İnsansılar
 | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Gorilla beringei | ||||||||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| Dış bağlantılar | ||||||||||||||||||||
|
İnsansılar veya İnsansı maymunlar (Hominoidea), Eski Dünya maymunlarından bir primat üst familyası. İnsansılar üst familyası iki familyaya bölünür: Gibongiller veya küçük insansı maymunlar (Hylobatidae) ve insangiller veya büyük insansı maymunlar (Hominidae).
Özellikleri
İnsansılar üst familyası, primatlar takımının en büyük türlerini içine alır. En küçükleri (bazı küçük gibon türleri) 4 kiloya, en büyükleri olan erkek goriller ise 200 kiloya kadar varır. Omuz eklemleri diğer maymunlarda olduğundan daha geride yer alır. Köprücük kemiği daha uzundur, ve kürek kemiği arkadadır - böylece kolların hareket alanı daha da geniştir ve omuzları tamamen dönebilme özelliğine sahiptir. Diğer maymunlardan farklı olarak - insanın dışında - tüm insansılarda kollar bacaklardan daha uzundur. Kuyrukları yoktur.[1]
Kafatası iri ve beyin gayet büyüktür. Özellikle insangiller oldukça gelişmiş bir beyne ve soyut düşünme kabiliyetine sahiptirler. Bazı türleri esaret altındayken ya da vahşi doğada basit aletler yapabilme yetisine sahiptirler. İnsangiller, afalina ile birlikte aynada kendisini tanıyabilen yegane canlılardır.[1] Bütün Eski Dünya maymunlarında olduğu gibi insansıların da 32 dişi vardır.
Yayılım ve yaşam şekli
İnsanın dışında bütün insansılar sırf Afrika'da ve Güneydoğu Asya'nın tropik ormanlarında yaşar, sadece bayağı şempanze kısmen savanda da yaşar. Hepsi gündüz faaldir, ve insan ile goril hariç hepsi zamanlarının çoğunu ağaçlarda geçirir. Gibonlar ağaç dallarına asılarak ve sallanarak dolaşırlar. Bir zamanlar tüm insansıların bu şekilde hareket ettiği düşünülmekte.
Çeşitli iyi gelişmiş sosyal davranışlar gösterirler. Diğer maymunlardan farklı olarak, grupları birbiri ile yakın akraba olmayan dişilerin etrafına kurulurdur. İnsansılar genelde sırf bitkisel beslenir, sadece şempanze ve insan hepçildir.
"Maymun" kabul edilmeme durumu
İnsansılar, akraba olmalarına rağmen İngilizcede monkey ("maymun") kabul edilmezler. Ancak Türkçede İngilizce ape kelimesini karşılamak için oluşturulmuş "insansı maymun" terimi yerleşmektedir. İnsansılar halk arasında genellikle maymun olarak anılmaya devam ederler. Aslında, insan dışındaki primatları monkey ve ape olarak iki ayrı terimle adlandırma yalnızca İngilizcede yapılır. Diğer dillerde bu ayrım yoktur ve geri kalan primatlar maymun ortak adıyla anılır.
İsminin sonunda 'ape' ibaresi bulunan birkaç primat daha vardır ancak bunlar çoğu otorite tarafından insansı maymun olarak kabul edilmezler.
Evrimsel tarih
İnsangiller (Hominidae) ve gibongiller (Hylobatidae) birbirlerinden 18 milyon yıl önce ayrıldılar. İnsansıların evrimsel tarihinde birçok soyu tükenmiş türü bulunur (Bakınız: Hominini). „Miyosen devrinin Doğu Afrikası insansıların beşiğidir.“, ancak erken Miyosen devrinde yaşamış bu türlere „ilkel“ veya „Kök-Hominoidea“ denir.[2]
Bilinen en eski hominoid kalıntıları 36.6 milyon yıl öncesine aittir ve Mısır'da bulunmuştur. Bu fosiller Catopithecus ve Aegyptopithecus cinslerine aittir ve insansılar ile köpeksi maymunların ortak ataları oldukları düşünülmektedir. Daha sonra bulunan fosiller önceleri gibonun atası sanılan ancak çok daha ilkel olduğu anlaşılan Pliopithecusa aittir. Modern insansılarla akraba olduğu düşünülen türler Proconsul, Afropithecus, Dryopithecus, ve orangutanın atası olduğu düşünülen Sivapithecustur. Bunların yanında Morotopithecus, Turkanapithecus, Equatorius, Nacholapithecus, Otavipithecus, Pierolapithecus, Griphopithecus, Lufengpithecus, Ramapithecus, Chororapithecus, Nakalipithecus, Hispanopithecus, Oreopithecus, Khoratpithecus, Samburupithecus ve Ouranopithecus cinsleri tanılır. Bu cinslere ait bulgular çoğu kez sadece ufak fosil parçalarından ibarettir. Bundan dolayı aralarındaki akrabalık derecelerini ayrıntılı şekilde tespit edip soyağaçlarını çizmek güvenilir bir şekilde mümkün değildir.
Sınıflandırma
İnsansıların kardeş takımı köpeksi maymunlardır (Cercopithecoidea) ve birlikte Eski Dünya maymunları grubunu oluştururlar.
- Üst familya: İnsansılar - (Hominoidea)
- Familya: İnsangiller veya büyük insansı maymunlar - (Hominidae)
- Familya: Gibongiller veya küçük insansı maymunlar - (Hylobatidae)
- Cins Symphalangus
- Cins Nomascus
- Cins Beyaz kaşlı gibon - (Hoolock)
- Cins Küçük gibon (Hylobates)[3]
Tehdit
Bütün insansı türleri yokolma tehdidi altındadır. Bunun en büyük nedeni tropik yağmur ormanlarının yokolması ve kaçak avlanmadır.
İnsansı fotoğrafları
-
Tropik ormanlarda yaşamayan tek insansı, insan
-
İnsan haricinde yerde yaşayan tek insansı türü, goril
-
Bir insansı türü, gibon
-
İnsanın yaşayan en yakın akrabası pigme şempanze (bonobo)
-
Profilden bir şempanze kafası çizimi
Kaynakça
- Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003, "ape"
- WINSTON, Human, the Definitive Visual Guide
Dipnotlar
- 1 2 "ape." Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2008.
- ↑ Winfried Henke, Hartmut Rothe: Stammesgeschichte des Menschen, Springer, Berlin 1999, S. 55
- ↑ GOODMAN2, Journal of Molecular Evolution, 1990, c. 30, s. 260–266
Dış bağlantılar
-
Wikimedia Commons'ta İnsansılar ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.