Yahvist
Yahvist (veya Yehovist, Jehovist, Yahwist, Jahwist) ya da kısaca J, Belgesel hipotez (DH)'e göre Tora'yı oluşturan dört ana kaynaktan biridir. Kaynakların en eskisi olup Tekvinin yarısına yakınını, Çıkış'ın ilk yarısını ve Sayıların bazı kısımlarını oluşturur. J'de Tanrı insansı olarak anlatılıp ismi Yahweh (Yehova)'dir; Yehuda Krallığı'na ve bu krallıktaki insanların tarihine özel bir ilgi duymaktadır. J'nin ~MÖ 950'de derlendiğine ve ~MÖ 400'de Tora ile birleştirildiğine inanılır.[1]
Ön bilgi
Tekvin'in Yahvist yazarı ilk olarak 1753'te Fransız doktor Jean Astruc (1684–1766) tarafından tanımlanıp, kitabı Conjectures sur les mémoires originaux dont il paraît que Moïse s'est servi pour composer le livre de la Genèse ("Görünüşe göre Tekvin Kitabının oluşturulmasında kullanılan Musa'nın orijinal hatıralarının varsayımları")'de anlatılmıştır. "Jahwist" (J) ismi Alman uzmanların kullandığı terminolojiden kaynaklanmaktadır.
Julius Wellhausen (1844–1918) Yahvist kaynağı belgesel hipotez ile birleştirdi böylece yüksek eleştirinin temelini hazırladı.
Yahvist metnin doğası
Kaynakta Tanrı'nın ismi YHWH olarak geçmektedir, bu isim Yehova'nın eski söyleniş şeklidir. Kitab-ı Mukaddes tercümelerinde bu isim için "RAB" kullanılır. Yhwh de kullanılan "w" sesi bugünkü modern İbranice'de kullanılmamaktadır.
Yahvist metin, Yehova'nın insanı kilden yaratıp hayat nefesi üflemesiyle başlayıp Musa'yı "kendi elleriyle" kile gömmesiyle biter. J'de Yehova, insansı bir figürdür, Cennet Bahçesinde (Eden) akşam melteminde yürüyüşten hoşlanır, Adem ve Havva'ya hayvan postundan giysiler yapar, Abram'ın kendisine sunduğu yemeklerin tadını çıkarır, insanlarla yüz yüze konuşur (bkz Çıkış 24:10-11), savaşta Yeşu'nun yanında yer alır, Musa'yı kendi elleriyle gömer. Sodom ve Gomora hikâyesinde de görüldüğü gibi kendisiyle pazarlık yapılabilir. Çıkış kitabında İsrailoğullarına öfkeli olan Tanrı'nın Musa soyundan gelenler hariç halkı yok edeceğini söylemesine rağmen bu fikirden caydığı görülür (Çıkış 32:14).
J'de, Yehuda'nın geleneklerine ve komşuları Edom ile olan ilişkilerine özel bir ilgi vardır. J, İsrail'e karşı Yehuda'yı destekler. J, aynı zamanda, Kudüs merkezli Harun soyundan gelen rahipleri de desteklemektedir.
Meryem Ezgisi olarak da bilinen Deniz Ezgisi'nde Yehova şavaşçı olarak gösterilir (Çıkış 15:3). Yehova her zaman cennetteki iyi huylu Tanrı olmayıp tehlikeli de olabilmektedir; örneğin, yeni peygamber seçilen Musa'yı öldürmeye kalkışmış, keyfi olarak Musa'nın Kenan topraklarına girmesini engellemiş, Babil'de insanların dillerini değiştirmiştir.
Tekrarlayan temalar
Michael D. Coogan, Introduction to the Old Testament (Eski Ahit'e Giriş) kitabında Yahvist geleneğin tekrar eden üç temasından bahseder. Bu temalar insanın toprakla olan ilişkisi, insanla Tanrı'nın ayrılışı ve insanoğlunun gittikçe yozlaşmasıdır.
İnsan ile toprak arasındaki ilişki
J kaynağının kendisine has özelliği insan ile toprak arasındaki ilişkidir. Bu motif ilk Tekvin 2:4b - 3:24'te görülür; "ilk insan adamdır çünkü topraktan çıkarılmıştır."[2] İbranice'de Yer/Dünya/Toprak adamadır, dolayısıyla insan toprağın türevidir. Başlangıçta insan toprak ile uyum içinde yaşar. İnsanın cennet bahçesinde kurallara uyamamasıyla bu ilişki bozuldu. Tekvin 3:19'da, toprağın insan için lanetlendiğini, yemek bulmak için toprağın işlenmesi gerektiğini anlatır.[2] Tekvin 3:19'da aktarıldığı üzere insanın toprakla uyumu insanın ölümünden sonra gerçekleşecektir. Bu motif Habil ve Kabil hikâyesinde de işlenmiştir. Cinayetten sonra Kabil toprağın laneti altına girdi.[3] Görünüşe göre insanla toprak arasındaki ilişki Nuh'tan sonra düzelmiştir. Kendisi için toprak adamı olarak bahsedilen Nuh ile toprağın laneti hafiflemiştir.[4] Sonuç olarak J kaynağında insanın yozlaşmasıyla toprak arasındaki ilişki yer alır.[2]
Kutsal olanla insanın ayrılışı
J kaynağında sıkça tekrarlanan temalardan biri de insan ile kutsal dünya arasındaki sınırlardır. Örneğin Tekvin 3:22'de anlatıldığına göre, yasak meyvenin yenmesiyle erkek ve kadın tanrı gibi oldular ve Cennet Bahçesi'nden kovuldular, böylece hayat ağacına erişimleri engellendi ve tam anlamıyla ilahi ve ölümsüz olamadılar. Bu tema, Tanrı'nın oğullarıyla insan kadınlar arasındaki cinsel ilişkiyi anlatan Tekvin 6:1-4'te de aktarılır. Yehova bunun kurallara aykırı olduğunu belirtip bu ilişkilerden doğanların yaşam sürelerini sınırlamıştır.[2] Son olarak bu tema Tekvin 11:1-9'da Babil Kulesi hikâyesiyle görülür; insanın istediği herhangi bir şeyi yapabilme yeteneğini gören Tanrı onların ilahi vasıfa ulaşmalarını engellemek için iletişimlerini kesmek amacıyla dillerini değiştirdi.[2]
İnsanın kademeli yozlaşması
Yahvist geleneğin üçüncü teması insanın artan yozlaşmasıdır. Havva'nın Tanrı'nın kurallarına uymaması, Habil ve Kabil hikâyesindeki kardeş katli gibi olayların sonunda tufan gerçekleşti (Tekvin 6:5-6). Rab, insanoğlunun artan günahkarlığını görünce onları yarattığına pişman oldu ve kalbine sıkıntı çöktü. Bu antroposentrizm iması Yahvist kaynakla bağdaştırılır.[2]
J'deki soy ağaçları
Her ne kadar Tekvin'deki çoğu soyağacı P ile bağdaştırılsa da bazıları J kaynağından gelmektedir. Tekvin 4 ve 10'da Adem'den Enoş'a kadar olan soyağacı "parçalı" olarak sunulmuştur; yani, belli başlı karakterlere ulaşmak için bazı nesiller atlanarak gösterilmiştir.[2]
Elohist ile karşılaştırma
Yahvist kaynak muhtemelen Adem ve Havva hikâyesiyle başlar; Tanrı'nın önce ışığı yaratmasıyla başlayan Yaratılış hikâyesi P'nin çalışması olduğu düşünülür, muhtemelen P bu bilgiyi sözlü geleneklerden elde etmiştir. J'deki yaratılış hikâyesi bugün kaybolmuştur ve belki de hiçbir zaman öğrenilemeyecektir. Harold Bloom'a göre, Tora'da bir deniz canavarı olan Leviathan'ın yok edilişi J kaynağına aittir çünkü dış güçlerin üstesinden gelme Yhwh'ın bir özelliğidir.
J, genel insan durumuyla ilgili hikâyeler anlatır; kimisi Adem ve Havva, Habil ve Kabil gibi geniş çaplı hikâyeler olup kimisi Ham'ın laneti ve Babil Kulesi gibi küçük çaplıdır. Ayrıca Nuh Tufanı'nı ve kısa kesildiği için zor anlaşılan Nefilim hikâyesini içinde barındırır.
Yahvist kaynağı, kuzeydeki İsrail Krallığı'nın yok olmasıyla bölgenin önemli merkezi haline gelen güneydeki Yehuda Krallığı'yla ilgili hikâyeler anlatması ön plana çıkmaktadır ve bu hikâyeler kuzeyle ilgilenen Elohist kaynakta yer almamaktadır. Örneğin, Edom kavminin atası olan Esav'ın, onun kardeşi Yakup'a olan kızgınlığını, sonra barışmasını anlatan hikâyeler ve Edom'un krallarının isimleri bulunur.
Elohist'in aksine Yahvist kaynak, Edom'da olduğu gibi, isimlerini ataları Lut'tan alan düzlüklerdeki şehirlerle de ilgilenmektedir. Sodom ve Gomora, Yahvist kaynaktan doğan bir hikâye olup Tanrı insansıdır ve kendisiyle pazarlık yapıldığı görülür. Yine bu düzlüklerde yaşayan ve Lut ile kızı arasındaki ensest ilişkiden doğan Moav ve Ammon uluslarının karalanması Yahvist kaynağa aittir.
J, aynı zamanda güneydeki kavimlerin politik durumlarıyla ilgili öyküler sunar, buna en uygun örnek Dina'ya yapılan tecavüz hikâyesidir; bu hikâye Şehem'in sahiplerini ve Şimon ile Levi kabilelerinin neden toprak sahibi olamadıklarını anlatır. Yahvist kaynak ayrıca, ilk doğan olmasına rağmen Reuben kabilesinin topraklarının neden az olduğunu anlatmaya çalışır. Akademisyenler tarafından Reuben ile Bila arasındaki ensest ilişki redaktör tarafından kesildiğine inanılır ve bugün Tora'da bunula ilgili sadece bir cümle bulunur.
Yahvist, güney kabilelerine ilgi duymasına rağmen her zaman onlar hakkında olumlu şeyler söylemedi. Yehuda'nın çocukları bir şekilde karalanmıştır. Er, sebepsiz bir şekilde kötü gösterilmektedir; Onan'ın yengesiyle evlenmediğini[5], Şelah'ın çocuksuz olduğunu, Farez ile Zara'nın fahişelik ve ensestliğin ürünü olduğunu anlatmaktadır. Yahvist, kuzey kahramanı olan Yusuf'u aşağılayıp Potifar'ın karısı tarafından tecavüze uğradığını anlatıp rüya tabircisi olduğuyla ilgili hikâyeleri es geçmektedir. Musa'nın gençliğinde katil olduğunu bildirir.
Elohist kaynağa kıyasla Yahvist kaynak daha uzun bir zaman dilimini kapsar. Kenan topraklarına girmeden önce 12 Casus hikâyesini sunar. Kuzeydekilerle ilgili bir hikâye olmasına rağmen Yahvist kaynak, Kenan topraklarına giderken Şeria Nehri'nin doğusundan gidip önce oradaki şehirlerin fethedildiğini anlatır. Ruhbani kaynağın kendine bir has dili olduğundan bu kolaylıkla ayırt edilebilirken Yahvist ve Elohist hikâyeleri ayırt etmek bazen güç olabilmektedir, dolayısıyla biraz evvel anlatılan Elohist kaynağa bağlı da olabilir. Genelde Kenan topraklarının orta ve kuzey kesimiyle Elohist kaynak, güney kesimiyle de Yahvist kaynak ilgilenmektedir fakat güneydeki ayaklanmanın bastırılması hikâyesi redaktör tarafından kesintiye uğramıştır.
Yahvist'in dini öyküleri de Elohist'e kıyasla farklılıklar gösterir - sünnet olayı Yahvist kaynakta yer alırken ilginç bir şekilde Elohist kaynakta yer almamaktadır; örneğin İsmail'in sünnet oluşunun anlatılışı Yahvist kökenlidir. Konaklama yerinde Sippora hikâyesi de Yahvist kökenlidir fakat bugünkü Tora'da redaktör tarafından fazlaca kesintiye uğradığı için akademik olarak ne anlatılmak istendiği anlaşılamamaktadır.
Genelde Yahvist, Elohist gibi doğaüstü bir dünya sunmamaktadır; örneğin, Musa'nın doğaüstü güçleri yoktu ve On Bela sürecinde Firavun Musa'ya yalvardıkça, belaları durdurması için Musa da Tanrı'ya yalvarıyordu. Buna rağmen, gerek Adem ve Havva hikâyesindeki yılan gerekse de Balaam hikâyesindeki eşek gibi konuşan hayvanlar Elohist'te değil Yahvist'te yer almaktadır.
Yahvist metnin kökeni
J'nin, Yehuda ve onunla ilgili kabilelerin (Levi, Şimon, Reuben) çeşitli hikâyeleri ve geleneklerinin bir araya getirilmesiyle oluştuğuna inanılmaktadır. J'de ayrıca, Yahuda'nın yaşadığı düzlüklerde komşuları olan ve aynı kökenden geldikleri Edom (Esav aracılığıyla akraba), Moav ve Ammon (Lut aracılığıyla akraba) gelenekleri de mevcuttur.
Bazı bağımsız kaynak metinleri de J'de yer alır:
- Yakup'un kutsaması, Tekvin 49:1-27'de şiir
- Deniz Ezgisi, Çıkış 15:1-18'de şiir
J'nin Harun rahipleri tarafından türetildiği düşünülmektedir. J'de Musa'nın önemi indirgenmiş (Şilo rahipleri büyük ihtimalle Harun'dan ziyade Musa'nın soyundan, dolayısıyla "Muşit"ler de Musa'nın soyundan gelmiştir), Harun dininin kemeri ve tapınağı kontrol eden semboller desteklenmiştir. J, Şilo rahipliğiyle bağdaştırılan Buluşma Çadırından veya Nehuştan'dan hiç bahsetmemektedir.
J ayrıca David handenlığının üzerinde durmaktadır, soyağacını Yesse oradan Yehuda'nın en büyük oğlu Farez'e dolayısıyla Yakup, İshak, Avraham, Şem ve Nuh'a dayandırır.
Alternatif görüşler
Richard Elliot Friedman'a göre J kaynağında güçlü tematik bir devamlılık söz konusu olup Yeşu, Samuel ve oradan Süleyman'ın kort tarihine kadar uzanır; Edom Yehuda'dan M.Ö. 815'te koptuktan sonra fakat İsrail M.Ö. 722'de yıkılmadan evvel muhtemelen bir kadın tarafından derlenmiştir. Dediğine göre J, "Yehova cenneti ve yeri yarattığı gün" cümlesiyle başlar ve yukarıda da belirtildiği gibi Yaratılış hikâyesi P tarafından eklenmiştir.
Israel Finkelstein'a[6] göre ise, David ve Şlomo zamanında gerçekleştiği anlatılan toplumsal olaylar ancak kuzeydeki İsrail Krallığı yıkılıp göçler sebebiyle güneydeki krallığın nüfusu %500 arttığı zaman ile uyumlu olduğundan, J kaynağı İsrail Krallığı'nın yıkılışından sonra derlenmiştir.
Ayrıca bakınız
Notlar
- ↑ Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.
- 1 2 3 4 5 6 7 Michael D. Coogan, A Brief Introduction to the Old Testament (New York: Oxford, 2009), 47.
- ↑ Tekvin 4:11
- ↑ Tekvin 5:29
- ↑ Geleneğe göre İbranilerde ölmüş adamın karısı ile ölünün kardeşinin veya en yakın akrabasının evlenme mecburiyeti bulunmaktaydı.
- ↑ Finkelstein, Israel and Silberman, Niel Asher (2001), "The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts" (Free Press)
Kaynakça
- Bloom, Harold and Rosenberg, David. The Book of J. Publisher: Grove Press, 2005. ISBN 0-8021-4191-9.
- Friedman, Richard Elliott, Who Wrote the Bible?, Harper San Francisco, 1987. ISBN 0-06-063035-3
Dış bağlantılar
| |||||||||||||||||||||||||||
