Gazel

Divan edebiyatının en yaygın nazım şeklidir.Anlamı kadınlara söylenen güzel sözdür.Kafiye örgüsü "aa,ba,ca" şeklinde olur. İlk beyite matla matladan sonraki beyte hüsn-i matla; son beyite makta, maktadan önceki beyite hüsn-i makta denir. En güzel beyite beyt'ül gazel ya da şah beyit denir. Şairin mahlasının geçtiği beyite Taç Beyit ya da tahallüs denir. Matla mısrası gazelin sonunda tekrarlanırsa reddi matla denir. Matladan başka mısra tekrarlanırsa reddi mısra denir. Bu uygulama Tanzimat döneminde yapılmıştır. Sebki hint şairleri iki matla kullanır. Böyle gazellere zul metali denir. Gazeldeki beyitler sadece kafiye, vezin değil anlam bakımından da birbirine bağlanmış ise buna yek ahenk denir. Bütün beyitler aynı güzellikte ise yek avaz denir. Mahlas beyitten sonra birkaç beyit eklenerek biri övülürse ona müzeyyel gazel denir. Arapça,Farsça,Türkçe ile karışık söylenmiş gazellere mülemma gazel denir. İki şairin birlikte veya beyit beyit söyledikleri gazele müşterek gazel denir. Matladan sonra gelen beyitlerin ortalarI ilk beyit ile kafiyeli ise musammat gazel denir. Kafiyesine de iç kafiye denir. Musammat gazeller mefâ'ilün mefâ'ilün mefâ'ilün mefâ'ilün ya da Müstef’ilün / Müstef’ilün / Müstef’ilün / Müstef’ilün şeklinde yazılır. Her mısrada aks sanatı yapılmış gazellere mükerrer gazel denir. Gazellerde beyit sayısı genellikle 5-15 arası değişir. Ortalama olarak gazel beyit 5-7-9 arası yazılır. Gazeller her aruzun kalıbıyla yazılır. Bir şairi aynı vezin ve kafiyeyle gazeline başka gazel yazmaya tanzir denir. Gazele de naziri denir. Eğer nazire ters anlamda yazılmışsa buna nakize denir. Gazelde en çok aşk konusu işlenir. Rindlik, tasavvuf ,şarap zevki diğer konulardır.Aşkla ilgili gazellere aşıkane`; beşeri aşkı anlatan gazellere şuhane; yaşamdan zevk almayı anlatan gazellere rindane; gazel öğretici gazellere hakimane gazel denir.

Arap edebiyatında kasidenin bir bölümü olan gazel Fars edebiyatında nazım şekli haline gelmiştir. Arap şiirinde nesib anlamında kadın ve aşktan söz eden kaside şeklinde yazılmış şiirlere tegazzül denir. Farsça gazel söyleyen ilk Şehidi Belhi'dir .Batı Türkçesi ile ilk gazel 13.yy. ikinci yarısında ve Anadolu'daki ilk menakıbname olan "Menakıbı Evhaduddini Kirmani adlı eserdeki gazel ile Mevlana'ya ait gazeldir.^[1] Klasik Arap şiirinde gazel genel olarak üç başlık altında incelenmektedir. Bunlardan en önemlisi saf, temiz ve iffetli duyguların işlenmiş olduğu 'Uzrî Gazel'dir. Diğer ikisi ise Sarih (Açık) Gazel ve Sınaî (Yapay) Gazeldir. Her ne kadar Cemil b. Ma'mer'in ve Mecnunu Leylâ'nın öncülüğünü üstlendiği 'Uzrî Gazel 2016 yılında dilimizde detaylı şekilde ele alındıysa da Arap gazelinin diğer iki kolu henüz Türkçede işlenmemiştir^[2].

• Gazel, beyit denilen ikili dizelerden oluşur.
• Konusu genellikle liriktir.
• Gazelin beyit sayısı 5-15 arasında değişir. Daha fazla beyitten olaşan gazellere mutavvel gazel denilir.
• Gazeller eskiden bestelenerek okunurdu. Özelikle bestelenmek için yazılmış gazeller de vardır. Gazelleri makamla okuyan kişilere "gazelhan", gazel yazan usta şairlere ise "gazelsera" adı verilir.
• Gazel, Türk müziğinde ise şiirin bir hanende tarafından doğaçtan seslendirilmesidir. Sesle taksim olarak da bilinir.
• En güzel beytine beyt'ül gazel denir.
• Gazelin ilk beytine matla, matladan sonraki beytine hüsn-i matla; son beytine makta, maktadan önceki beytine hüsn-i makta, denir.^[3]

Kaynakça

1. eski türk edebiyatı el kitabı
2. Ayyıldız, Esat, Abbasî Dönemine Kadar 'Uzrî Gazel, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2016.
3. Divan edebiyatı nazım şekilleri, Erişim tarihi: 31 Mayıs 2016