Cebelitarık Boğazı
Koordinatlar: 35°54′K 5°18′B / 35.9°K 5.3°B
Cebelitarık Boğazı (Arapça: مضيق جبل طارق, İspanyolca: Estrecho de Gibraltar), Akdeniz ile Atlas Okyanusu'nu birleştiren, Avrupa ile Afrika kıtalarını ayıran boğazdır. Antik çağda Herkül'ün Sütunları olarak da bilinirdi. Adını Tarık bin Ziyad'dan alan boğaz, 60 km uzunluğunda ve 44 km genişliğinde, en derin yeri ise -426 m'dir. Boğazın siyasal egemenlik bakımından kontrolü üç ülkenin elindedir; Birleşik Krallık, İspanya ve Fas.
Boğazda, yüzeyde doğudan batıya giden kuvvetli bir akıntı vardır. Derinlerde ise daha zayıf bir akıntı Akdeniz’den Atlas (Atlantik) Okyanusuna akar. Cebelitârık Boğazının her iki yanı da sarp kayalıklarla çevrilidir. Bitki örtüsü bakımından Boğaz’ın iki yakasında berâberlik görülür. Boğaz’dan yılda 7000-7500 gemi geçer. Boğaz’ın Afrika kıyısında bulunan Tanca ise milletlerarası bir statüye bağlanmıştır. Bu statü muayyen bir devletin buraya yerleşmesine mâni olmaktadır.
Tarihi
Eski çağlardaki adı "Calpe" 'dir. Şimdiki adı ise Arap komutanı Tarık bin Ziyad'dan gelmektedir. Arapçada "cebel" dağ demektir. Cebel-i Târık, "Tarık'ın dağı" anlamına gelmektedir. Tarık, boğazın güvenliğini sağlamak için burada boğazın kuzeyinde bir kale yaptırmıştır. Cebelitarık 1462'de Araplardan, İspanyollara geçmiş 1502'de resmen İspanyol topraklarına katılmıştır. 24 temmuz 1704'te Birleşik Krallık-Hollanda deniz kuvvetleri tarafından ele geçirilmiştir, 1713 tarihindeki Utrecht Antlaşması'yla İspanya kaleyi Birleşik Krallık'a iade etmeyi kabul etmiştir.
Konumu
Akdeniz’in batı ucunu Atlas (Atlantik) Okyanusu ile birleştirir. Kuzeyi İber Yarımadası, güneyi Kuzey Afrika'da Mağrip olarak bilinen bölgedir. Ulaşım yönünden oynadığı rol itibariyle ve jeopolitik bakımdan en önemli boğazlardan biridir. Deniz geçidinin önemi Süveyş Kanalının açılması ile daha da artmıştır. Takriben 60 km uzunluğunda olan boğazın en geniş noktası Trafalgar Burnu ile Spartel Burnu arasında 44 km, en dar noktası ise Cires Burnu ile Tarija Burnunun doğusunda 14,2 km’dir. Boğaz’ın ortası, en sığ noktası olup derinliği 324 metre'dir.
Yerleşim yerleri
Cebelitarık boğazı kıyısındaki yerleşim yerleri
| İsim | Bayrak | Ülke | Nüfus | Notlar |
|---|---|---|---|---|
| Afrika | ||||
| Ceuta |  |
 İspanya |
75,276 | |
| Tanca |  |
 Fas |
700,000 | |
| Avrupa | ||||
| Algeciras |  |
İspanya |
116,209 | |
| Barbate | - | İspanya |
22,851 | |
| Cebelitarık |  |
 Birleşik Krallık |
29,286 | |
| Tarifa |  |
İspanya |
17,793 | |
Politik sorunlar
Cebelitarık
1713 yılında resmen Birleşik Krallık'a bağlanan, 1830'da ise sömürge ilan edilen Cebelitarık'ın durumu İspanya-Birleşik Krallık ilişkisi içinde zaman zaman öne çıkan bir pürüz konumundadır. İspanya eski dış işleri bakanı Moratinos, bölgede Britan yönetimi için askeri işgal demiştir. Kendisi daha önce de bu mesele nedeniyle Birleşik Krallık ile normal ilişki kurmanın imkansız olduğunu söylemiştir.[1]
Sorunun çözümü için Cebelitarık'ta oylamalar yapılmış. Yapılan oylamalar şu şekildedir;
- 1967, İspanyol egemenliği red edilmiştir.[1]
- 1969, Cebelitarık halkı yapılan oylama ile Birleşik Krallık'a bağlı özerk bir yönetim olmayı kabul etmiştir.[1]
- 2002, Birleşik Krallık'ın, bölgedeki egemenliğin İspanya ile paylaşılması önerisine halkın %99 karşı oy kullanmıştır.[2]
Perejil Adası krizi
Fas kıyılarından 250 m, İspanya kıyılarından ise 8 km uzaklıkta bulunan Perejil Adası iki ülke arasında egemenlik sorunudur. Cebelitarık boğazında yer alan bu hiçbir yerleşim yerinin olmadığı kayalık ada yüzünden 2002 yılında taraflar arasında adaya asker çıkarmaya varan bir gerilim yaşanmıştır. Fas'ın adaya asker çıkarmasıyla başlayan gerilim, İspanyanın adaya kendi askerlerini çıkarmasıyla sürmüştür.[3]
Cebelitarik Köprüsü ve tüneli
Cebelitarik köprüsü
14 km'lik Cebelitarık Köprüsü Cebelitarık Boğazı'nın üzerinde inşaa edildiğinde, şimdiye kadar yapılmış en uzun ve en yüksek köprü unvanını alacak. Bu köprü tamamlandığında Müslüman bir ülkenin kültürüyle, Hıristiyan bir ülkenin kültürü arasında bağ oluşturacağı ve Afrika ile Avrupa arasında ekonomik bağlantıların artmasına yardımcı olacağı düşünülüyor
Uzunluk
14 km, Her biri 7 km olan iki kısımdan oluşuyor.
Cebelitarik tüneli
Dünyanın çeşitli devletlerince boğaz altından bir tünelin geçirilmesi düşünülmüş ve planı hazırlanmış ise de, tatbik sahasına konulmamıştır. Afrika ve Avrupa kıtalarını birleştirecek olan tünel, Panama Kanalı ve Birleşik Krallık-Fransa arasındaki Manş Tüneli gibi, dünyanın en büyük mühendislik harikaları arasına girecek. Akdeniz’in Atlas Okyanusu’na açılan "şişeağzı" Cebelitarık Boğazı’nın iki kıtayı 5 milyon yıl önce ayırmasından bu yana, kimse iki ülke arasına bir köprü kurmayı başaramamıştı.