Ermeni Devrimci Federasyonu

Ermeni Devrimci Federasyonu
Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն
Başkan Hrant Markaryan
Kurucuları Christapor Mikaelyan
Stepan Zoryan
Simon Zavaryan
Slogan(ları) Özgür, Bağımsız ve Birleşik Ermenistan[1]
Kuruluş tarihi 1890
Kapanış tarihi 30 Hanrapetutyan St.,
Erivan, Ermenistan
Gençlik kolu Ermeni Gençlik Federasyonu
Paramiliter kol Ermeni Devrimci Ordusu (1983-1985)
Üyelik 6,800 (Ermenistan'da; 2012)[2]
İdeoloji Ermeni milliyetçiliği
Sosyalizm
Siyasi pozisyon Merkez sol
Uluslararası üyelik Sosyalist Enternasyonal
Resmî renkleri Kırmızı
Ermenistan Millî Meclisi
5 / 131
Dağlık Karabağ Millî Meclisi
6 / 33
Lübnan Parlamentosu
2 / 128
Lübnan Hükumeti
2 / 30
İnternet sitesi
arfd.info

Ermeni Devrimci Federasyonu (Ermenice: Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն Hay Heğapohagan Taşnagsütün), radikal milliyetçi Ermeni siyasi örgütü. Ermenistan'ın bağımsızlığını sağlamak amacıyla 1890'da kuruldu. Halen gerek Ermenistan Cumhuriyeti'nde gerek diasporadaki Ermeniler arasında aktif bir siyasi partidir. Doğu Ermenice adıyla Daşnaksütün olan örgütün adı Türkçeye Batı Ermenice'den bir takım ses değişikliklerinden sonra Taşnagsütün olarak geçmiştir ve kısaca Taşnag adıyla da bilinir. Ermenice'de Federasyon anlamına gelir; çünkü örgüt özellikle Rusya'daki Ermeni örgütleri başta olmak üzere birçok örgütün birleşmesinden oluştuğundan bu adın verilmesi uygun görülmüştür.

Kuruluş ve Devrim yılları

1890'da Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te Krisdapor Mikaelyan, Simon Zavaryan ve Stepan Zoryan tarafından kuruldu. Kuruluş amacı Osmanlı Devleti'nde Ermeniler için özerk bir bölge kurulmasını sağlamak, Ermeni yerleşimlerini muhtemel saldırılarına karşı korumak ve bu uğurda çalışan Ermeni fedai gruplarını bir çatı altında toplamaktı. Kurucuları Çarlık Rusyası'ndaki Halkçı (narodnik) hareketin ideoloji ve örgütlenme modelinden etkilenmişlerdi.

1894'te Federasyon, Diyarbakır'a bağlı Sason'da Osmanlı yönetimine karşı silahlı bir direniş örgütledi. Direnişin amacı Avrupa devletlerinin ilgisini Ermeni sorununa çekerek Ermeniler lehine uluslararası baskı sağlamaktı. 1895'te aynı amaçla Van kentinde bir ayaklanma düzenlendi. 26 Ağustos 1896'da Taşnak üyelerinden Papken Süni' önderliğinde bir grup fedai İstanbul'da Osmanlı Bankası'nı basarak dünya kamuoyunun ilgisini çekmeyi denediler. Bu olaylar sayesinde Taşnak, daha önceden etkin olan Hınçak ve Armenagan gibi örgütleri kenara iterek Ermeni ulusal hareketinin önderliğini ele geçirdi.

1895-1904 döneminde Taşnak'a bağlı gerilla grupları Doğu Anadolu'nun birçok yerinde kanlı olaylara karıştılar. 1905'te örgüt üyelerince II. Abdülhamit'e karşı düzenlenen Yıldız Suikasti başarısızlıkla sonuçlandı. Suikast hazırlıkları sırasında erken patlayan bir bomba nedeniyle parti kurucularından Kristofor Mikaelyan öldü.

1903'te Çarlık Rusyası'nın Ermenilere yönelik baskıcı bir politika benimsemesi üzerine Taşnakçılar Rusya'da da direniş ve terör olaylarına katıldı. Çarlık rejimine karşı 1905 İhtilali'nde yer aldı.

1907'de yapılan kurultayda Taşnak, II. Abdülhamit rejimine karşı İttihat ve Terakki Cemiyeti ile işbirliği yapma kararı aldı. Aynı yıl Paris'te toplanan Osmanlı Muhalifleri Kongresi'ne İttihat ve Terakki lideri Ahmed Rıza Bey ve liberal görüşün öncüsü Prens Sabahattin Bey ile birlikte Taşnak temsilcisi Haçadur Malumyan da katıldı.

1908'de Meşrutiyet'in ilanı ile sonuçlanan ayaklanmalar zincirinde İttihat ve Terakki örgütünün yanı sıra Taşnakçılar da görev aldı. Ancak Nisan 1909'da çıkan Adana Olayları üzerine iki örgütün arası açıldı. 10 Aralık 1912'de örgüt üyelerince Van'ın Ermeni asıllı belediye başkanı Bedros Kapamacıyan iki kurşun sıkılarak öldürülmüştür. 1914 Erzurum Kurultayı'nın yaklaşan Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devletini destekleme kararı alması üzerine örgüt bölündü; Antranik Ozanyan öncülüğünde bir kesim partili Rusya'nın desteğiyle Osmanlı'ya karşı savaşmayı seçti.[3]

Nisan 1915'te Van'da başlatılan Ermeni isyanı Taşnak tarafından örgütlendi. Savaş sırasında Rus Ordusu içinde oluşturulan dört Ermeni Gönüllü Alayı'nda Taşnak mensupları lider rolü oynadılar. 1917 Devrimi'nden sonra Rus Devleti'nin dağılması üzerine 28 Mayıs 1918'de kurulan Demokratik Ermenistan Cumhuriyeti'nin lider kadrosu da Taşnakçılardan oluşuyordu. Ülkenin 26 Kasım 1920'de Kızıl Ordu tarafından işgali üzerine Taşnak kadroları yurt dışına kaçtılar. Sovyet Ermenistanı'nda "Taşnakist" olmakla suçlanan onbinlerce kişi 1930'lu yıllarda Stalinist rejim tarafından Sibirya'ya sürüldü veya kurşuna dizildi.

Kara Haç Çetesi

Taşnaklar tarafından milliyetçi harekete destek vermeyen Ermenilere karşı kuruldu. Çetenin ismi, öldürdükleri Ermenilerin alınlarına kesici bir aletle haç şekli çizmelerinden ve kesme sırasında akan kanın kuruyarak koyu bir renk almasından gelmektedir.

Sürgün yılları

Sürgüne giden Taşnak liderleri, büyük Ermeni topluluklarının yaşadığı Lübnan, Suriye, Fransa, ve ABD'de parti örgütünü sürdürdüler. Ermenistan'daki Eçmiadzin Patrikliğine bağlı kiliselerin ABD ve diğer ülkelerde Taşnakçıları kiliseden uzaklaştırması üzerine, Taşnakçılar da Lübnan'da bulunan Kilikya Patriğine bağlı ayrı bir kilise örgütü kurdular. İki taraf birbirinin kiliselerine giden Ermenileri karşılıklı olarak aforoz etti. 1933'te ABD Ermenileri Başpiskoposu Levon Turyan, New York'ta bir Taşnak suikastçi tarafından öldürüldü.ABD'deki örgütlenmesi Amerika Ermeni Ulusal Komitesi lobi faaliyetleri ile amacını sürdürüyor.

1950'lerin Soğuk Savaş ortamında Taşnak ile Sovyet Ermenistan'ı arasındaki çatışma derinleşti. Hınçak Partisi Ermenistan'la uzlaşmayı savunurken, Taşnakçılar gitgide şiddetlenen bir düşmanlık politikasi güttüler. 1956'da Kilikya Patrikliği makamına Taşnak yanlısı Halep Piskoposu Zareh'in seçilmesi üzerine Lübnan Ermenileri arasında silahlı çarpışmalar oldu.

Sovyet Sonrası Ermenistan

1991'de Ermenistan'ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Taşnak, hızla ülkenin önde gelen siyasi hareketlerinden biri oldu. 28 Aralık 1994'te cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan, terör eylemlerine ve mafya ilişkilerine karıştığı ve hükümete karşı bir ayaklanma planladığı gerekçesiyle Taşnak partisini kapattı. Parti ileri gelenlerinden birçoğu tutuklandı. Parti organı olan Yerkir gazetesi yasaklandı.

30 Mart 1998'de Taşnakların desteklediği Robert Koçaryan'ın cumhurbaşkanı seçilmesi üzerine partiye yönelik yasaklar kaldırıldı. Genellikle sağ-milliyetçi bir ideolojisi olan Taşnak partisi, 2007 yılı itibariyle Ermenistan'da hükümet koalisyonunu oluşturan üç partiden biridir (diğerleri Cumhuriyetçi Parti ve Birleşik İşçi Partisi). Başbakan Serj Sarkisyan hükümetinde Tarım Bakanı Davit Lokyan, Eğitim ve Bilim Bakanı Levon Mkrtçyan, Çalışma ve Sosyal Yardım Bakanı Ağvan Vardanyan ve Sağlık Bakanı Norayr Davidyan Taşnak Partisi üyesidir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ↑ Verluise, Pierre (1995). Armenia in crisis: the 1988 earthquake. Detroit: Wayne State University Press. s. 38. ISBN 9780814325278.
  2. ↑ (Ermenice) Յուրաքանչյուր երկրորդ չափահաս հայաստանցին կուսակցակա՞ն
  3. ↑ Öztarsu, Mehmet Fatih, Osmanlı'daki İlk Ermeni Silahlı Hareketleri, Beyaz Tarih, Nisan 2015

İlgili kitaplar

İlgili fotoğraf arvişleri

This article is issued from Vikipedi - version of the 12/18/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.