Arnavutluk'taki Yahudilerin tarihi

Yahudilerin Arnavutluk'taki tarihi 1300 yıl öncesine dayanır. Arnavutluk Yahudileri ağırlıklı olarak Sefarad olmakla birlikte modern zamanlarda toplam ülke nüfusuna olan yüzdesi çok düşüktür. Arnavutluk, II. Dünya Savaşı'nda Yahudi nüfusu artan ender Avrupa ülkelerindendir. Arnavutluk Sosyalist Halk Cumhuriyeti'nin Komünist diktatörü Enver Hoca aralarında Yahudiliğin de bulunduğu bütün dinleri yasaklayıp devlet ateizmini yürürlüğe soktu. Komünizm sonrası bu politikalar kaldırılıp ibadet serbestliği getirildi fakat Yahudilerin çoğunun İsrail'e göç etmesiyle Arnavutluk'taki Yahudi nüfusu azaldı.

İlk tarih

Ülkede 7. yüzyıldan beri Yahudilerin varlığı bilinmektedir. 16. yüzyılın başlarında, Berat, Elbasan, Vlorë ve Dıraç gibi Arnavutluğun büyük şehirlerinde Yahudilerin yerleşim birimleri vardı; ayrıca Kosova bölgesinde de Yahudilerin yaşadığı bilinmektedir. Bu Yahudi aileler genelde 15. yüzyılın sonunda İspanya ve Portekiz'den kovulan Sefarad Yahudileriydi. 1520'de Vlora'da 609 Yahudi evi vardı ve şehirdeki tek sinagog I. Dünya Savaşı'nda yıkıldı. 1673'te karizmatik Yahudi peygamber Sabetay Sevi dönemin sultanınca bugün Karadağ'da bulunan Ulqin şehrine sürüldü, ve birkaç yıl sonra bu şehirde öldü.^[1]

20. yüzyıl

1900-1939

1930'da yapılan nüfus sayımına göre ülkede Arnavutluk'ta kayıtlı 204 Yahudi bulunmaktaydı. Yahudi cemaatinin varlığı resmi olarak 2 Nisan 1937'de tanındı ve bu zamanda Yahudi nüfusu yaklaşık 300 kişiydi. Almanya'da Nazilerin yükselişiyle Alman ve Avusturyalı bazı Yahudiler Arnavutluk'a göç etti. 1938'de Berlin'deki Arnavutluk elçiliği, başka hiçbir Avrupa ülkesi bunu yapmazken, Yahudilere vize vermeye devam etti.^[1] Tanınmış Albanologlardan Norbert Jokl'un isteği üzerine Arnavutluk ona vatandaşlık verdi fakat bu onu toplama kamplarından kurtarmaya yetmedi.

II. Dünya Savaşı

Savaş başladığında Yahudi nüfusu 200 olan Arnvautluk'ta^[2] savaşın sonunda bu sayı birkaç yüz kişi daha arttı.^[3] Arnavutluk, II. Dünya Savaşı'nda Yahudi nüfusu artan ender Avrupa ülkelerindendir. Fakat bir belgeye göre Vlorë'deki küçük Yahudi cemaati ülkeden sürülmüştür.^[4]

Komünizm dönemi

Arnavutluk'un komünist diktatörü Enver Hoca'nın döneminde, Yahudilere karşı özellikle yapılmış bir hareket olmamasına rağmen ülkedeki Yahudi cemaati dünya Yahudilerinden soyutlandı. Milli birliği ve yeni sosyalizmi halka empoze etme çabasıyla dinleri yasaklayıp devlet ateizmi'ni sununca bundan Yahudilik de nasibini aldı.

Dini aktivitelerin yasaklandığı bu dönemde Yahudi nüfusu 200-300 arasıydı.^[2] 1991'de Komünizmin çöküşüyle hemen hemen bütün Arnavut Yahudileri başta Tel Aviv olmak üzere İsrail'e göç etti.

Bugün

Çoğu başkent Tiran'da olmak üzere bugün Arnavutlukta yaklaşık 10 Yahudi kalmıştır. Bir zamanlar aktif olan Yahudi cemaatinden geriye az organize bir toplum hayatı kaldı. Tiran'da Arnavutluk-İsrail Dostluk Derneği az destekle hala aktif haldedir. Vlorë'de kullanılmayan tek bir sinagog vardır.

Kaynakça

1. A dictionary of Albanian religion, mythology and folk culture by Robert Elsie Edition illustrated Publisher C. Hurst & Co. Publishers, 2001 ISBN 1-85065-570-7, 9781850655701 page 141
2. "Jewish Population of Europe Before the Holocaust Map". www.jewishvirtuallibrary.org. http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Holocaust/jewpop.html. Erişim tarihi: 2009-01-05. 
3. Albania at war, 1939-1945 by Bernd Jürgen Fischer Edition illustrated Publisher C. Hurst & Co. Publishers, 1999 ISBN 1850655316, 9781850655312 page 187 Albanian is certainly the only state in Europe where the Jewish population actually grew during the Axis occupation; it is estimated that there were 1800 Jews in Albania at the end of war.
4. Albania's captives. Pyrrhus J. Ruches. Argonaut, 1965. p.155.

Dış bağlantılar

• History of Jews in Albania.
• RESCUE IN ALBANIA ONE HUNDRED PERCENT OF JEWS IN ALBANIA RESCUED FROM HOLOCAUST Haroey Samer
• Albanian Muslim Rescuers During the Holocaust: Photographs by Norman Gershman