Tanrı Dağları
Tanrı Dağları (ya da Tien-Şan, eski Türkçe: 𐰴𐰣 𐱅𐰭𐰼𐰃, تنكرى تاغ, Tenğri tağ; Uygurca: تەڭرىتاغ, Tengri Tagh; Çince: 天山; pinyin: Tiānshān; Wade–Giles: T‘ien1shan1), Orta Asya'da bulunan büyük dağ sistemlerinden birini oluşturan sıradağlardır.
Bugünkü siyasi coğrafya dikkate alınırsa, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin merkezi kısımlarına yayılır. Tanrı Dağlarının 1,000,000 km² lik alanı kapladığı hesaplanmıştır.
Kuzeyde Çungar ve Güney Kazakistan düzlükleri, güneydoğuda Tarım Havzası, güneybatıda Hisar ve Alay Sıradağları ile sınırlanır.
Tanrı Dağlarını Pamir Dağ Sisteminden Hisar Vadileri ayırır. 2013 yılında Dünya Mirası olarak ilan edilmiştir.[1]
Jeoloji
Tanrı Dağları Paleozoik Çağ'da (540-245 milyon yıl önce) kristalin ve sedimanter kayaçlardan oluşmuştur. Bölgenin kuzey ve doğu kısmı Palaeozoik başlarındanki dağ oluşumları sırasında kıvrılarak yükselmiştir. Güney ve Batı kesimler ise metamorfoza uğramış sediman kayaçlar olup volkanik oluşumlar nadirdir. Bölgenin kıvrılması Palaeozoik'in geç dönemlerine rastlar.
İklimsel özellikleri
Tanrı Dağları yaz ve kış büyük ısı farkları ile karakteristik şiddetli kara iklime sahiptir. Karakteristik olan kuraklık kendini çevreleyen çöller ve kurak bölgelerde belli eder. Bu alanlar yılda ortalama 2,500 saatlik güneş ışığı absorbe etmektedir. Dağlarda yükseklik arttıkça, iklim gittikçe soğur. Daimi donmuş topraklar 3,000 m yükseklikten sonra yaygındır. Atlantik Okyanusu'ndan gelen hava kütleleri yağışlarını batı ve kuzeybatı Tanrı Dağları eteklerine (2700–3000 m) bırakır (710–790 mm). Doğu ve İç Tanrı Dağlarında toplam yağış oranı azalır. Güney Tanrı Dağlarında en fazla yağış Mart-Nisan aylarındadır. Burada yaz mevsimi kurak geçer. Batı ve Kuzey Tanrı Dağlarında yağış çoğunlukla Nisan-Mayıs aylarındadır. İç ve Doğu Tanrı Dağlarında ise yağış yaz aylarındadır.
Sıcaklık, Tanrı Dağlarında yüksekliğe göre çok değişim gösterir. Dağ eteklerinde yaz ayları sıcak geçer. Temmuz ayında ortalama sıcaklık 23 °C ye ulaşır. İli çöküntü havzasında 34 °C, iken Tanrı Dağlarının 3,300 m'lik kesimlerinde +5 °C ye düşer. Bu bölgelerde yaz boyunca geceleri don olayına rastlanır. Kışın ise buralarda (Aksay Vadisi) sıcaklık -50 °C olarak ölçülmüştür.
Tanrı Dağları'nın bölümleri
Ala dağları
- Cungarya Ala dağları
- Kırgız Ala dağları (Kırgızistan ve Kazakistan'da)
- Küngöy (Kengey) Ala dağları (Kırgızistan ve Kazakistan'da)
- Teskey Ala dağları (Kırgızistan'da)
- Talas Ala dağları (Kırgızistan, Kazakistan ve Özbekistan'da)
- Trans-İli Ala dağları (Kazakistan, Alma-Ata'da)
Tanrı Dağları'ndan görüntüler
Güney Inılçek buzullarından Gorkiy Tepesine bakış
Güney Inılçek ana kampı, Chapaev ile Han Tengri karşısındaki buzullar
Tanrı Dağlarında Gökbilim gözetleme yapanlar, 1912
Kazakistan'da Alaçam (Picea schrenkiana) ormanları
Otlanan Yaklar, Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Çin
Ala Köl (göl), Teskey Ala dağları, Kırgızistan
Kaynak
- The Contemporary Atlas of China. 1988. London: Marshall Editions Ltd. Reprint 1989. Sydney: Collins Publishers Australia.
- The Times Comprehensive Atlas of the World. Eleventh Edition. 2003. Times Books Group Ltd. London.
