Üzengi

Üzengi eyerin iki yanına asılı ayağa destek sağlayan binicilik malzemesi. Üzengi sayesinde binici atı çok daha kolayca idare edebilir, daha hızlı sürebilir, kılıç, ok-Yay (silah), mızrak gibi silahları çok daha başarılı bir şekilde kullanabilir. Medeniyetin gelişip yayılmasında tekerlek, veya baskı makinası kadar önemli bir rol oynadığını düşünenler vardır.

Tarihi

• İlk evcilleştirilmiş ata binmenin M.Ö. 4000-3500 gibi olduğu tahmin ediliyor.^[1][2][3].
• İlk bilinen eyer M.Ö. 700 gibi Asurluların süvari birliklerince kullanılan saçaklı kumaşlardır.^[4]
• İlk bilinen binici ayak desteği M.Ö. 100 den önce Hindistan'da eyerin alt tarafında ayak başparmaklarının takıldığı ip, kumaş ya da meşin halkalardır.^[5][6]
• İlk üzengiye benzer metalden megalit arkeolojisi buluntusu ^[7] olsa da üzengi olmamaları ihtimali vardır.
• Binicinin ayaklarını kolan altına sıkıştırdığını gösteren M.S. 100-200 arası tarihlerden kalma Sanchi, Mathura ve Bhaja Mağaraları budist tapınak kabartmaları vardır.
• Tek üzengi, Atın üzerine çıkma kolaylığı için Sarmatlar tarafından kullanılmıştır.^[8]
• Çift üzengi, sadece birbirine iple bağlı olanı, tam ortada ata acı veren ilkel bir çeşididir.^[9]
• İlk İçi tahtalı üzengisiz eyer keçe kaplı olarak M.Ö. 200 gibi Asya da görülmüştür.^[10]
• İlk İçi tahtalı eyere asılan çift üzengi Çin'de M.S. 322 gibi kullanılmıştır.^[11][12][13]
• M.S. 477 gibi tahtalı eyere asılan çift üzengi kullanımı bütün Çin'e yayılmıştı.^[14]
• Batıda ilk modern üzengi tipinin görülüşü M.S. 6 ve 7. yüz yıl gibi Avarlar'la olmuştur.^[15] Üzengi Avarlar , Bulgarlar, Hazarlar ve Kumanlar gibi avrasya atlı kavimlerinden bizanslilara ^[16] oradan da araplara geçmiştir^[17].
• Üzenginin Avrupaya gelişi kademeli olarak M.S. 700 gibi Almanya üzerinden olmuştur. Üzenginin ağır saban la birlikte Roma İmparatorluğu'nun çöküşü sonrası derebeylik döneminin doğrudan sebebi oldukları öne sürülen iddialar arasındadır.^[18] Ateşli silahların yaygınlaşmasına kadar üzengi sayesinde at üzerinde durabilen ağır zırhlı süvari piyadelerce kolayca durdurulamadığı için en baskın askeri güç kaynağıydı.

Avantajları

• Atın hızı mızrak atış hızına eklenebilir
• Atın ağırlığı mızrak ve kılıcı destekler
• Silah daha yüksekten bu yüzden daha kuvvetle indirilebilir
• Yük diz yerine ayakta olduğundan daha sarsıntısız nişan alınabilir
• Denge daha dinamik ve kolayca sağlanır
• Binici yukarı, sağa ve sola, hatta yere daha fazla uzanabilir
• Binici sağa ve sola daha fazla dönebilir, hatta tam geriye ok atabilir

Çeşitleri

• Uzun (rahat ettirir, mızrak ve kılıcı iyi destekler)
• Kısa (denge kontrolünü kolaylaştırır, sarsılmaları önlemeye fırsat verir)

Ayrıca bakınız

• Eyer

Dış bağlar

• Albert Dien, "The stirrup and its effect on Chinese history"
• John Sloan, "The stirrup controversy"

Kaynakça

1. Matossian Shaping World History p. 43
2. "What We Theorize – When and Where Did Domestication Occur". International Museum of the Horse. 16 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. http://web.archive.org/web/20120316145128/http://imh.org/legacy-of-the-horse/what-we-theorize-when-and-where-did-domestication-occur/. Erişim tarihi: 2010-12-12. 
3. "Horsey-aeology, Binary Black Holes, Tracking Red Tides, Fish Re-evolution, Walk Like a Man, Fact or Fiction". Quirks and Quarks Podcast with Bob Macdonald (CBC Radio). 2009-03-07. http://www.cbc.ca/quirks/episode/2009/03/07/horsey-aeology-binary-black-holes-tracking-red-tides-fish-re-evolution-walk-like-a-man-fact-or-ficti/. Erişim tarihi: 2010-09-18. 
4. Saddles, Author Russel H. Beatie, Publisher University of Oklahoma Press, 1981, ISBN 080611584X, 9780806115849 P.18
5. Saddles, Author Russel H. Beatie, Publisher University of Oklahoma Press, 1981, ISBN 080611584X, 9780806115849 P.28
6. White, Lynn Townsend. Medieval Technology and Social Change, Publisher Oxford University Press, 1964, ISBN 0195002660, 9780195002669 P.14
7. "16.17.4: Stirrups". Encyclopaedia of Indian Archaeology (Vol. 1). Edited by Amalananda Ghosh (1990). page 336
8. "Stirrups"
9. West, Christy. "AAEP 2004: Evaluating Saddle Fit." TheHorse.com, February 04 2005, Article # 5393 Web site accessed February 2, 2008
10. "The History of Western Leather Spurs and Spur Straps, Cuffs, Chaps, Chinks and Saddles." Web site accessed February 2, 2008.
11. Dien, Albert. "THE STIRRUP AND ITS EFFECT ON CHINESE MILITARY HISTORY"
12. "The stirrup - history of Chinese science." UNESCO Courier, October, 1988
13. "The invention and influences of stirrup"
14. Hobson, John M. The Eastern Origins of Western Civilisation. Cambridge University Press,2004, p. 103 ISBN 978-0-521-54724-6, ISBN 0-521-54724-5
15. Fields, Nic (2006). The Hun: Scourge of God AD 375-565. Osprey. s. 50. ISBN 978-1-84603-025-3. 
16. See George T. Dennis (ed.), Maurice's Strategikon, p. XVI; for contrary views, Lynn White, Jr., Medieval Technology and Social Change, Oxford University Press, 1964, notes, p. 144.
17. Irfan Shahîd, Byzantium and the Arabs in the sixth century, Volume 2, Part 2. Harvard, Mass: Dumbarton Oaks, 1995, p. 575.
18. Medieval Technology and Social Change, Author Lynn Townsend White, Publisher, Oxford University Press, 1964, ISBN 0195002660, 9780195002669

.