Meşe
 | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Saplı meşe (Quercus robur) | ||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||
| ||||||||||||
| | ||||||||||||
|
Metne bakınız. | ||||||||||||
Meşe, kayıngiller (Fagaceae) familyasının Quercus cinsinden 400 kadar türü arasında yaz-kış yapraklarını dökmeyenleri de bulunan, kerestesi dayanıklı orman ağaçlarının ortak adı.
Dünya üzerinde geniş bir yayılış sahası vardır. Anavatanı Anadolu, Irak, İran, Suriye, Lübnan, Afganistan, Pakistan ve Yunanistan’dır.
25 m boya ve 2 m gövde çapına erişebilen geniş tepeli ağaçlardan, 3-5 m boya sahip çalılara kadar değişen türleri vardır. Bu bitkilerin gövdeleri düzgün, kabuk önceleri düzgün, sonraları kalın ve yırtılmış durumda olup, esmer renktedir. Kökleri yanlara ve derinlere çok gider. Yaprakları da formları gibi değişkenlik gösterebilir, loplu, dişli ya da düz kenarlıdır. "Palamut" adı verilen silindirik meyveleri bir kadeh içinde yer alır. Bazı türlerinin palamudu büyük ve tırnaklı olur.
Tanen bakımından zengin olan bu tür palamudun şırası sepicilikte ve boya sanayiinde kullanılır. İçinde pelit denilen tohumu vardır. Pelit doku bakımından kestaneye benzer. Ancak, tadı acı olduğu için hayvan yemi olarak değerlendirilir. Meşe, alakarga ve sincabın kışın yemek için toprağa gömdüğü ya da kendiliğinden toprağa karışan pelitlerden ürer.
Yeni sınıflandırma
Alt cins Quercus
Quercus alt cinsi birçok seksiyona ayrılır:
- Seksiyon Quercus (sinonim Lepidobalanus ve Leucobalanus), Asya, Kuzey Amerika ve Avrupa'daki ak meşeleri kapsar. Boyuncuk kısadır. Palamutlar tatlı veya hafif acı tadında, 6 ayda olgunlaşır ve iç yüzü tüysüzdür. Yaprak loplarında dikensi çıkıntılar bulunmaz, genellikle yuvarlaktır.
- Seksiyon Mesobalanus, Asya ve Avrupa'daki macar meşesi ve akrabalarını kapsar. Boyuncuk uzundur. 6 ayda olgunlaşan palamudun iç yüzü tüysüz ve tadı acıdır. Seksiyon Mesobalanus seksiyon Quercus ile benzer özellikler taşıdığından kimi zaman bu seksiyonla birleştirilir.
- Seksiyon Cerris, Avrupa ve Asya'daki saçlı meşe ve akrabalarını kapsar. Boyuncuk uzundur. Palamutlar 18 ayda olgunlaşır ve tadı çok acıdır. İç yüzü tüysüzdür. Yaprak loplarının ucunda dikensi çıkıntılar bulunur.
- Seksiyon Protobalanus, ABD ve Meksika'daki kanyon meşesi ve akrabalarını kapsar. Boyuncuk kısadır. Palamutlar 18 ayda olgunlaşır ve tadı çok acıdır. Palamutların iç yüzü tüylüdür. Yaprak loplarının ucunda dikensi çıkıntılar bulunur.
- Seksiyon Lobatae (sinonim Erythrobalanus), Kuzey Amerika, Orta Amerika ve Güney Amerika'nın kuzeyindeki kırmızı meşeleri kapsar. Boyuncuk uzundur. Palamut 18 ayda olgunlaşır ve tadı çok acıdır. Palamutların iç yüzü tüylüdür. Kağıtsı kabuk peliti sımsıkı örter. Yaprak lopları sivri uçlu olup burada dikensi çıkıntılar vardır.
Alt cins Cyclobalanopsis
- Güneydoğu Asya ve doğusundaki halka kadehli meşeleri kapsar. 10–40 m uzunlukta herdem yeşil ağaçlardır. Quercus alt cinsinden belirgin olarak kadeh pullarının halka görünümünde olmasıyla kolaylıkla ayırt edilir. Palamutlar yoğun kümelenmiş bir vaziyette yer alır. 150 kadar türü içerir.
Türkiye'deki türler
Türkiye'de doğal olarak 18 meşe türü bulunur.
- Saplı meşe (Quercus robur)
- Sapsız meşe (Quercus petraea)
- Doğu Karadeniz meşesi (Quercus pontica)
- Saçlı meşe (Quercus cerris)
- Istranca meşesi (Quercus hartwissiana)
- İspir meşesi (Quercus macranthera subsp. syspirensis)
- Macar meşesi (Quercus frainetto)
- Kasnak meşesi (Quercus vulcanica)
- Mazı meşesi (Quercus infectoria)
- Tüylü meşe (Quercus pubescens)
- Anadolu palamut meşesi (Quercus macrolepis)
- İran palamut meşesi (Quercus brantii)
- Lübnan meşesi (Quercus libani)
- Makedonya meşesi (Quercus trojana)
- Pırnal meşe (Quercus ilex)
- Boz pırnal (Quercus aucheri)
- Kermes meşesi (Quercus coccifera)
- Yalancı tüylü meşe (Quercus virgiliana)
Antik uygarlıklarda meşe
Meşe birçok antik uygarlıkta önemi olan bir ağaçtır. Eski Yunan mitologyasında meşenin Zeus'un kutsal ağacı olarak kabul edilmesi nedeniyle kahinler, rüzgarda meşe ağacının yapraklarından çıkan seslerden yola çıkarak gelecek hakkında bilgi verirlerdi. Galyalılar da meşeye dinsel bir değer atfetmişlerdi. Eski Roma'da ise meşe ağacı Jüpiter'e adanmış bir bitkiydi.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Dünya meşeleri (Oaks of the World)
- *Yaltırık, F., 1998. Dendroloji Ders Kitabı II, Angiospermae (Kapalı Tohumlular), İ.Ü. Yayın No:4104.