal Bölge: | Kuzey Kafkasya | ||||
| Ekonomik Bölge: | Kuzey Kafkasya | ||||
| Başkent: | Mahaçkale | ||||
| Cumhurbaşkanı: | Ramazan Abdulatipov | ||||
| Genel bilgiler | |||||
| Yüzölçüm: | 50.278 km² (19.412 sq mi) | ||||
| Nüfus: | 2.977.412 (01/2010) | ||||
| - Yoğunluk: | 59 /km² (153 /sq mi) | ||||
| Diğer bilgiler | |||||
| Dili: | Rusça, Dağıstan dili | ||||
| Kuruluş tarihi: | 20 Ocak 1921 | ||||
| Kodu: | 05 | ||||
Dağıstan ya da Avaristan, Rusya Federasyonu'na bağlı, özerk bir cumhuriyettir. 20 Ocak 1921'de SSCB'ye bağlı olarak Dağıstan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti adıyla kuruldu. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra, Rusya Federasyonu içinde Dağıstan Cumhuriyeti adını aldı.
Rusya Federasyonu'nun Avrupa'daki kesiminin güneyinde yer alan Dağıstan, Büyük Kafkas Dağları'nın kuzey yamacının en doğu ucundan 50.278 km² bir alanı kaplar. Güney ve batısı Güton dağında 3646 metreye, Bazardyuzu (Pa Dağı'nda da 4480 metreye ulaşan Kafkas Dağları'nın ana doruk hattıyla çevrilidir. Doğusunda Hazar Denizi, kuzeyinde Kalmuk Özerk Cumhuriyeti, batı ve kuzeybatısında Çeçenistan ve Kuzey Kafkasya, güneybatısında Gürcistan ve güneyinde de Azerbaycan yer alır.
Dağıstan doğudan batıya 200, kuzeyden güneye 400 kilometre kadar bir uzunluğa sahiptir. Başkenti Mahaçkala'dır. Diğer önemli şehirler Derbent, Kızılyar, İzberbaş ve Buynak'tır.
Coğrafya ve iklim
Dağıstan adı bir kavmi değil, coğrafi-topografik bir anlam ifade eder. Rusça'da da 'Dağlar Ülkesi' anlamında Strana Gor ifadesi kullanılmaktadır. Dağıstan coğrafi açıdan beş bölgeye ayrılır: Birinci bölgede Kafkas Dağları ve Dağıstan iç platosu yer alır. Dağlar arasından Hazar Denizi'ne akan Sulak, Samur ve Kurak gibi ırmaklar buralarda derin vadi ve uçurumlar meydana getirmiştir. Kafkas Dağları'nın genellikle güneye bakan yamaçlarında yağış çok azdır. Bu yüzden bazı bölgelerde bitkisel hayat yoktur. İkinci bölge, birinci bölgenin kuzeyinde yüksekliği 920 m'ye ulaşan ve çıkıntı tepelerinden oluşan ikinci bir dağ kuşağından ibarettir. Bu bölge kuzey ve kuzeybatıdan esen rüzgarlar sebebiyle oldukça yağışlı olup, sık ormanlarla kaplıdır. Dağlar ile Hazar Denizi arasında kalan dar kıyı düzlüğü üçüncü bölgeyi oluşturur. Dar boğazlardan çıkıp yayılan ırmaklar tarafından kesilir. Petrol ve Doğalgaz yatakları barındıran bu ovanın genişlediği yerde başlayan dördüncü bölge alçak ve bataklık ovalar ile Terek ırmağı deltasından oluşur. Deltanın hemen ilerisinde uzun ve kumluk Agragan Yarımadası başlar. Son olarak Terek'in hemen kuzeyinde kumullarla kaplı Nogay Bozkırları beşinci bölgeyi oluşturur. Bu bölgenin iklimi ise sıcak ve kuru olup, bitkisel hayat yarı yarıya çöl özellikleri gösterir.
Dağıstan'ın başlıca ırmakları Gazi Kumuk, Kara, Avar ve Andi Koysu akarsularının birleşmesinden oluşan ve Mohaçkale'nin kuzeyinde Hazar'a kavuşan Sulak, daha kuzeyde Çeçenistan'dan gelen Terek, güneydoğu istikametinde akarak aynı şekilde Hazar'a kavuşan Samur'dur. Genellikle dağlara paralel olarak akan bu ırmaklar 1.000 metreye varan derinlikte ve genişlikte kanal ve mecralar oluşturarak Dağıstan'ın yerşekillerinin oluşmasında önemli rol oynarlar.
Dağıstan'ın iklimi genel olarak sıcak ve kurudur. Alçak kesimlerde ortalama sıcaklık Ocak ayında -3,6 derece, Temmuz ayında 23 derece dolayındadır. Dağıstan'ın kuzey kısmını teşkil eden Sulak-Terek-Kuma düzlüğü en yüksek yeri olup 26 metreyi geçmeyen ve denize doğru gittikçe alçalan, susuz ve kıraç bir bozkırdan ibarettir. Bu bölgenin sahil boyu zaman zaman su altında kalır ve nüfus yoğunluğu çok düşüktür. Kuma ile Terek arasında birçok tuz gölü ve bataklık vardır. Terek ile Sulak arasında yer alan ve kumsallarda kaybolan Aktaş, Yarıksu, Yamansu ve Aksay çaylarından günümüzde tarım alanı olarak yararlanılmaktadır. Sahil boylarına nispeten yüzeyi biraz yüksek olan kuzeybatı bölgeleri hariç olmak üzere, bu düzlüğün iklimi son derece kurudur. Düz, ırmaktan ve ormandan mahrum, yağmursuz ve kuzey rüzgarlarına açık olan daha kuzeydeki bölgede sıcaklık yazın 40, kışın -40 dereceyi bulur.
Tarım, Terek boyunda ve yapay sulama yöntemi ile güneybatı kısmında yapılır. Diğer kısımlarda çeşitli Türk boyları göçebe halinde yaşar ve hayvan beslerler. Sahil boyunda ise balıkçılık ile uğraşılır.
Dağıstan doğal zenginliklerle doludur. Dağlık bölgenin bitki örtüsü vadilerde ve kanyonlarda yaprak döken ormanlardan, yüksek tepelerde çam ve huş ağacı ormanlarından ve ağaç sınırının üstünde de Alp çayırlarından oluşur. Tepe yamaçlarında yer yer çöl bitkisiyle kesintiye uğrayan sık yaprak döken ormanlar bulunur. Alçak yamaçlarda seyrek esmer toprak alanlarıyla bölünen verimli kestane rengi topraklar egemendir. Hazar Denizi kıyısında ise tuzlu bataklık toprakları yaygındır.
| Dağıstan, Rusya |  |
|---|---|
| 2006 itibarı ile: | |
| Bölge Adedi | 41 |
| Şehir / Kasaba Adedi | 10 |
| Şehir Yerleşimleri Adedi | 19 |
| Kırsal Okrugları | 694 |
Nüfus
Dağıstan'ın nüfusu günümüzde (2007 tahmini) 2.950.000'e yaklaşmıştır. Türk halkları olan Kumuklar, Azeriler ve Nogaylar nüfusun % 21'ini oluşturmaktadır. Nüfusun çok hızlı artış sürecine girmesi şaşırtıcıdır zira ülkedeki Ruslar ve Dağ Yahudileri göç etmektedirler. Özellikle Rusya ve İsrail'e büyük bir göç olmaktadır. Rusların toplam nüfusa oranı % 4'e düşmüştür. Bu azalmaya karşılık nüfus artış hızının sürmesindeki en önemli sebep, 1990'lı yılların başından beri eski Sovyet toprakları üzerindeki bütün cumhuriyetlere zamanında çoğu ekonomik sebeplerden göçmüş bulunan Dağıstanlılar'ın yeniden kendi ülkelerine geri dönmeleridir. Rusya, Ukrayna ve Orta Asya cumhuriyetleri dağılmayı izleyen yıllardan beri çeşitli sebeplerle onları kendi sınırlarının içlerine çekilmeye zorladılar.
Gerçekte Dağıstan, Hazar Denizi'nin ince kıyı şeridi toprağı dışında pek de verimli olmayan bir ülkedir. Halkın % 99,9'u okuma yazma bilmekte ve neredeyse tamamı 2'den fazla dili en iyi şekilde konuşabilecek şekilde bilmektedir. Dağıstan'ın nüfus artış hızı Rusya Cumhuriyeti genelinde ilk sırada yer almaktadır. Bu artış hızı korunduğu ve ülke dışındaki insanları yurtlarına geri dönmeyi sürdürdükleri takdirde Dağıstan nüfusu 2050 yılında altı milyonu yakalayacaktır. Mahaçkala, Hasavyurt, Buynakski, Kaspiski, Kızılyar, İzberbaş ve Derbent ülkenin önemli şehirlerindendir. Dağıstan'ın kuzeyi ve doğusundaki düzlük bölgelerde Türki gruplar, ülke geneline egemen olan dağlık ve plato yerleşimlerinde ise Kafkas kökenli etnik gruplar yaşamaktadır.
| Etnik Grup |
1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | 2010 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | Nüfus | % | |
| Avarlar | 177.189 | %22,5 | 230.488 | %24,8 | 239.373 | %22,5 | 349.304 | %24,5 | 418.634 | %25,7 | 496.077 | %27,5 | 758.438 | %29,4 | 850.011 | %29,4 |
| Darginler | 125.707 | %16,0 | 150.421 | %16,2 | 148.194 | %13,9 | 207.776 | %14,5 | 246.854 | %15,2 | 280.431 | %15,6 | 425.526 | %16,5 | 490.384 | %17,0 |
| Kumuklar | 87.960 | %11,2 | 100.053 | %10,8 | 120.859 | %11,4 | 169.019 | %11,8 | 202.297 | %12,4 | 231.805 | %12,9 | 365.804 | %14,2 | 431.736 | %14,9 |
| Lezgiler | 90.509 | %11,5 | 96.723 | %10,4 | 108.615 | %10,2 | 162.721 | %11,4 | 188.804 | %11,6 | 204.370 | %11,3 | 336.698 | %13,1 | 385.240 | %13,3 |
| Laklar | 39.878 | %5,1 | 51.671 | %5,6 | 53.451 | %5,0 | 72.240 | %5,1 | 83.457 | %5,1 | 91.682 | %5,1 | 139.732 | %5,4 | 161.276 | %5,6 |
| Azeriler | 23.428 | %3,0 | 31.141 | %3,3 | 38.224 | %3,6 | 54.403 | %3,8 | 64.514 | %4,0 | 75.463 | %4,2 | 111.656 | %4,3 | 130.919 | %4,5 |
| Tabasaranlar | 31.915 | %4,0 | 33.432 | %3,6 | 33.548 | %3,2 | 53.253 | %3,7 | 71.722 | %4,4 | 78.196 | %4,6 | 110.152 | %4,3 | 118.848 | %4,1 |
| Ruslar | 98.197 | %12,5 | 132.952 | %14,3 | 213.754 | %20,1 | 209.570 | %14,7 | 189.474 | %11,6 | 165.940 | %9,2 | 120.875 | %4,7 | 104.020 | %3,6 |
| Çeçenler | 21.851 | %2,8 | 26.419 | %2,8 | 12.798 | %1,2 | 39.965 | %2,8 | 49.227 | %3,0 | 57.877 | %3,2 | 87.867 | %3,4 | 93.658 | %3,2 |
| Nogaylar | 26.086 | %3,3 | 4.677 | %0,5 | 14.939 | %1,4 | 21.750 | %1,5 | 24.977 | %1,5 | 28.294 | %1,6 | 38.168 | %1,5 | 40.407 | %1,4 |
| Agullar | 7.653 | %1,0 | 20,408 | %2,2 | 6.378 | %0,6 | 8.644 | %0,6 | 11.459 | %0,7 | 13.791 | %0,8 | 23.314 | %0,9 | 28.054 | %1,0 |
| Rutullar | 10.333 | %1,3 | 6.566 | %0,6 | 11.799 | %0,8 | 14.288 | %0,9 | 14.955 | %0,8 | 24.298 | %1,0 | 27.849 | %1,0 | ||
| Sahurlar | 3.531 | %0,4 | 4.278 | %0,4 | 4.309 | %0,3 | 4.560 | %0,3 | 5.194 | %0,3 | 8.168 | %0,3 | 9.771 | %0,3 | ||
| Diğerleri | 43.861 | %5,6 | 52.031 | %5,6 | 61.495 | %5,8 | 63.787 | %4,5 | 57.892 | %3,6 | 58.113 | %3,2 | 25.835 | %1,0 | 19.646 | %0,7 |
| Toplam | 788.098 | %100 | 930.416 | %100 | 1.062.472 | %100 | 1.428.540 | %100 | 1.628.159 | %100 | 1.802.188 | %100 | 2.576.531 | %100 | 2.910.249 | %100 |
Din
Dağıstan nüfusunun %90,6'sı Müslümandır. Geri kalanı ise Hristiyandır.
İdari yapı
İlgili maddeler
| |||||||||||||||||||||
.svg.png)
| ||||||
