III. Murşili
| III. Murşili | |
|---|---|
| Hitit Kralı | |
| Hüküm süresi | MÖ 1272-1265 |
| Önce gelen | II. Muvatalli |
| Sonra gelen | III. Hattuşili |
| Babası | II. Muvatalli |
| Hitit Kralları |
|---|
| Hititler-Dönemler
MÖ 23. yüzyıl- MÖ 12. yüzyıl (Orta kronoloji) |
| Hatti Kralları (Beylikler Dönemi) |
| Pamba |
| Pithana |
| Piyusti |
| Anitta |
| Eski Krallık MÖ 17. yüzyıl - MÖ 16. yüzyıl |
| Labarna |
| I. Hattuşili |
| I. Murşili |
| I. Hantili I. Zidanta Ammuna I. Huzziya Telepinu |
| Orta Krallık MÖ 15. yüzyıl |
| Alluvamna |
| Tahurvaili |
| II. Hantili |
| II. Zidanta |
| II. Huzziya |
| I. Muvatalli |
| Yeni (Büyük) Krallık Dönemi MÖ 14. yüzyıl - MÖ 12. yüzyıl |
| I. Tuthaliya |
| I. Arnuvanda |
| II. Hattuşili(?) |
| II. Tuthaliya |
| Genç Tuthaliya(?) |
| I. Şuppiluliuma |
| II. Arnuvanda |
| II. Murşili |
| II. Muvatalli |
| III. Murşili |
| III. Hattuşili |
| IV. Tuthaliya |
| Kurunta(?) |
| III. Arnuvanda |
| II. Şuppiluliuma |
II. Murşili, babası II. Muvatalli'nin ölümünün ardından MÖ 1272,[1] yılında tahta çıkmış ve sadece birkaç yıl hüküm sürdükten sonra amcası III. Hattuşili tarafından tahttan indirilerek sürgüne gönderilmiş bir Hitit kralıdır. Hitit kaynaklarında ismi genellikle Urhi-Teşup olarak geçmektedir.
Hükümdarlığı
III. Murşili dönemine ait en detaylı bilgiler, halefi ve amcası III. Hattuşili dönemine ait dökümanlardan bilinmektedir, ancak III. Hattuşili tahta III. Mursili'yi devirerek çıktığı için bu bilgiler genellikle taraflıdır. III. Murşili'nin tahta çıkmadan önceki ismi Urhi-Teşup'tur ve III. Hattuşili dönemine ait dökümalarda da ısrarla bu isim kullanılmıştır. Bu dökümanlara göre, II. Muvatalli'nin ölümünden sonra III. Hattuşili, kardeşinin oğlu Urhi-Teşup'un, aslında birinci dereceden bir prens olmamasına rağmen, tahta çıkışını desteklemiştir. Ancak diğer dökümanlardan anlaşıldığı üzere Urhi-Teşup daha babası hayatta iken zaten veliaht prens olarak ilan edilmiştir.[2]
III. Murşili'nin, kendi babası döneminde alınmış belli kararları tersine çevirmesi, belki de amacası Hattuşili ile sürtüşmesinden ileri gelmektedir. II. Muvatalli döneminde Tarhuntassa'ya taşınmış olan devlet merkezini tekrar Hattuşa'ya nakletmiştir. Daha önce sürgüne gönderilen babasının eşi Tavananna Tanuhepa'yı affetmiş ve geri getirmiş, ayrıca gene babası döneminde görevinden alınmış olan vassal krallar Manapa-Tarhunta ve Benteşina'yı ülkelerine geri göndermiş, hatta Benteşina'yı tekrar Amurru krallığına atamıştır. Gene babası zamanında Hattuşili ile davalık olup sürgüne gönderilmiş olan Hitit soylusu Sipaziti'yi de sürgünden geri getirmiştir. Devlet yönetiminde çeşitli görevlerde de değişiklik yaptığı bilinmektedir.[3]
Bu dönemde Assurlular, Hititlerin eski vassal krallığı olan Mittani üzerindeki hakimiyetlerini iyice pekiştirmişlerdir. Asur kralı I. Adad-nirari'ye gönderilen cevabi mektup genellikle III. Murşili'ye atfedilir. Adad-nirari'nin III. Muşili'ye "kardeşim" diye hitap etmesi kendini Hitit kralı ile eşit seviyede gördüğünün belirtisidir ve buna sinirlenmiş olan Hitit kralı onu terslemektedir:
| “ | Demek ki Büyük Kral oldun, öyle mi? Peki niçin hala kardeşlikten ve Amanus dağına gelmekten bahsediyorsun? ... Niçin sana kardeşim diye hitap edeyim? ... Araları iyi olmayanlar birbirlerini kardeşim diye çağırırlar mı? Öyleyse niçin sana kardeşim diyeyim? Sen ve ben aynı anneden mi doğduk? Benim dedem ve babam Asur kralını kardeşim diye çağırmadığı gibi, sen de bana kardeşlikten ve Büyük Kral olmaktan bahsetmeyeceksin.[4] | ” |
III. Hattuşili, yeğeninin yaptıklarına yedi sene tahammül ettiğini ama kendi valiliği altında bulunan bölgeleri de elinden almasıyla sabrının taştığını belirtir ve III. Murşili ile direk savaşa girer.<> Bu mücadelede Hitit soylularının büyük bir kısmının da Hattuşili'yi desteklediği anlaşılmaktadır. Hatta vassal krallardan Masturi, "Bir piçi mi desteleyeceğim?" diyerek, Hattuşili'ye desteğini açıkca ortaya koymuştur.[5] Hattuşili, Murşili'yi yenmiş ve sürgüne göndererek tahta kendisi çıkmıştır. III. Murşili'nin iki kez sürgün yerinden kaçtığı ve ikinci kaçışından sonra Mısır'a gittiği bilinmektedir.[6] III. Hattuşili'nin Mısır kralı II. Ramses'ten Murşili'yi iade etmesini ısrarla istediği ama II. Ramses'in de Murşili'nin Mısır'da olduğunu inkar ettiği, Hattuşa'da bulunan mektuplardan anlaşılmaktadır. İki kral arasında MÖ 1259 tarihinde imzalanan barış antlaşmasında bir ülkeden diğerine kaçanların iadesi konusuna detaylı olarak değinilmiş olması belki de III. Murşili'nin iadesini sağlamak amacını gütmektedir. III. Murşili'nin akıbeti konusunda başka bir bilgi yoktur.
Ailesi
III. Murşili'nin babası II. Muvatalli olmakla beraber annesi kraliçe değil, ismi bilinmeyen bir harem kadınıdır. II. Muvatalli'nin ana kraliçeden doğan bir oğlu olmadığı (veya hayatta kalmadığı) için taht hakkı III. Murşili'ye geçmiştir. Bilinen tek kardeşi sonradan Tarhuntassa vassal krallığına atanmış olan Kurunta'dır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Brandau, B. & Schickert, H. (2003) Hititler, Ankara: Arkadaş Yayınları.
- (İngilizce) Bryce, T. (2005) Kingdom of the Hittites, 2nd Edition, Oxford: Oxford University Press
- (Almanca) Klengel, H. (1999) Geschichte des hethitischen Reichs, Brill, Leiden.
Notlar
- ↑ Verilen tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır. Hitit krallarının 'uzun', 'orta' ve 'kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) 'Hititolojiye Giriş', s. 155.
- ↑ Bryce, s. 252. Urhi-Teşup'un "veliaht prens" (tuhkanti) ünvanlı mühürleri için bknz. (İngilizce) Hawkins, J. D. in Boğazköy-Hattuša v. 23: s. 96-7."
- ↑ Brandau and Schickert, s. 248-9, Bryce, s. 253-6.
- ↑ KBo 23.102: 4'-18'; (İngilizce) Hoffner, H. A. (2009) Letters from the Hittite Kingdom, s. 322-4.
- ↑ Brandau and Schickert, s. 249.
- ↑ Bryce, s. 264-5.