Kahverengi pelikan

Kahverengi pelikan Korunma durumu: Asgari endişe (LC)
Bilimsel sınıflandırma
Alem: Animalia (Hayvanlar) Şube: Chordata (Kordalılar) Sınıf: Aves (Kuşlar) Takım: Pelecaniformes Familya: Pelecanidae (Pelikangiller) Cins: Pelecanus Tür: P. occidentalis
Binominal adı
Pelecanus occidentalis Linnaeus, 1766
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Kahverengi pelikan ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. Wikispecies'te Kahverengi pelikan ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.

Kahverengi pelikan (Pelecanus occidentalis), pelikangiller (Pelecanidae) familyasından 8 pelikan türünün en küçüğü olan bir su kuşu türüdür. Amerika'da yaşayan bu kuş türü ABD'nin güney ve batı sahillerinde en iyi bilinen kuş türlerinden biridir. Batı Yarımkürede bulunan üç pelikan türünden biri olduğu gibi balıkları denize dalarak avlayan iki pelikan türünden biridir.

Taksonomi ve sınıflandırma

Kahverengi pelikanın beş alttürü tanınmaktadır:

• P. o. californicus, Ridgway, 1884, ABD'nin ve Meksika'nın batı kıyılarında,
• P. o. carolinensis, Gmelin, JF, 1789, Amerika'nın ılıman ve tropikal Atlantik kıyılarında,
• P. o. murphy, Wetmore, 1945, Kolombiya ve Ekvador'un batı kıyılarında,
• P. o. occidentalis, Linnaeus, 1766, Karayiplerde,
• P. o. urinator, Wetmore, 1945, Galapagos Adalarında yaşar.

Daha önceleri alt tür olarak tanınan Peru pelikanı (Pelecanus thagus) ayrı bir tür olarak sınıflandırılmaktadır.

Fiziksel özellikleri

Diğer kuşlara göre oldukça iri bir kuş olan kahverengi pelikan, diğer pelikan türleri arasında en küçükleridir. Uzunluğu 106 ila 137 cm., ağırlığı 2,75 ila 5,5 kg., kanat açıklığı da 1,83 ila 2,5 m. arasında değişir. Yaşadığı bölgelerde çok kolay tanınabilien ve diğer kuşlardan ayırt edilebilen bir türdür. Tüm pelikanlar gibi çok uzun bir gagası ve avlanırken kepçe gibi kullandığı boğaz kesesi vardır. Gaga uzunluğu 28 ila 34,8 cm. arasındadır.^[1] Başı beyaz renklidir ama genellikle erişkin kuşlarda hafif sarıya çalar. Gaga grimsi renktedir ancak üreme döneminde boğaz kesesi kızılımsı renge döner. Sırtı, arkası ve kuyruğu gri ve koyu kahverengi çizgilidir ve bazen paslı bir tondadır. Erişkin pelikanlarda göğüs ve karın syah-kahverengi arasındadır ve bacaklar ile ayaklar siyah renklidir. Genç kuşlar da benzer renktedir ancak boyunları kahverengimsi-gri ve alt kısımları da beyaz renklidir.

Bu kui tüylerinin beyaz olmaması, daha küçük cüssesi ve havadan suya dalarak balık avlaması nedeniyle Amerika ak pelikanından kolaylıkla ayırt edilir. Peru pelikanının tüyleri de kahverengi pelikan ile benzerlik gösterir ama cüsse olarak görece daha büyüktür. Güney Amerika'nın Pasifik kıyılarında Peru pelikanı ile kahverengi pelikanın yaşadığı bölgeler örtüşmektedir.

Dağılımı ve yaşam alanı

Kahverengi pelikan uçarken boynunu geriye çeker ve gagasını boynuna yaslar.

Kahverengi pelikan Amerika'nın hem Atlantik hem de Pasifik kıyılarında yaşar. Atlantik ve Meksika Körfezi kıyısında Yeni İskoçya'dan Venezuela ve Amazon Nehri'nin ağzına kadar olan bölgede yaşar ancak Kuzey Carolina'nın kuzeyinde az sayıda rastlanır ve en önemli popülasyonu MEksika Körfezi kıyısındadır. Pasifik kıyısında ise Britanya Kolumbiyası'ndan Galapagos Adaları dahil olmak üzere Şili'nin merkezinin güneyine kadar olan bölgede yaşar.^[2] Pasifik'te Kaliforniya, Meksika ve Orta Amerika kıyılarında yaygındırlar. Erişkin olmayan kuşlar kıyılardan içerideki göllere de gidebilmektedir. Kıyıda daha kuzey bölgelerde üreme mevsimi geçiren Kuzey Amerika kuşları kışları daha güneye göç ederler. Mangrov bataklıklarında da yaygın olarak bulunurlar.

Davranış ve ekoloji

Pelikanlar yıl boyunca koloniler hâlinde yaşayan sosyal kuşlardır. Kemiklerinde ve derilerinin altında bulunan hava keseleri sayesinde su üstünde batmadan durabilirler ancak karada yürürken sakardırlar. Uçarken kafalarını omuzlarından geriye doğru çeker ve gagaları kıvrılmış olan boyunlarının üzerinde durur. Gruplar hâlinde V şeklinde uçabildikleri gibi daha çok tek sıra hâlinde su yüzeyine yakın olarak uçarlar.

Kahverengi pelikan suya dalarak avlanır.

Kahverengi pelikan ve yavrusu yuvalarında.

Beslenme

Avlanırken yalıçapkınları gibi gagaları ilk olarak suya girecek şekilde dalarak avlanırlar.^[3] Daldıklarında kısa bir süre içinde tamamen suyun içine girer ve gagalarını kepçe olarak kullanıp balıkları avlarlar. Yüzeye çıktıklarında boğaz keselerine dolan suyu dışarı attıktan sonra kalan balıkları yutarlar. Dalarak avlanma tekniği yalnızca Peru pelikanında görülür, diğer pelikan türleri grup hâlinde yüzeye yakın uçarken su yüzeyinden geçen balıkları avlarlar ama suya dalmazlar. Genellikle martılar, korsanmartılar ve fregat kuşları gibi balıkla beslenen diğer kuşlar pelikanların avlarını çalabilirler.^[4]

Kahverengi pelikan daha çok balık ile beslense de amfibiler ve kabukluları da yerler.

Üreme

Kahverengi pelikan genellikle adacıklarda ve mangrovlarda koloni hâline yuva yapar. Erkek pelikanlar yuva yapıalacak alanı seçtikten sonra dişileri çekmek için nümayişte bulunurlar. Erkek ve dişi çift oluşturduktan sonra aralarında açık iletişim durur. Genellikle mart ve nisan aylarında yuva yapmaya başlarlar. Koloni hâlindeki yuvalar ağaçların ve çalılıkların üzerinde olabildiği gibi kolay erişilemeyen adacıklarda yerde de olabilir. Ağaçlarda sazlıklar, otlar, saman ve çalı çırpıdan yapılan yuvalar dayanıksız gözükürler. Yerde yapılan yuvalar ise çok derin olmayan bir oyukta tüylerle kaplı ve çevresinde 10 ila 26 cm yüksekliğinde topraktan bir yükselti oluşturulmuş hâldedir. Kuluçkadan iki ila üç arası tüysüz yavru çıkar. Kuluçka süresi 28 ila 30 gün arasındadır. Hem erkek hem de dişi kuş yavruların bakımı ile ilgilenir. Yerdeki yavrular 35 günlük iken yuvada yürümeye başlar, ağaçlardaki yavrular ise 68 ila 88 günlüğe gelene kadar yuvayı terketmezler. Yaklaşık 8 ila 10 ay boyunca ebeveynleri tarafından beslenen yavrular 70 kg. kadar balık tüketirler. Genç kuşlar iki ila beş yıl arasında cinsel olgunluğa erişirler.

Korunma durumu ve tehditler

Kolonilerde bulunan yumurtalar ve yavrular ve nadiren de erişkin pelikanlar başka hayvanlar tarafından avlanır. Bunların arasında martılar, başta kel kartal olmak üzere yırtıcı kuşlar, tilkiler, kokarcalar ve vahşi kediler bulunur.^[5] Amerika aligatoru palazlanmış yavruları yiyebilmektedir. Koloniler adacıklarda olduğunda yaban hayvanları tarafından avlanma tehdidi azalmaktadır. Tüm pelikanlarda olduğu gibi kahverengi pelikanlarda turistler ve balıkçılar gibi insanların verdiği rahatsızlıklara karşı çok duyarlıdırlar ve ebeveynler böyle durumlarda yuvalarını terkedebilirler.^[4] Büyük cüsseleri nedeniyle yuvada olmayan erişkinler başka hayvanlar tarafından avlanmaz.^[6]

DDT ve dieldrin gibi pestisitler 1970'lerin başında ABD'deki kahverengi pelikan popülasyonunu oldukça tehdit etmiştir. DDT pelikan yumurtalarının kabuğunun incelmesine dolayısıyla da kolay kırılıp üreme oranının azalmasına neden olmaktadır. DDT kullanımı ABD'de 1972 yılından itibaren yasaklanmış ve cezaî müeyyideye tabi tutulmuştur. Bu dönemden sonra popülasyon sayısında artış gözlemlenmiştir. Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) 1988 yılından beri kahverengi pelikanı asgari endişe altındaki türler altında listelemektedir. Popülasyonlarının 650.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir.^[7]

Kanatlarını kurutan kahverengi pelikan.

İnsan kültüründe yeri

Kahverengi pelikan Barbados ve Turks ve Caicos Adaları'nın ulusal kuşu, ABD'nin Louisiana eyaletinin de eyalet kuşudur. Louisiana'da bulunan Tulane Üniversitesi, Louisiana State Üniversitesi ve University of Louisiana at Lafayette'in armalarında kahverengi pelikan bulunur. Ayrıca West Indies Üniversitesinin armasında da yer alır. Pasifik Okyanusu'nda Avustralya yakınlarında geçen Kayıp Balık Nemo animasyon filminde kahverengi pelikan karakteri Nigel Geoffrey Rush tarafından seslendirilmiştir. Aslında Avustralya bölgesinde kahverengi pelikan bulunmaz yalnızca beyaz renkli Avustralya pelikanı bulunur.

NBA takımı New Orleans Pelicans'ın adı da kahverengi pelikandan gelmektedir.

Notlar

1. del Hoyo, J; Elliot, A; Sargatal, J (1996). Handbook of the Birds of the World. 3. Barselona: Lynx Edicions. ISBN 84-87334-20-2. 
2. Brown Pelican – Pelecanus occidentalis. U.S. Fish and Wildlife Service. 2009-11. http://www.fws.gov/contaminants/pdf/brown_pelicanfactsheet09.pdf. 
3. Dan A. Tallman, David L. Swanson, Jeffrey S. Palmer (2002). Birds of South Dakota (Hardcover bas.). Aberdeen, South Dakota: Midstates/Quality Quick Print. s. 11. ISBN 0-929918-06-1. 
4. Brown Pelican. Smithsonian's Nationall Zoological Park
5. Brown Pelican. The Animal Files.
6. Brown Pelican. Smithsonian Marine Station at Fort Pierce (2010-09-28).
7. Cappiello, Dina (12 Kasım 2009). "Brown pelicans off endangered species list". Associated Press. http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2009/11/12/BAP71AIOJD.DTL. 

Dış bağlantılar

• List of birds protected by the Migratory Bird Treaty Act
• Field Guide Page on Flickr
• California Brown Pelican Recovery Act
• Brown Pelican Species Profile from the US Fish & Wildlife Service
• Brown Pelicans Documentary produced by Oregon Field Guide.