Sarıkamış Harekâtı

Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır.
Ayrıntılar için lütfen maddenin tartışma sayfasına bakınız.
Şablonu maddeden çıkarmadan önce lütfen şablonun yardım sayfasını inceleyiniz.
Sarıkamış Harekâtı
Kafkasya Cephesi

Osmanlı makineli tüfek birliği (1915)
Tarih22 Aralık 1914 - 15 Ocak 1915[1]
BölgeSarıkamış
SonuçRusya İmparatorluğu'nun zaferi. Rusya'nın Doğu Anadolu'yu işgali
Taraflar
Osmanlı İmparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu Rusya İmparatorluğu Rusya İmparatorluğu
Komutanlar ve liderler
Osmanlı İmparatorluğu Enver Paşa
Osmanlı İmparatorluğu Albay Hafız Hakkı
Osmanlı İmparatorluğu İhsan Paşa
Osmanlı İmparatorluğu Galip Paşa		 Rusya İmparatorluğu General Vorontsov
Rusya İmparatorluğu Nikolay Yudeniç
Güçler
3. Ordu
120.000 [1]		 Rus Kafkasya Ordusu
100.000 [1]
Kayıplar
1.000[1] (25.000 ölü, 5.000 hasta)[2] 20.000[1] (13.000 ölü, 7.000 hasta)[3]
Kafkasya Cephesi

Sarıkamış Harekâtı (22 Aralık 1914), I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya İmparatorluğu arasında Sarıkamış'ta gerçekleşen kara çatışmalarından olup Osmanlı İmparatorluğu için büyük bir başarısızlıkla sonuçlanan bir askerî girişimdir.

Amacı

1877'deki 93 Harbi, Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilgisi ile sonuçlanınca Batum savaş tazminatı olarak Rusya'ya verilmişti. Sarıkamış, Kars, Ardahan ve Artvin de Berlin Antlaşması ile Rusya'ya bırakılmıştı. 1914 yılında dönemin Başkomutan Vekili olan Enver Paşa, daha önce yitirilen bu yurt topraklarını geri almak amacıyla 19 Aralık tarihinde "Sarıkamış Harekâtı" planlarını kurmaylarına sundu.

Harekât güçleri

3. Ordu kış kıyafetiyle

Doğuyu korumakla görevli ordu Üçüncü Ordudur. Bu harekâtı uygulayacak Üçüncü Ordu'nun IX, X ve XI. Kolordular ve 2. Süvari Tümeninden oluşuyordu. 3. Ordu karargâhı ve IX. Kolordu Erzurum Kalesi'nde yerleşmişti. XI. Kolordu Elazığ kalesinde yerleşmişti. X. Kolordu Sivas'ta konuşlanmıştı.

Üçüncü Ordu'nun toplam gücünün 150.000 olduğu yazılsa da bu güce savaşçı olmayan taşıma birimleri, depo alayı, askerî polis ile ulaşıldığı anımsatılmaktadır. Osmanlının savaşa hazır gücü 83.000 düzenli asker, yedekler ve Erzurum Kalesi'nin personeli de içinde 118.000 silahlı güç. Bu askere 73 makineli tüfek ve 218 adet top destek vermekte. IX Kolordunun iki tümen hiçbir kış giyimi olmadığı ve sadece kuru ekmek ve erzak için zeytin ile uzun trek bulunmaktadır.

Cephedeki Kafkas ordusu mevcudu 100.000'di. Sayıca fazla olmamasına rağmen ağır silah, topçu ve donatım bakımından kesin bir üstünlüğe sahiptiler.[1] Bu mevcuda dört tane olan Ermeni Gönüllü Tugaylarından iki tugay katılmıştır. Diğer iki tugay İran Cephesinde bulunmaktaydı.

Harekâtın aşamaları

Hazırlık

Enver Paşa ve Otto von Feldmann cephe birliklerini izliyorlar.

6 Aralık'ta Enver Paşa ve Otto von Feldmann Yavuz Zırhlısına binerek Trabzon üzerinden Erzurum'a yola çıktı. 13 Aralık'ta Köprüköy'e ulaşılmıştı. Burada 3. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa ile görüşmüştür. Enver Paşa vfye Gnkur. II. nci Bşk. Albay Hafız Hakkı Bey planı geliştirmişlerdir. Planın amacı Ruslara sürat­le bir darbe indirerek bir Tanenberg yaratmaktır. Enver Paşa, Rus Kafkas ordusunun zayıf ve özellikle çevirme manevralarına karşı çok hassas olduğunu düşünmektedir. Osmanlı birliklerinin bu zayıflığı kullanmasını amaçlamaktaydı. Tamamen karlarla kaplı, çok yüksek dağlık ve yolsuz bir arazide o günün koşulları altında kış donatımından yoksun yaya ve atlı birliklerle yapılan bu harekât çok riskli idi ama Enver Paşa, başarıldığında Rusların bu cephede varlıklarının yok olmasının bu riske değeceğini hesaplamıştı. Enver büyük başarı için büyük risk almaya karar verdi.

Enver Paşa'nın amacı kuzeyden kuşatıcı bir manevra yapılmasıydı. Kısaca XI. Kor. ve 2. nizamiye süvari tümeni düşmanı cepheden karşılayacak, IX. Kor. Çatak-Pitkir hattından kötek istikametinde, X. Kor. Oltu üzerinden. Albay Hafız Hakkı Beyin IX. Kor. Bardız istikametinde düşmanı karşılayacak. Bunlara destek olarak IX. ve X. Kor. ların Sarıkamış Selim-Sarıkamış hattına ilerlemesiyle üç taraftan geniş bir çevirme hareketine dönüşecek ve bu kıskaç altında Ruslar imha edilecekti.

Kağıt üzerindeki plana nazaran cephede malzeme ve iaşe çok noksandı. Mesela mevcut altı yıllık iaşesi için 88.000 ton buğday, çavdar ve arpa ihtiyacı olmasına karşın, Ordu ambarında 1.250 ton hububat vardı. Kışa girilmiş olduğu için erzağın gereği gibi taşınması, dağıtılması bir hayli güçtü. Bu güçlükte Rusların Karadeniz'deki donanma üstünlüğünün de payı vardı. Ruslar Zonguldak'ı bombalamak için 10 gemiyle denize açıldıklarında, doğuya erzak götürmekle görevli en büyük üç erzak gemisi Bahriahmer, Bezmialem ve Mithatpaşa gemilerine rast gelmiş ve onları da batırmışlardır. Bunun yanında 4.000 tonluk Derne gemisinin yine Ruslar tarafından batırılması da askerin erzaksız kalmasındaki bir diğer önemli etkendir. Bir iddiaya göre de erzağın az olması ve salgın hastalık olması Enver Paşa'nın hemen bir harekâta girişmesine sebep olmuştur.

Saldırı, 23 - 29 Aralık

Ermeni 4. tümeni Barduz Geçitinde Osmanlı kolordusunu tutacak ve çevirme harekâtının bir kanatı hedefine geç ulaşacak

22 Aralık: XI Kor. büyük yürüyüşüne başlar. IX Kor. Lafsor'a kadar uzanan ilk hedefine ulaşır. X Kor. oltu batısı-narman hattına zorlukla ulaşır.

23 Aralık: XI Kor. Rusların 4. Ermeni Tümeni ile karşılaşır. IX Kor. Çatak Pitkir hattına ulaşır. IX Kor. erlerin ikmalini mahallinden yapmaları, ve cephaneyi idareli kullanmaları emredildi. IX Kor. ikmal ve ulaştırma güçlükleri daha ikinci günden başlamış bulunuyordu. X Kor. Oltu'yu ele geçirmeyi başardı.

24 Aralık: XI Kor. düşman karşı taarruzları devam etti. IX Kor. Bardiz'e vardı. X Kor. 30 ve 31.nci tümenleri ile kosor istikametinde stomin tugayının peşine takılması, bir tümeni ile Bardiz'a ilerlemesi emredildi. X Kor'nun büyük kısmı ile Kosor istikametinde geniş bir kuşatmaya girişmesi kesin sonuç alınmasında (muharebe gücü toplanmamasına ve geç kalınmasına) ve netice olarak felaketin ana nedenlerinden birisi olmuştur.

25 Aralık: Rus IX Kor. Sarıkamış'a doğru geriledi. IX Kor. ikmal ve ulaştırma zorlukları yüzünden asker kaybetmeye başladı. Sahra toplarını beraberlerinde taşıyamaz hale gelmiştir. Enver Paşanın X Kor. Kosor yolunda olduğunu sanıyordu, ama ağır koşullar altında Beyköy hattında erişmesi ancak gerçekleşmişti. Beyköy hattında X Kor. 3000m. yolsuz bir kar çölü olan Allahüekber dağların kendi düşmanını bulmuştu. Doğa her geçen saat X Kor. kuvvetlerinin erimesine yol açıyordu.

Gerileme, 29 Aralık - 15 Ocak

Rus Ordusu Sarıkamış'ta.

Saldırı kısmında açıklandığı gibi X. ve XI. Kolordu Sarıkamış'a ulaşamadan erimiştir. IX Kor. tek başına Sarıkamış'a ulaşabilmiştir.

29 Aralık Sarıkamış’a girebilen 300 kişilik bir IX Kor. kuvveti de Ruslar tarafından geri atılmıştır. Büyük kayıplar verilmiş ve IX Kor'nun mevcudu azalmıştı. Müteaddit taarruzları başarısızlıkla sonuçlandı.

6 Ocak 1915: 3. Ordu karargâhı ateş altında kaldı. Hafız Hakkı Paşa geri çekilme emri verdi. 7 Ocak, kalan güçlerin Erzurum yolundaki yürüyüşü başladı. Ordunun bu atak için görevlendirilen güçlerinden sadece 10% başlama pozisyonu geri çekilmeyi başardı.

10 Ocak 1915: 3. Ordu komutanlığını Enver Paşa Tuğgeneral Hafız Hakkı Paşa’ya devrederek İstanbul’a dönmüştür.

Kayıplar

Ruslar Sarıkamış yollarında donmuş askerleri toplarken.

Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığına göre Osmanlı zayiatları 60.000 ve Rus zayiatları 30.000'dir.[1] Savaşın en hazin kısmı ise Osmanlı kayıplarının bir çoğunun Rus'lar ile yapılan çarpışmalarda değil de ağır soğuk hava koşulları yüzünden ölmesidir. Ruslar; Türklerden 200 subay, 7000 eri esir, 20 makineli tüfekle 30 topu ganimet olarak almışlardır. 5000 kişi civarında esir alınmıştır. Bunlar tahmine göre Kırımda domuz çiftliğinde çalıştırılarak ve aç bırakılarak ölmüşlerdir.[4] Tarihçi-yazar Mehmet Niyazi, Sarıkamış harekâtındaki şehit sayısının tüm belgelerde toplamda 23.000 olduğunu, 90.000 rakamının 60.000 kayıp veren Rusların yalanı olduğunu kaydeder.[5] 90.000 şehid verildiği iddiası ilk olarak Sarıkamış Harekâtı'ndan sekiz yıl sonra Binbaşı Şerif Bey'in yazdığı kitapta yer almaktadır.

Sonuçları

Rusların çizdiği propaganda amaçlı bir resim.

Savaştan sonra İstanbul'a dönen Enver Paşa uzun bir süre Sarıkamış hakkında herhangi bir haber, bildiri, veya yayın yapılmasını engelleyerek sansür uygulamış ve Osmanlı halkı savaşta olup bitenleri uzun yıllar sonra öğrenebilmiştir .[6] Harbiye Nazırı Mirliva Enver Paşa ile düştüğü anlaşmazlık yüzünden Irak’a gönderilen ve orada Osmanlı 6. Ordusu komutanı olarak Britanya İmparatorluğu Mezopotamya Ordusunu bozguna uğratacak olan Osmanlı ve Alman Mareşali Goltz Paşa günlüğüne şöyle yazmıştı: “Kafkasya’da maalesef kendilerini Napolyon Bonapart zanneden ve cahil yetişen birçok adam var. Bunlar, ordularına güçleriyle bağdaşmayan görevler vermişler ve bu yüzden ordularını büyük zarara uğratmışlardır. Simdiki bölge halkı ise komutanlara ruslar tarafından para teklif edildiğini söylüyor enver paşanın teklfi kabul edip askerleri bilerek allahu ekber dağlarına çıkarıp şehit ettiği deniliyor. [kaynak bölge halkı]

Ermeni gönüllü tümenleri Rus kuvvetlerinin başarısında önemli etken olmuştur. Bunlar kritik zamanlarda Osmanlı haraketlerine meydan okudu: "Osmanlı'nın gecikmesi Sarıkamış etrafında yeterli kuvvet konsantre etmesi için Rus Kafkasya Ordusu'na zaman kazandırmıştır." Enver Paşa, Ermeniler'i suçladı ve bölgede Rusya ile aktif beraberlikte bulunduklarını söyledi.

1918 Mart ayında Brest-Litovsk Antlaşması ile Sarıkamış ve Kars geri alınmış, ama aynı yılın Ekim ayında Mondros Mütarekesi uyarınca eski sınırlara dönülmüş ve topraklar elden çıkmıştı.

Kaynaklar

  1. 1 2 3 4 5 6 7 Genelkurmay Başkanlığı: SARIKAMIŞ HAREKÂTI (22 ARALIK 1914-15 OCAK 1915)
  2. ↑ Edward J. Erickson, Ordered to Die: A History of the Ottoman Army in the First World War, Greenwood Publishing Group, ISBN 9780313315169, sayfa 60.
  3. ↑ Peter Young, The Marshall Cavendish Illustrated Encyclopedia of World War I, ISBN 0863071813, sayfa 499-503.
  4. ↑ Hür, Ayşe (21 Aralık 2008). "“Gitme ey yolcu, beraber ağlaşalım !”". Taraf. http://taraf.com.tr/makale/3213.htm. Erişim tarihi: 21 Aralık.
  5. ↑ http://www.haberturk.com/polemik/haber/710163-sarikamistaki-sehit-sayisinin-23-bin-oldugu-iddiasi
  6. ↑ http://www.stargazete.com/gazete/yazar/doksan-bin-turk-ten-ozre-de-karsi-misiniz-157033.htm

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 1/9/2017. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.