Karakalpaklar
| Toplam nüfus | |
|---|---|
| 550.000 - 650.000 (tahmin) | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 Özbekistan | 504.301 |
 Kazakistan | 5.000 |
 Türkmenistan | 5.000 |
 Rusya | 1.609 |
| Diller | |
| Karakalpakça | |
| Din | |
| İslam (Sünni) | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Türk halkları | |
Karakalpaklar (Karakalpakça: Qaraqalpaqlar), sayıları ortalama 600.000 civarında olan, büyük kısmının bugün Özbekistan'a bağlı özerk bir cumhuriyet olan Karakalpakistan'da yaşadığı Türk halkıdır.
Adın kökeni
Karakalpak "Kara" ve "kalpak" kelimenin birleşmesinden oluşur. Tarihçi Reşidüddin Hamedani (Farsça: رشیدالدین فضلالله همدانی , Rashid ad-Din Fadhlullah Hamadani)'ye göre Karakalpak Türkleri Moğol işgalinde "Kavm-i külah-i siyah" (kara külahlı kabile) diye bilinirdi.
Ortaçağın erken dönemlerinde Karaborkli boyu Aral Gölü yakınlarındaki Peçenek boyu olarak görünüyor. İlmi eserlerde Karaborkli, Karakalpak ve Siyah Kulahan (Siyah şapkalılar) adının aynı anlama geldikleri yazılmıştır.[1] Eski Rus yıllıklarında çorniye klobuki, Arap kaynaklarında karabörklü olarak anılmışlardır.
Günümüzde Karakalpak adıyla bilinen halk, tarihi kaynaklarda bu isimle ilk olarak ancak XVI. yüzyıl sonunda (1578) bahsedilir.[2]
Nüfus
Yerleşim alanları Amu Derya Deltası ve Aral Gölü'nün güneyidir. Bu bölge Karakalpakistan olarak da bilinir. Dünya'da sayıları ortalama 650,000 olan Karakalpaklar'dan, yaklaşık 400,000 şimdiki Özbekistan’a bağlı Özerk bir Cumhuriyet olan Karakalpakistan (Özbekçe: Qoraqalpog‘iston Respublikasi ; Karakalpakça: Қарақалпақстан Республикасы veya Qarakalpaqstan Respublikasi)'da, yaşarlar.
Diller
Karakalpakça Türk lehçelerinin Kıpçak grubuna ait bir lehçe. Karakalpakçayı bir Kazak ağzı olarak gören Türkologlar Karakalpakçaya Güney Kazakçası da derler.
Tarihçe
Uzun yıllar Kazaklarla da iç içe yaşayan Karakalpaklara ilişkin tarihi kayıtlar ancak 16.yüzyıla kadar iner. Eski yurtlarının Kazan ve Astrahan arasındaki Volga kıyıları olduğu, oradan Amuderya çevresine göç ettikleri bildirilmektedir. 18. yüzyılda Amuderya yöresine yerleşen Karakalpaklar , Özbekler ve Kazaklar dışında bölgede az sayıda Türkmen ve Rus azınlıkları da yaşamaktadır. Karakalpakistan, 1936 yılı Aralık ayında Özbekistan’a katılmıştır. 1 Aralık 1990′da Cumhuriyet Yüksek Konseyi tarafından Karakalpakistan’ın özerkliği kabul edilerek Özbekistan’ın ilk ve tek özerk cumhuriyeti olduğu onaylanmıştır. Kentlerde oturanların oranı % 48 dolayındadır. Başlıca kentler Nukus, Hoceyli, Biruni, Tahyataş, Çimbay, Turtkul ve Altıkıl’dır.
İnanç
Karakalpaklar'da İslam dininin sünni fıkıh mezheplerinden biri olan Hanefi (Arapça: الحنفية veya المذهب الحنفي) yaygındır. Ancak, onların İslam dinini benimsemeleri tam dönem olarak bilinmesede, diğer etnik grublar gibi 10. ve 13. yüzyıllar arasında olası daha uygundur.
Ünlüler
Ünlü Mahtumkulu (Türkmence: Magtymguly, Farsça: مخدومقلی فراغی , Makhdumqoli Faraghi) Türkmen şairin güçlü şiirlerii, sadece Türkmen şairlerine tesir etmemiş; Berdak (Karakalpakça: Berdaq G'arg'abay ulı), Acıniyaz (Karakalpakça: A'jiniyaz Qosıbay ulı) ve Gunhoca gibi XIX. yüzyıl Karakalpak şairlerini de etkilemiştir. Mahtumkulu'nun şiirlerinin çoğunu Berdak ve Aciniyaz, Karakalpak Türkçesine aktarmışlar; bu şiirler, halk arasına yayılmış ve sonradan bazıları Karakalpak şairlerinin şiirleriyle karıştırılır hale gelmiştir. Bunların çoğu, halk arasında Acıniyaz'ın ve Berdak'ın şiirleri olarak bilinmektedir. Şöhreti Karakalpaklar arasında yayılmış olan Mahtumkulu'nun şiirleri, Karakalpak düğünlerinin türküsü ola gelmiştir.
- Acıniyaz (edebiyat unvanı Ziywar) XIX asırda Karakalpak kökleşik edebiyatının en görkemli vekillerinden biridir.
- Berdak ünlü bir Karakalpak şairi
Berdak'tan bir şiir;
- Mu'yten, Qon'ırat, Qıtay, Qıpshaq
- Keneges, Mang'ıt, Aqpıshaq
- Ba'ri atlı urıw qaraqalpaq
- U'rgenishti jaylag'an eken.......
- Qaraqalpaq U'rgenishten qashtı
- Buxara ta'repke astı dep ko'rsetedi.
Notlar
Kaynakça
- Bekmuratova, Amangul and others. 2002. "Comments on Karakalpak discourse structure." (İngilizce)