Ermenistan Azerileri

Önceleri sayıları birkaç yüz bin kişiye ulaşan, Ermenistan'da yaşayan Azeri ve diğer Türk nüfusun (Erivanlı, Yerevanlı, "Yeraz" veya Batı Azerbaycanlı (Qərbi Azərbaycanlı), Dağlık Karabağ Sorunu vuku bulduktan sonra (1988–1991) sayısı artık sıfıra yaklaşmıştır. Bu yıllarda Ermenistan Azerileri Dağlık Karabağ Sorunu yüzünden, baskı ve tecavüzlere maruz kalıp, Ermenistan'ı terk etmeye mecbur kaldılar. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği'nin bilgilerine göre, Ermenistan'da halihazırda tahminen birkaç yüz Azeri yaşamaktadır. ki[1], bunların çoğunluğunu bölgede yaşayan Ermenilerle evlenmiş Azerileri ve yaşlı veya hasta olduğu için Ermenistan'ı terk edemeyen Azeriler oluşturmaktadır. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği'nin, raporuna göre, bu kişiler ayrımcılığa maruz kalmamak için adlarını değiştirmekte ve kimliklerini gizlemektedirler.[2][3]

1828 yılından başlayıp 1988-1989 yıllarında zirveye ulaşan, “Türksüz Ermenistan” politikası yüzünden, şimdiki Ermenistan sınırlarında 605'ten fazla yerleşim biriminde hiçbir Azeri kalmamıştır. 1,5 milyondan fazla Azeri doğduğu toprakları terk etmek zorunda kaldı. 500 binden fazla günahsız və silahsız Türk öldürüldü. Hankendi'nden Akbaba'ya, Kazah'tan Göyçe'ye kadar Azerbaycan'ın 40 bin m²'lik toprağı Ermenilerin kontrolüne girdi. Ermeni tarihçisi Leon'un yazdığına göre Batum Antlaşmasına göre Ermenistan'ın yüzölçümü 8.400 m² olarak belirlenmiştir, buysa ancak Sevan Gölü etrafında Ermenilerin defnedilmesi için bir mezarlık olacak büyüklükte bir toprak anlamına geliyordu. Buna karşın Azerilerin yaşadıkları toprağın büyüklüğü en az 20 bin m² kadar olmuştur. 1916 yılında Erivan Guberniyasında yaşayan Azeri nüfusu 373.582 kişiden oluşmaktaydı. Günümüzde aynı topraklarda bir tek Azeri kalmamıştır.[4]

Tarih

Ermeni asıllı ABD'li tarihçi George Burnutian'ın araştırmalarına göre, Erivan Hanlığı 19. yüzyılın ilk çeyreğinde Doğu Ermenistan'ın çoğu olmak üzere, yaklaşık 18 bin m²'lik bir toprağı çevirmiştir. "Söz konusu arazi büyük oranda dağlık ve kuraktı; 100 bin kişiden oluşan nüfusunun %80'ına yakınını Müslüman'lar Farslar, Azeriler, Kürtler) oluştururken, geri kalan %20'si Hıristiyanlar'dan (Ermeniler) oluşmaktaydı."[5]

Erivan Hanlığı 1828 yılında Rusya topraklarına katılmasından hemen sonra, büyük bir Müslüman nüfusu (Azeri, Kürt, Lezgi ve değişik göçebe halkları) bölgeyi terk etmiştir. Bunun üzerine Çarlık Hükûmeti tarafından önemli oranda İran Ermenileri buraya göç ettirildi. Hıristiyan'lar tarafından destek gören Rusya hükûmeti Türkiye ve İran'da yaşayan Ermeniler'in buralara göç etmesini doğrudan desteklemekteydi. Bu nedenle Ermeni göçü 19. yüzyıl]] boyunca ve 20. yüzyılın erken dönemine kadar aralıksız devam etmiştir.[6] Bu sürecin sonunda 1832 yılında eski Erivan Hanlığı topraklarında yaşayan yerli ve muhacir Ermeni sayısı, Müslüman sayısını geçmiştir.[7] Brockhaus ve Efron Ansiklopedik Sözlüğü'ne göre, buradaki Azerilerin büyük kısmı (söz konusu kaynakta her ne kadar "Azerbaycan Tatarları"'ndan bahsedilmekteyse de) 20. yüzyılın başlarında halen Rusya Ermenistanı'nda yaşamaktaydı. O zaman bölgedeki 300 bin nüfuslu Azeri Erivan Vilayeti nüfusunun %37,5'ini teşkil ediyordu.[8] Bu halkın çoğunluğu kırsal alanlarda yaşamaktaydı ve geçimini tarım ve halıcılıkla sağlıyordu. Vilayet merkezi Erivan da dahil olmak üzere, vilayete bağlı 7 kazanın 4'ünde Azeriler nüfus çoğunluğunu oluşturmaktaydır.[9] Tarihçi Luici Villari ye göre 1905de (Ermeni-Müslüman savaşı esnasında) Erivan'da Azeriler ekonomik bakımdan Ermenilerden daha gelişmişlerdi.[10]

Azeriler 1860 yılında Erivanda

Ermenistan Azerileri için 20. yüzyıl, baskı, ayrımcılık ve ülkenin demografisini tamamen değiştiren kitlesel ve zoraki sürgün'ler devri idi.[11] Buna rağmen Dağlık Karabağ münakaşasına kadar onlar Ermenistan'ın en büyük etnik azınlığını teşkil etmeye devam ediyorlardı. 1905–1907 yıllarında Erivan Guberniyası Ermeniler ve Azeriler arasında yaşanan kanlı savaşın arenası oldu. Savaş, Rusya İmparatorluğu tarafından doğurulup, toplumun dikkatini Rus Devrimi'nden almak için, tarihte o zamana kadar birbiri ile münakaşada olmayan bu iki halkın arasına fitne vasıtası ile düşmanlık sokuldu.[12]

Azerbaycan ve Ermenistan'ın 1918'de bağımsızlık ilan etmesi durumu daha da gerginleştirdi. Her iki devlet de aynı toprakları kendi himayeleri altında görmek istiyorlardı. Ermenistan kendi iddialarını gerçekleştirmek için müslümanların lehine siyasete girişti.[13][14][15][16][17][18] Kanlı ve vahşi kırım, Azerilerin bir kısmının ölümüne, bir kısmının da Azerbaycan'a, Türkiye'ye ve İran'a kaçmasına sebep oldu. Hatta Sovyet İttifakı'nın şekillenmesinden sonra bir çoğu geri dönemedi; 1926 yılında kayıtlara göre Ermenistan'da yalnız 78 bin Azeri yaşıyordu.[19]

1948–1950 yıllarında Sovnarkom Azeriler, Ermenistandan Azerbaycan'ın Kür-Araz ovasına göç ettirilmesi hakkında anlaşma kabul etmiştir.[20] Ermenistan'da yıldan yıla büyüyen Azeri toplumun büyük kısmı sözde gönüllü şekilde Azerbaycan'a göç etti, aslında amaç Orta Doğu'da ve Avrupa'daki Ermeniler için yer boşaltmaktı. O yıllardada 100 bin Azeri Ermenistan'ı terk etti.

1988–1991 yıllarında Ermenistan'dan Azerbaycan'a son 200 bin göçmen kabul edildi. Bunların geneli Ermenistan'ın 22 bölgesinden gelen Azeriler idi.[21]

Kaynaklar

  1. ↑ Second Report Submitted by Armenia Pursuant to Article 25, Paragraph 1 of the Framework Convention for the Protection of National Minorities. 24 Noyabr 2004-də qəbul olunub
  2. ↑ International Protection Considerations Regarding Armenian Asylum-Seekers and Refugees. United Nations High Commissioner for Refugees. Geneva: September 2003
  3. ↑ Country Reports on Human Rights Practices - 2003: Armenia U.S. Department of State. 25 Fevral 2004-də açıqlanıb
  4. ↑ Erməni separatizmi və milli şovinizminin ideya-təşkilat əsasları
  5. ↑ George A. Bournoutian. Eastern Armenia in the Last Decades of Persian Rule, 1807 - 1828 (Malibu: Undena Publications, 1982), pp. xxii + 165
  6. ↑ Conflict in Nagorno-Karabakh, Abkhazia and South Ossetia: A Legal Appraisal by Tim Potier. Martinus Nijhoff Publishers. 2001. p.2 ISBN 90-411-1477-7
  7. ↑ Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus by Svante Cornell. Routledge. 2001. p.67 ISBN 0-7007-1162-7
  8. ↑ Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary: Erivan Governorate
  9. ↑ Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary: Erivan
  10. ↑ Fire and Sword in the Caucasus by Luigi Villari. London, T. F. Unwin, 1906: p. 267
  11. ↑ Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War by Thomas de Waal ISBN 0-8147-1945-7
  12. ↑ Memories of the Revolution in Transcaucasia by Boris Baykov
  13. ↑ de Waal. Black Garden. p. 127-8.
  14. ↑ Modern Hatreds: The Symbolic Politics of Ethnic War by Stuart J. Kaufman. Cornell University Press. 2001. p.58 ISBN 0-8014-8736-6
  15. ↑ Turkish-Armenian War of 1920
  16. ↑ Turkish-Armenian War: Sep.24 – Dec.2, 1920 by Andrew Andersen
  17. ↑ Ethnic Conflicts in the USSR: 1917–1991. State Archives of the Russian Federation, fund 1318, list 1, folder 413, document 21
  18. ↑ Garegin Njdeh and the KGB: Report of Interrogation of Ohannes Hakopovich Devedjian 28 Ağustos 1947.
  19. ↑ The Alteration of Place Names and Construction of National Identity in Soviet Armenia by Arseny Sarapov
  20. ↑ Armenia: Political and Ethnic Boundaries 1878-1948 by Anita L. P. Burdett (ed.) ISBN 1-85207-955-X
  21. ↑ UNHCR U.S. Department of Homeland Security, Citizenship and Immigration Services Country Reports Azerbaijan. The Status of Armenians, Russians, Jews and Other Minorities

Dış bağlantılar

This article is issued from Vikipedi - version of the 6/4/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.