Batı Kanada İnuitçesi

Batı Kanada İnuitçesi
Inuvialuktun
Ana dili olanlar	Kanada (Kuzeybatı Toprakları ve Nunavut)
Konuşan sayısı	400 – 700 (Nunavut: 300)  (tarih gerekli)
Dil aileleri	Varsayılan Batı Kanada İnuitçesi
Yazı sistemi	Latin
Dil kodları
ISO 639-1	iu
ISO 639-2	iku
ISO 639-3	ikt

İnuit dilleri coğrafyası

Batı Kanada İnuitçesi (kendilerince Siglit şivesinde Inuvialuktun , Uummarmiut şivesinde Iñuvialuktun; İngilizce Inuvialuktun, Western Canadian Inuktitut, West Inuktitun, Western Canadian Inuit^[1]), Kanada'da Batı Kanada İnuitleri tarafından konuşulan İnuit dilleri kolundan bir Eskimo dili.

Kuzeybatı Topraklarında 11 resmi dilden iki şivesi Inuvialuktun ve Inuinnaqtun adlarıyla yer alır.

Nunavut'ta 4 resmi dilden biri olarak Inuinnaqtun adıyla yer alır.

Eskimo dilleri içindeki yeri

• Eskimo - Aleut dilleri
  • Aleut dilleri
  • Eskimo dilleri
    • Yupik dilleri
      • Sirenik Yupikçesi
      • Öz Yupik dilleri
        • Sibirya Yupikçesi
        • Naukan Yupikçesi
        • Alaska Yupikçesi (Yupikçe & Çupikçe)
        • Supikçe
    • İnuit dilleri
      • İnyupikçe
      • Batı Kanada İnuitçesi
      • Doğu Kanada İnuitçesi
      • Grönland İnuitçesi

Diyalekt ve kabileleri

• Siglit İnuitçesi (İngilizce Siglitun, Siglit, Inuvialuktun proper). Kuzeybatı Topraklarında Tuktuyaaqtuuq (Tuktoyaktuk), Paulatuuq (Paulatuk), Ikaasuk (Sachs harbour), ve Inuuvik (Inuvik) şehirlerinde konuşulur. Konuşan kabileler: Qikiqtaruqmiut, Kupugmiut, Kittegaryumiut, Nuvuraqmiut, Avvagmiut, Nuunatahmiut
• İnuinnaq İnuitçesi (kendilerince ᐃᓄᐃᓐᓇᖅᑐᓐ; İngilizce Inuinnaqtun, Inuinnaq, Copper Inuktitut)
  • Kangiryuarmiut İnuitçesi (İngilizce Kangiryuarmiutun subdialect). Kuzeybatı Topraklarında Ulukhaqtuuq (Ulukhaktok, Kangiryuaq, Holman) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Kanghiryuatjagmiut, Kanghirjuarmiut, (?) Haneragmiut, (?) Puivlirmiut, (?) Nagyuktomiut
  • İqaluktuuttiaq İnuitçesi (İngilizce Cambridge subdialect). Nunavut'da Iqaluktuuttiaq (ᐃᖃᓗᒃᑑᑦᑎᐊᖅ, Cambridge Bay) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Ekaluktomiut, Kiglinirmiut
  • Qurluqtuq İnuitçesi (İngilizce Coppermine subdialect, Kugluktuk dialect). Kanada Nunavut'da Qurluqtuq (ᖁᕐᓗᖅᑐᖅ, Kugluktuk, Coppermine) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Akkuliakattangmiut, Noahognirmiut, Kogluktomiut, Wallirmiut, Asiagmiut, Pingangnaktomiut
  • Umingmaktuuq İnuitçesi (İngilizce Bathurst subdialect). Nunavut'da Umingmaktuuq (Umingmaktok, Bathurst) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Nennitagmiut, Kilusiktomiut
• Natsilik İnuitçesi (kendilerince Inuktitun; İngilizce Natsilingmiutut, Natsilik dialect)
  • Nattilik İnuitçesi (kendilerince Nattilingmiutut (dil); İngilizce Natsilik subdialect, Natsilik proper). Nunavut'da ᑕᓗᕐᔪᐊᑦ (Talurjuat/Spence Bay) ile ᓇᐅᔭᑦ (Naujat/Repulse Bay) şehirlerinde konuşulur. Konuşan kabileler: Arvertormiut, Netsilingmiut, Kuungmiut
  • Arviligjuaq İnuitçesi (İngilizce Arviligjuaq subdialect). Kanada Nunavut'da ᐊᕐᕕᓕᒡᔪᐊᖅ (Arviligjuaq/Pelly Bay) şehrinde konuşulur. Konuşan kabileler: Arviligjuarmiut, Sinimiut
  • Utkuhiksalik İnuitçesi (kendilerince Utkuhiksalingmiutitut (dil); İngilizce Utkuhiksalik subdialect, Utkuhikhalik, Gjoa Haven dialect). Nunavut'da ᐅᖅᓱᖅᑑᖅ (Uqsuqtuuq/Gjoa Haven) ile ᖃᒪᓂ‛ᑐᐊᖅ Qamani'tuaq (Baker Lake) şehirlerinde konuşulur. Konuşan kabileler: (?) Ahagmiut, (?) Hanningařuqmiut, (?) Ilivilermiut, Ugyulingmiut, Qeqertarmiut, Utkuhiksalingmiut (İngilizce Utkuhiksalik proper)

Linguist List'e göre 8 child dialects olarak alt bölümlere ayrılır:^[2]

• ikt-sig → Siglit; Sigluit
• ikt-hol → Holman Island; Ulukhaqtuuq
• ikt-cop → Copper; Copper Inuktitut; "Copper Eskimo"; Copper Inuit; Kangiryuarmiut; Iqaluktuuttiaq; Kangormiut
• ikt-cpm → Coppermine; Qurluqtuq
• ikt-net → Netsilik; Arviligjuaq
• ikt-gjo → Gjoa Haven; Uqsuqtuuq
• ikt-spe → Spence Bay; Talurjuaq
• ikt-car → Caribou; Caribou Eskimo; Keewatin; Kivalliq

Kivalliq İnuitçesi (ikt-car) daha çok Doğu Kanada İnuitçesi içinde sınıflandırılır.

NOT: Kuzeybatı Topraklarında Inuvialuktun adı altında geçen Uummarmiutun şivesi, Batı Kanada İnuitçesine değil, Alaska'daki İnyupikçeye aittir. Kanada'nın idari ve politik kaygılarıyla Inuvialuktun şivesi olarak verilmektedir.

Alfabe

Kuzeybatı Topraklarında (Siglitun, Inuinnaqtun) Latin alfabesi kullanılır.

• Kısa ünlüler: a , i , u
• Uzun ünlüler: aa , ii , uu
• Diftonglar : ai, ia , iu , ui , ua , au
• Ünsüzler : b , ch , g , dj , k , l , ł , m , n , ng , p , q , r , s , t , v , y

Nunavut'da (Natsilingmiutut) hece yazısı kullanılır.^[3]

Bazı gramer özellikleri

Batı Kanada İnuitçesi, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:

• Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul

Siglitun şivesinden örnekler:

tekil	ikil	çoğul	anlamı
Inuvialuk	Inuvialuuk	Inuvialuit	Batı Kanada İnuitleri
kigiaq	kigiak	kigiat	kunduz
kanguq	kanguk	kangut	kar kazı
tatidjgaq	tatidjgaaq	tatidjgat	turna
ivugaqpak	ivugaqpaak	ivugaqpait	yaban ördeği
ukaliq	ukallik	ukallit	tavşan
ugyuk	ugyuuk	ugyuit	sakallı fok
tuulik	tuuliik	tuuliit	dalgıç kuşu
iggarlik	iggarliik	iggarliit	mavi tilki
nanuq	nannuk	nannut	kutup ayısı
apqun	apqutik	apqutit	yol

• Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif eki alırlar : daha çok -q ya da -k, daha az olarak da -n
• Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur:
  • kök (İng. stem)
  • yapım eki (İng. postbase)
  • çekim eki (İng. ending)
  • bağlaç (İng. enclitic)
• Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz
• Türkçede iyelik tamlaması (genitive + possessive) ile ifade edilen (örn: adamın evi) yapılar, Batı Kanada İnuitçesinde iyelik tamlaması olmadığı için ona yakın başka bir yapıyla kurulur: relative + absolutive:
  • tuktum niqaa  : Ren geyiğinin besini (bir liken adı)
  • tuktum niaqua  : Ren geyiğinin kafası
  • qimmim niaqua  : Köpeğin kafası
  • tarium sikua  : Denizin buzu

Her ikisi de sayı ile uyumludur:

• tuktut nurait  : Ren geyiğinin yavruları

Örnekler

• akłaq boz ayı
• kuuk ırmak
• tasiq (sg) / tatchiit (pl) göl
• tariuq deniz
• anuri rüzgâr
• nuvuya bulut
• sila hava
• kalluk şimşek
• qilak gök
• siku buz
• apun kar

Dipnotlar

1. Anna Berge and Lawrence Kaplan (2005), Contact-induced lexical development in Yupik and Inuit languages, Études/Inuit/Studies, vol. 29, n° 1-2, 2005, p. 285-305
2. http://multitree.linguistlist.org/codes/ikt
3. http://www.languagegeek.com/inu/inuvialuktun.html

Kaynakça

• Inuvialuit Settlement Region – TK Study, August 2006 (1)
• Inuvialuit Settlement Region – TK Study, August 2006 (2)