Bakü Muharebesi (1918)
| Bakü Muharebesi | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kafkasya Cephesi | |||||||
 Muharebe sırasında top atışına tutulan petrol kuyuları. | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 Osmanlı İmparatorluğu AHC KKC |
 Bakü Ordusu  Beyaz Ordu | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
Nuri Paşa Miralay Mürsel (Bakü) |
| ||||||
| Güçler | |||||||
|
Kafkas İslam Ordusu 14.000 piyade 500 süvari 40 top[1] Azeri gönülllü düzensiz askerleri[2] Dağıstanlı düzensiz askerleri |
| ||||||
| Kayıplar | |||||||
|
Osmanlı Devleti 1.130[3] Toplam: 2.000[1] |
 Britanya İmparatorluğu200[1] Bakü Ordusu? | ||||||
| ||||||
Bakü Muharebesi (Rusça: Битва за Баку / Bitva za Baku, anlam: Bakü için muharebe), 1918 yılında Azeri ve Dağıstanlı gönüllülerle takviye edilen ve Kafkas İslam Ordusu adı verilen Osmanlı Ordusu'nun Bakü Sovyeti, Britanya İmparatorluğu (Birleşik Krallık, Avustralya, Yeni Zelanda ve Kanada), Merkezi Hazar Diktatörlüğü (Diktatura Tsentrokaspiya) ve Beyaz Ordu karşısında Bakü'yü almak için giriştiği muharebe.
Muharebe öncesi
30 Mart - 3 Nisan 1918 tarihleri arasında Bakü şehri ve civarında Bakü Sovyeti ve Ermeni Devrimci Federasyonu kuvvetlerinin Müsavat Partisi ve Kafkas Süvari Tümeni (Dikaya Diviziya) arasında çatışmalar meydana gelmiştir. Çatışma sırasında Azeri sivillere yönelik katliam yaşanmış, olayın sonucunda Azeri ve diğer müslüman halklardan 3.000 - 12.000 kişinin öldürüldüğü aktarılmıştır. Lionel Dunsterville komutanlığındaki seçkin[4] birliklerden oluşan (daha sonra Dunsterforce olarak adlandırılan) İngiliz kuvveti Ermenilerle müttefik olmuştur.
Batum Antlaşması
Türk ordusunun Azerbaycan'ı kurtarma harekâtının hukuki temeli Batum Antlaşması ile geçerlik kazanmıştır. 4 Haziran 1918 tarihinde Azerbaycan Milli Şurası ile Osmanlı Devleti arasında siyasi, hukuki, ticari ve askeri konulardan dost ilişkilerde bulunma maksadı ile antlaşma yapılmıştır.[5] Bu anlaşmanın 4. maddesine istinaden o tarihte Batum'da bulunan Azerbaycan Heyeti Osmanlı Hükümetinden askeri yardım isteğinde bulunmuştur.[6] Enver Paşa'nın kardeşi Nuri Paşa'nın büyük çabasıyla kurulan Kafkas İslam Ordusu, daha sonra Filistin Cephesinden getirilen 106. ve 107. piyade ve 56. topçu alayları ile takviye edilmiştir.[7]
Muharebe
Osmanlı Ordusu'nun esas harekât istikameti Nahcivan üzerinden Güney Azerbaycan topraklarına girmek idi.Burdaki amaç İngilizlerin Tebriz'e girişini engellemek olmuştur.Bu görevin üstesinden başarıya gelen Irak cephesinde bulunan 6. Ordu'ya bağlı Ali İhsan Sabis Paşa komutasındaki 4.kolordu birlikleri kuzeye ilerleyerek 8 Haziran 1918'de Tebriz'i ele geçirmiştir. Daha sonra Ermeni kontrolündeki Hoy üzerine ve oradan da Karabağ'a yürüyerek bir nevi Kuzey Azerbaycan'la Güney Azerbaycan'ı birleştirmişlerdi.[8] Bu dönemde Azerbaycan halkı Osmanlı ordusundan büyük beklenti içerisinde olmuştur.[9]
Bakü'nün Enver Paşa açısından Türkistan'a açılan kapı olarak da önemi vardı. Bu dönemde Kazan Türkleri'nin "Millî İdare" reisi Sadri Maksudi Bey, 10 Mayıs 1918 tarihinde Moskova Büyükelçisi Galip Kemal Bey'i ziyaretinde Türkistan'ın birinci kapısı olan Bakü'nün hemen ele geçirilmesinin öneminden bahsetmiştir.[10]
Muharebe sonrası
Savaşın bitimini Enver Paşa:
"Allah'ın yardımı ile Bakü şehri 30 saatlik şiddetli muharebeden sonra, 15 eylül 1334'te(1918) saat 9 sularında zabt edilmiştir." sözleri ile galibiyeti ifade etmiştir.[11]
Bakü'nün ele geçirilmesinden sonra, 1918 yılı Ekim ayı başında da bir Osmanlı müfrezesi Dağıstan'a girerek orada kurulmuş bulunan Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti'ne askeri destek verdi.
Galeri
Lionel Dunsterville
Lionel Dunsterville (solda), Dunsterforce kurmay subaylarıyla.
Muharebe sırasında Britanyalı zırhlı araba.
North Staffords (Dunsterforce'ya bağlı bitlik, Bakü yolundaon)..jpg)
Ermeni askerler (Bakü)
Ermeni birliği (Bakü)
Osmanlı saldırısı hemen öncesinde Rus ve Ermeni askerleri.
Osmanlı saldırısı hemen öncesinde yerli Bakü Ordusu eğitim birliği.
Azeri askerlerin geçit töreni (Bakü).JPG)
Bir Osmanlı subayının kabri. 1918 yılında Kafkasya'ya gelip çarpıştı ve öldü. (Kobustan Rayonu)
1130 Kahraman Türk şehitinin abidesi. (Kobustan Rayonu)
Britanya'lı askerler için yapılan anıt (Bakü).
Kaynakça
- 1 2 3 4 5 6 7 Leslie Missen, "Dunsterforce", Marshall Cavendish Illustrated Encyclopedia of WWI, vol ix, Marshall Cavendish Corporation, 1984, ISBN pp. 0-86307-181-3, 2766–2772.
- ↑ Altstadt, Audrey (1992) (İngiliz). The Azerbaijani Turks: power and identity under Russian rule. Hoover Press. s. 90. ISBN 0-8179-9182-4, ISBN 978-0-8179-9182-1. http://books.google.com/books?id=sZVN2MwWZVAC&pg=PA90. "Shortly thereafter, an Army of Islam was assembled as an irregular force around one Ottoman unit, filled out by Azerbaijani and Daghestani volunteers...The relationship of this Army of Islam to Azerbaijani republican army and the nature of Nuri's own role before and after the taking of Baku are murky ..."
- ↑ Bakü'ye Nuri Paşa heykeli (13 Mart 2008 tarihli Zaman gazetesi)
- ↑ General L.C.Dunsterville'in yazdığı Advertures of Dunsterforce kitabı
- ↑ Anlaşmanın Rusça metni için bkz:Azerbaycanskaya Demokraticeskaya Respublika(1918-1920) Vneşnaya Politika(Dokumentı i materyalı), Bakü, 1998, s.14-17.
- ↑ M.E.Resulzade, Azerbaycan Cumhuriyeti Keyfiyeti Teşekkülü ve Şimdiki Vaziyeti, İstanbul, 1990, s.47.
- ↑ I Dünya Muharebesinde Osmanlı Ordusunun Kafkas Harekâtı, 'Azerbaycan Milli Ordusunun yaratılması ve Azerbaycan'ın İstiklâlini kazanması, Bakü, 1998, s.20-22.
- ↑ Mehmet Saray, Türk-İran ilişkileri, Ankara, 1999, s.47.
- ↑ Nizamettin Ok, Kafkas Seferimiz 1918'de Milli İrade, İstanbul, 1977, s.12-13.
- ↑ Akdes Nimet Kurat, Türkiye ve Rusya, Ankara, 1970, s.527.
- ↑ Şevket Süreyya Aydemir, Makedonya'dan Orta Asya'ya Enver Paşa (1914-1922), Cilt III, Ankara, 1985, s.425-426
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||
