Cypraea
|
|
Cypraea, yumuşakçalar (Mollusca) şubesinin karından bacaklılar (Gastropoda) sınıfındaki Cypraeidae familyasında yer alan bir deniz salyangozu cinsidir.
Cypraea türlerinin yumurtaya benzeyen, göz alıcı desenlere sahip olabilen, pürüzsüz ve parlak yüzeyli kabukları, çağlar boyunca koleksiyon malzemesi, mücevher, takı, tılsım ve para olarak kullanılagelmiş, kadınlık, doğurganlık ve zenginlik sembolü olarak görülmüştür.
Genel özellikler
Cypraea'ya dahil türler esasen tropikal bölgelerde, özellikle de Maldivler'de ve Hint Okyanusu'nun doğu bölgelerinde bulunur.
Canlı Cypraea etkin durumdayken bir manto tabakasıyla sırtındaki kabuğu örter . Bu manto tabakasının, olasılıkla,
- kamuflaj için ek desen oluşturmak,
- korunma için duyarlı yüzey oluşturmak ve
- solunuma yardım etmek
gibi işlevleri bulunmaktadır.
Cypraea türlerinin kabukları az çok bir yumurtayı andırır ve 5 milimetreden, (özellikle bazı tropikal türlerde (örn., Cypraea tigris ) görüldüğü üzere) 15 santimetreye kadar ulaşan uzunluklarda olabilir. Pürüzsüz ve parlak yüzeyli kabukların üst yüzü yuvarlak iken, görece düz alt yüzünde kabuk boyunca uzanan dar yarık şeklinde bir açıklık vardır. Üst yüz, değişik ve göz alıcı desenlere sahip olabilir.
Kabukların kullanımı
Yukarıda bahsedilen yapısal özellikleri nedeniyle Cypraea kabukları, çağlar boyunca koleksiyon malzemesi, mücevher, takı, tılsım ve para olarak kullanılagelmiş ve kadınlık, doğurganlık ve zenginlik sembolü olarak görülmüştür.
Para
Cypraea kabukları (öz., Cypraea moneta ; NCBI Entrez Taxonomy'e ve gastropods.com'a göre, Monetaria moneta), Afrika'da nakit para olarak kullanılmıştır. Gana'nın para biriminin adı olan sedi, büyük olasılıkla, Gana'nın yerel dillerinden Akan'ın bir lehçesi olan Fante (ya da Fanti) dilinde "küçük kabuk" anlamına gelen ve Cypraea kabuklarını kasteden bir kelimeden türemiştir.
Çin'de de kabukların kendisi ya da kopyalarının bir değiş tokuş aracı olarak kullanıldığına inanılır.
Tılsım
Kuzey Amerika'nın Ojibwa yerlileri, "beyaz kabuk" ya da "Kutsal Megis Kabuğu" adını verdikleri Cypraea kabuklarını, kültürlerine ait Midewiwin törenlerinde kullanmışlardır ve Kanada'nın Manitoba eyaletindeki Whiteshell Provincial Park (Beyaz Kabuk Eyalet Parkı) da bu kabuklara atfen adlandırılmıştır. Ojibwa yerlilerinin, doğal kaynakları olan denizden bu kadar uzaktaki bölgelerde kabukları nasıl elde ettiklerine dair tartışmalar sürmektedir. Sözel hikâyelerden ve huş kabuğu yazmalarından elde edilen bilgiler, bu kabukların yerde ve/veya göl ya da nehirlerin kıyılarına vurmuş olarak bulunduğunu belirtmektedir. Karanın bu kadar içlerinde Cypraea kabuklarının bulunabilmesi, bu kabukların o bölgelerde daha erken dönemlerde bulunmuş kabile ya da topluluklar tarafından da kullanıldığına ve yaygın bir ticaret ağına işaret etmektedir.
Cypraea kabukları, Batı Afrika'nın Yoruba etnik topluluğu içinde gelişmiş bir kâhinlik sistemi olan Ifá'da ve yine Afrika'ya ait olup, günümüzdeki Benin'de varlığını sürdürmüş olan Dahomey krallığında kehanet aracı olarak kullanılmıştır. Kâhinler, belli sayıda kabuğun zar gibi yere atılması ile açıklığı yukarı bakacak şekilde düşen kabukların sayısına dayanarak kehanette bulunmuşlardır.
Diğer
- Hint tavlası (İng., pachisi ), zar yerine Cypraea kabuklarının kullanıldığı, oyun tahtasıyla oynanan ve tavlaya benzeyen bir tür oyundur. 6-7 adet Cypraea kabuğu atılır ve açıklığı yukarı bakan kabukların sayısı, atılmış olan sayıyı belirler.
- Cypraea kabukları, yakın geçmişte ve kimi kültürlerde, üzerine çorap geçirilerek topukların yamandığı yumurta olarak da kullanılmıştır. Kabuklardaki yarık biçimli açıklık, iğnenin kumaş altına rahatça geçebilmesini sağlar.
- Uganda'nın 1895 yılına ait posta pulları, Cypraea kabuklarının İngilizce'deki tekil adı olan cowry (ya da cowrie) üzerinden "Cowries" olarak anılır.
Türler
Sağ üstte yer alan bilgi kutusunda sunulmuş güncel Cypraea sınıflandırmasının kaynağı olan NCBI Entrez Taxonomy'e göre, Cypraea türleri şunlardır:
|
|
Farklı sınıflandırmalar
Canlıların bilimsel sınıflandırılması ile ilgili başka internet sitelerinde farklı sınıflandırmalarla karşılaşmak mümkündür. Buna Integrated Taxonomic Information System (ITIS; Bütünleştirilmiş Taksonomik Bilgi Sistemi), veri sağlayıcı otorite olarak büyük ölçüde ITIS'i kaynak gösteren Global Biodiversity Information Facility (GBIF; Küresel Biyoçeşitlilik Bilgi Kuruluşu) ve Animal Diversity Web (ADW; Hayvan Çeşitliliği Ağı) siteleri örnek olarak verilebilir. Bu üç sitedeki güncel Cypraea sınıflandırmaları aynıdır ve aşağıdaki gibidir:
|
Cypraea türleriyle ilgili olarak ise ITIS ve yine ITIS'i otorite olarak kabul eden GBIF aynı türleri listelerken, ADW onların listesine 5 tür daha eklemektedir:
|
ITIS ve GBIF'e göre Cypraea türleri
|
ADW'e göre Cypraea türleri
|
Fotoğraflar
Wikimedia Commons'ta Cypraea ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.
Kaynaklar
Bilimsel sınıflandırma, ek metin
- NCBI Entrez Taxonomy'de Cypraea ve Monetaria moneta
- Integrated Taxonomic Information System (ITIS; Bütünleştirilmiş Taksonomik Bilgi Sistemi)sitesinde Cypraea
- Global Biodiversity Information Facility (GBIF; Küresel Biyoçeşitlilik Bilgi Kuruluşu) sitesinde Cypraea
- Animal Diversity Web (ADW; Hayvan Çeşitliliği Ağı) sitesinde Cypraea ve Family Cypraeidae
Görsel
- Wikimedia Commons'da Cypraea chinensis (GBIF'de gözden geçirilmemiş örnek/gözlem verisi başlığı altına alınmış bir tür)
- oceanlight.com'da Cypraea moneta
- seashellsofnsw.org.au'da Cypraea moneta
- divegallery.com'da 'da Cypraea tigris
- gastropods.com'da Cypraea tigris
- gastropods.com'da Monetaria moneta