Gassaniler

Gassaniler (Arapça: الغساسنة‎ el gasâsinet), 200-636 yılları arasında Suriye'de hüküm sürmüş Monofizit Hristiyan Arap devleti. Bizans’a tabi bir tampon devlet olarak hem güneyden gelebilecek yağmacılar hem de İran tehditine karşı kullanılmıştır. Gassaniler Suriye'de ana dilleri Arapça'yı korudukları gibi burada konuşulan Arami dilini de öğrendiler. En ihtişamı dönemlerini II. Haris bin Cebele zamanında yaşadılar. 529 yılında Bizans tarafından kendisi büyük emir olarak unvanlandırıldı. Bizansla iyi ilişkilerde bulunan Haris Monofizit kilisesiyle Bizans’ın arasını düzeltmek için uğraştı. Onun ölümünden sonra yerine oğlu Münzir geçti fakat mezhepsel ayrılıklar sebebiyle Bizansla arası açıldı, İranlılar’ın vassal devleti Hirelilerle savaştı bu savaşların pek çoğunu kazandı. Bizans’ın yardımından yoksun olan Gassaniler üzerine sürekli akınlar düzenlemesi sonucu Bizans Devleti tekrar Gassanilerle uzlaştı. Münzir b. Haris 580 yılında Kostantiniye'ye bir ziyarette bulundu ve İmparator I. Konstantinos Tiberios tarafından büyük bir merasimle karşılandı. İmparator bu merasim sırasında Münzir'e hükümdarlık çelengi yerine gerçek hükümdarlık alâmeti olan taç giydirdi. Bundan sonra Bizanslılar Münzir'i "Araplar'ın kralı" unvanıyla anmaya başladılar. Münzir Suriye'ye dönünce Hire hükümdarıyla savaşa tutuştu ve büyük bir zafer elde edip Lahmîler'in başşehri Hîre'yi ateşe verdi. Fakat Bizans'ın bölgedeki görevli ve temsilcileri babası gibi onu da imparatora gammazladılar. Gassânîler, bütün bağlılıklarına ve Hıristiyanlığı samimi olarak benimsemelerine rağmen Bizans'a yara­namadılar. Münzir, Havran kilisesinde yapılan bir dinî merasim sırasında imparatorluktan gelen bir emirle Suriye kumandanlarından Magnus tarafından tutuklanıp bir esir gibi Bizans'a gönderildi. Münzir'in yerine geçen oğlu Numan kardeşlerinin de yardımıyla Bizans üzerine çeşitli saldırılar düzenledi. İmparator I. Konstantinos, Anadolu'nun bazı bölgelerini tahrip eden Numan'ı da tutuklamak üzere Magnus'u görevlendirdi. Magnus Numan'ı ele geçirip Kostantiniye'ye götürdü. Münzir ve oğlu Nu'mân Bizans elinde tutuklu kalınca, Gassânî Devleti'ni oluş­turan kabilelerin her birinin kendi reisini seçerek ayrı birer siyasî yapı oluşturması devleti zayıflattığı gibi Bizans'ın güney sınırlarını da savunmasız bıraktı. Bu durum Bizans'ın ezelî düşmanı Sasaniler'in işine yaradı. Bizans'ın güneyini koruyan güçlü bir tampon devlet olan Gassânîler aradan çekilince Sasani Kisrası Hüsrev Pervîz'in büyük bir orduyla Suriye üzerine yürüyüp Kudüs ve Şam'ı ele geçirmesi Gassânî hâkimiyetinin yıkılmasına yol açtı (613-614). 610 yılında Bizans Devleti’nin başına geçen Heraklios, Sasaniler’den Suriye’yi geri aldı ve güney sınırını tekrardan güçlendirdi. Eyhem bin Cebele bilinen son Gassani hükümdarıdır. Yermuk Savaşı sırasında Bizans tarafında Müslümanlara karşı savaşmışlardır. Daha sonra Müslümanların galibiyeti üzerine siyasi varlıkları ortadan kalkmıştır. Bugün Suriye bölgesindeki Hristiyan Araplar Gassaniler’in torunlarıdır.

Kaynakça

Diyanet İslam Ansiklopedisi, "Gassaniler" maddesi, TDV Yayınları, İstanbul 1996.