Çungarya
Çungarya ya da Çungarya Havzası (Jungaria, Sungaria, Zungaria, Moğolca: Зүүнгар, Züüngar; ; Uygurca: جۇڭغار ئويمانلىقى, jungghar oymanliqi, җуңғар ойманлиқи; Çince: 准噶尔 veya 準噶爾, Zhǔngáěr; Rusça: Джунгария, Çungariya), Orta Asya'da, kuzeyde Altay ile güneyde Tanrı Dağlarının doğu kesimi arasında yer alan kurak bölge. Çin Halk Cumhuriyeti'nin yönetimindeki Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin (Doğu Türkistan) kuzey yarısını oluşturur.
Çungarya Havzası
Yüzölçümü yaklaşık 777.000 km²'dir. Batısını Çungarya Aladağları çevirir, doğusundan Gobi Çölüne geçilir. Kuzey'de Çin-Moğolistan sınırında uzanan Altay Dağları, güneyde de Polokonu (Borohoro) ve Pakota dağları ile çevrilidir. Pokota Dağları doğu-batı doğrultusunda uzanarak doğruca Tian Shan'ın (Tanrı Dağları) kuzeyine ulaşır. Batı sınırını oluşturan Çungarya Aladağları ile Tarbagatay Sıradağları, havzayı Kazakistan'daki Balkaş-Alakol Çöküntüsü'nden ayırır.
Çungarya önemli tarihi göç yolları üzerindedir. Bu sıradağlar arasındaki (Kazakistan'daki Batı Türkistan ile Çin Halk Cumhuriyeti'nin yönetimindeki Sincan Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan) arasında) en önemli geçit, Kazakistan'daki Alakol ve Balkaş göllerine açılan Çungarya Kapısıdır. Çungarya Kapısı'na İli Geçidi de denir.
Havzanın kuzey ucundaki Oerqisi Nehri (Kara İrtiş) Kazakistan sınırını geçerek Zaysan Gölüne dökülür; bunun dışında Çungarya bir iç akaçlama havzasıdır. Altaylardan doğan akarsular Jili Gölüne, güneydeki dağlardan gelenler de Manasi Gölüne ve Çungarya Geçidinin hemen güneydoğusundaki alçak bir çöküntü bölgesinde bulunan Aibi Gölüne (Moğolca Ebinuur) dökülür. Çungarya aynı zamanda Ural nehir grubunun aktığı son duraktır. Genel olarak kuzeydoğudan güneybatıya doğru eğimli olan çöküntü alanının deniz düzeyinden yüksekliği 500-1.000 m arasında değişir. Buna karşılık Aibi Gölünün yüksekliği yalnızca 100 m'dir.
Çungarya Havzası çok kurak bir bölgedir. Yıllık yağış toplamı 150–300 mm arasındadır. Sıcaklık farkları da oldukça yüksektir. Ama bölgeyi çevreleyen dağlar çok daha fazla yağış alır. Kuzeydeki sıralar ile Altaylar'ın büyük bölümü ormanlarla kaplıdır. Havzanın orta kesimin doğusu çöl olmakla birlikte bütünüyle kıraç değildir. Bu çöl, çoğu tuzlu bataklıklarda son bulan mevsimlik çayların suladığı bozkır ve yarı-bozkırlarla çevrildir. Bitki örtüsü çoğunlukla düşük Anabasis brevifolia gibi çalılıklardan oluşur. Daha yüksek olan Haloxylon ammodendron ve Ephedra przewalskii gibi çalılıklar havzanın kenarlarında görülür. Kaynakları Tanrı Dağları ve Altay Dağlarından olan nehir ve dere kenarlarında, sulak yerlerde Kavak (Populus diversifolia) ile Nitraria roborovsky, Nitraria sibirica, Achnatherum splendens, Ilgın (Tamarix sibirimosissima), ve Söğüt (Salix ledebouriana) ağaç türlerine rastlanır.
Havzanın kuzeydoğu bölümünde Asya yaban eşeği (Equus hemionus) ile ceylan (Gazella subgutturosa), ve yabani Baktarya Deve (Camelus ferus) sürüleri yaşarlar. Havza, şimdi soyu tükenmiş bir zamanlar Latince ismi Equus przewalskii olan yabani atların ana yaşam alanı idi.
Başlıca yerleşmeler, güneybatı kesiminde daha alçak ve Tanrı Dağlarından inen bazı ırmaklarla sulanan bir havzanın kenarında sıralanmıştır. Çungarya Havzasına nüfusun çoğunluğunu Uygurlar ile çeşitli Türk ve Moğol halkları oluşturur. Yerli Han Çinlileri ise yalnızca güneydeki vahalarda, devlet çiftliklerinde ve sanayi bölgelerinde yaşamaktadır. Bortala Moğol Özerk İli Çungarya'nın batı kesimidedir.
Bu bölgeye Yarış Ovası'da denir (Tonyukuk Yazıtı doğu cephesindeki 3. satırda Yarış Ovası Y1R1S/Ş Y1ZYD1` şeklinde geçmektedir.). Cungarya'da geçmiş dönemlerde Oyratlar bir Cungar devleti kurmuştur.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Junggar Basin semi-desert (WWF) (İngilizce)
- Junggar Basin semi-desert (National Geographic) (İngilizce)