Aden Protektorası

Aden Protektorası محمية عدن
← 1869–1967 →   →   →
Başkent	Belirlenmemiş
Yönetim	Protektora

Aden Protektorası (Aden Himaye Yönetimi), Aden Körfezi kıyısında, eskiden Britanya'nın himayesinde olan topraklar.

Tarih

Antikçağlardan beri bir ticaret merkezi olan Aden 16. yüzyılda Osmanlı egemenliğine girdi. 18. yüzyılda küresel bir güç haline gelen Britanya, denizaşırı ticaretinin ve sömürgelerinin güvenliğini korumak için Cebelitarık Boğazı, Ümit Burnu, Malakka Boğazı, Süveyş Kanalı ve Babü'l Mendep Boğazı'nı gibi önemli deniz yollarını uzun süre kontrolü altında tutmayı hedef aldı. Özellikle Süveyş Kanalı’nın açılmasından sonra Akdeniz ile Hint Okyanusu ve Uzakdoğu’daki sömürgelerinin bağlantısını açısından Aden Körfezi bölgesi ve Aden limanı çok önemli hale geldi.^[1] 1802'de yapılan bir antlaşmayla İngilizlerin de yararlandığı bir liman durumuna geldi. İngilizler bu gelişme üzerine 1839'da Aden'de bir protektora yönetimi kurdular.

Aden kentini ele geçirdikten sonra, Britanya'nın etkinliği giderek arttı; bu etkinlik bir bölümünü Sukutra adasının oluşturduğu Mahra Sultanlığı'na kadar yayıldı (1886). Britanya yönetiminin etkisiyle, Hindistan'a giden denizyolu üstünde kömür ikmal istasyonu olarak kullanılmaya başlandı. Aden ve yakın çevresi, 1937'de Britanya İmparatorluğu'nun sömürgesi durumuna geldi, protektora yönetiminin yirmi kadar küçük sultanlığı kapsayan geri kalan bölümüyse Doğu Protektora Bölgesi (Hadramut Bölgesi) olarak ayrıldı.

1930'lu yıllarda Arap Yarımadası'nda petrolün bulunmasıyla Aden şehri ve çevresi ekonomik olarak kalkınmaya başlamış ve Aden İngiliz Donanması için önemli bir lojistik tedarik merkezi haline gelmeye başlamıştır.^[2]

Aden sömürgesi ve himaye idaresi, özerkliğe doğru ilk adımlarını, valinin yanında bir yasama meclisinin kurulmasıyla attı (1947). 1959'dan başlayarak meclis üyelerinin çoğunluğu seçimle işbaşına geldi. 1962'de, bir anayasayla özerk bir rejim kuruldu ve 1963'te yeni Aden devleti Güney Arabistan Federasyonu'nun üyesi oldu. 1964'te Londra'da düzenlenen bir konferansta en geç 1968'de bağımsızlık verilmesi öngörüldü.

Ancak, eski sömürgenin, temelde kentli olan halkı, feodal şeyhlerin egemenliğindeki geniş bir siyasal topluluğa katılmaktan dolayı tedirgin oldu. Bu yüzden, federasyona karşı cephe alan çeşitli ulusalcı akımlar oluştu; aynı zamanda Aden yönetiminin yerini alan yerel yönetimler ortaya çıktı. Karışıklıklar ve terörizm eylemleri Londra'nın anayasayı askıya almasına yol açtı (25 Eylül 1965) ve başbakan Makkavi'de yurtdışına kaçmak zorunda kaldı. Artık iktidar Brittanya Yüksek Komiseri'nin elindeydi. Ocak 1966'da, Makkavi'nin yönetiminde Front for the Liberation of Occupied South Yemen (İşgal Altındaki Güney Yemen'in Kurtuluşu Cephesi [FLOSY]) kuruldu. Bu örgüt, Birleşik Arap Cumhuriyeti'ne dayanıyordu. Örgütün karşısında, İngilizler'in iktidarı teslim etmeye çalıştıkları ve Güney Arabistan'ın büyük kesimini denetimi altında tutan Ulusal Kurtuluş Cephesi (FNL) vardı. İki örgüt, eylül 1967'de silahlı çatışmaya girdiler. Bağımsızlık 28 Kasım 1967'de ilan edildi. Yeni devlet, Güney Yemen Halk Cumhuriyeti adını aldı.

Kaynakça

1. Aden Körfezi’nde Güç Mücadelesi
2. Yemen Dosyası Fakirlik ve Terör Kıskacında Bir Ülke, ISBN 6054030347.