Carbonaria

Carbonaria bayrağı^[1]

Carbonaria (İtalyanca carbonaro "kömürcü", çoğul carbonari^[2]), 19. yüzyıl başlarında İtalya'da liberal ve yurtsever düşünceleri savunan gizli örgüt. 1815'te Napoléon'a karşı zafer kazanan müttefiklerin İtalya'da baskı yoluyla kurdukları tutucu rejimlere karşı gelişen muhalefetin başlıca kaynağı Carbonaria olmuştur. 1861'de İtalya'nın birleşmesiyle sonuçlanan Risorgimento (Yeniden Yükseliş) hareketine giden yolu da Carbonaria açmıştır.

1807 ile 1812 arasında kurulduğu sanılan Carbonaria'nın nasıl kurulduğu, kökeni, hatta izlediği siyasi program bile tam olarak bilinmemektedir. Bir yardımlaşma derneği olarak önce Fransa'da doğmuş, Napoléon ordularıyla birlikte İtalya'ya geçmiş olabilir. Öte yandan, kilise karşıtı gizli bir hayır örgütlenmesi olarak 18. yüzyılda yaygınlaşan masonluğun bir kolu olduğu da düşünebilir.^[3]

İlk Carbonaria locaları 1800'lerin başlarında İtalya'nın güneyinde kuruldu. Ortaya çıkışı, Napoléon'un monarşiye yönelmesine karşı olan cumhuriyetçi unsurları barındıran Fransız ordusuyla bağlantılıdır. Napoli'nin Napoléon yanlısı hükümdarı Joachim Murat'ya karşı çıkan örgüt, cumhuriyetçi ve yurtsever bir nitelik kazandı. 1814'te akım, kuzeye doğru Marche ve Romagna bölgelerinde de yayılmaya başladı. Carbonaria, genel olarak meşruti ve temsili bir hükümet biçimi istiyor, İtalya'nın çıkarlarını yabancılara karşı korumaya çalışıyordu. Ama örgütün hiçbir zaman tek bir programı olmadı. Kimi üyeleri cumhuriyet, kimileri sınırlı bir monarşi öneriyor, bazıları federasyon görüşünü desteklerken bir bölümü de üniter bir İtalya istiyordu.

O dönemin başka gizli örgütleri gibi Carbonaria'nın da bir giriş töreni, karmaşık simgeleri ve hiyerarşik bir örgütlenmesi vardı. Üyeleri genellikle soylular, memurlar ve küçük toprak sahipleri arasından seçiliyordu. 1815'ten sonra, Napoléon sonrası düzenlemeden hoşnut olmayanlar arasında, özellikle Fransız yönetimi döneminde desteklenmiş olan orta sınıf içinde Carbonaria locaları hızla yayıldı. Bütün İtalya'da Carbonaria locaları bulunmakla birlikte, örgütün ana merkezleri İtalya'nın orta kesiminde (Papalık Devletleri) ve güneyindeydi (Napoli). Güneyde 1815'te Bourbonlara bağlı İki Sicilya Krallığı yeniden kurulunca Carbonaria, Bourbonlara karşı kesin tutum aldı. Bunun ardından ordunun da yardımıyla 1820'de Napoli'de başarılı bir ayaklanma gerçekleştirerek Kral I. Ferdinando'yu bir anayasa sözü vermek zorunda bıraktı. Bu, Carbonaria'nın en gösterişli zaferiydi; ama kısa süre sonra Avusturya müdahalesi bu zaferi sonuçsuz kıldı. 1831'de Bologna, Parma ve Modena ayaklanmaları da çok başarılı olmadı. Aynı yıl Giuseppe Mazzini'nin Genç İtalya adı altında, açıkça ulusal ve cumhuriyetçi bir program uygulayan yeni bir örgüt kurması, Carbonaria'nın etkisinin gittikçe azalmasına yol açtı.

İtalya dışında da Fransa'da Charbonnerie adıyla benzer bir örgüt kuruldu. 1821 ayaklanmalarına katılan örgütün önderliğini La Fayette bizzat üstlendi. Uluslararası bir örgüt olan, Charbonnerie Démocratique Universelle 1830'dan sonra birkaç yıl daha Filippo Buonarroti'nin (1761-1837) önderliğinde etkinliğini sürdürdüyse de başarılı olamadı.

Kaynakça

1. Giovanni La Cecilia, Storie segrete dei Borboni di Napoli.
2. Encyclopædia Britannica Fifteenth Edition
3. Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi