Ginseng
 | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Panax quinquefolius Yaprak ve meyve | ||||||||||||||||||
| Bilimsel sınıflandırma | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| | ||||||||||||||||||
Trifolius Alt Cinsi
| ||||||||||||||||||
| Dış bağlantılar | ||||||||||||||||||
|
Latincesi: Amerikan ginsengi için Panax quinquefolius ve Kore ginsengi içinse Panax ginseng'dir. Ginseng'in botanik ismi olan "Panax", Yunanca "tam iyileşme" anlamına gelen "panacea" kelimesinden türetilmiştir.
Büyük kazık köklü çok yıllık otsu bir bitkidir. 6-8 yaşındaki bitkilerin köklerinin çapı 10 santimetreyi bulmakta olup, beyaz veya kırmızı renklidir. Bitkinin yaşlı etli ve çatallı kökleri, ilaç olarak kullanıldığından, Çin, Japonya, Kore gibi Uzakdoğu ülkelerinde yabani olarak bulunmasının yanı sıra, kültürü (yetiştirilmesi) de yapılmaktadır.
Piyasa şartlarında Sibirya ginsengi olarak adlandırılan Eleuterococcus senticocus, botanik bilimi açısından ginseng cinsi içinde sayılmaz.
Etimoloji
İngilizce ve Türkçedeki ginseng kelimesi,Çince rénshēn (kısaca: 人参; geleneksel: 人蔘) kelimesinden kökenini alır. Rén "insan" (adam) ve shēn bir tür "ot" anlamındadır; bu şekilde insan ayağına benzeyen çatallı kazık köküne atıf yapılmıştır."İnsan otu" anlamındadır.[1] İngilizce ve Türkçe söylenişi Kanton Çincesinde jên shên (Jyutping: jan4sam1) ve Hokkien söylenişinde "jîn-sim" olarak yapılan güney Çince söylenişinden gelmektedir.
Botanik/cins adı Panax ise "her şey-iyileştirme" anlamında yunanca bir kelimedir kısaca "her şeyi iyileştiren" demektir. "Panacea" kelimesi ile aynı kökeni taşır; çünkü Linnaeus bu adı koyarken Çin tıbbında bu bitkinin kas gevşetici olarak da kullanıldığının farkındaydı ve bu sebeple bu cinse bu ad konulmuştur
Panax ginseng,yanında pek çok bitki ginseng kökü olarak bilinip karıştırılmaktadır. En bilinen örnekler Xiyangshen, olarak bilinen Panax Ginsengin yakın akrabası ve neredeyse aynı etkilere sahip Amerikan Ginsengi 西洋参 olarak da bilinen Panax quinquefolius dur; bunun yanında Japon ginsengi 东洋参 (Panax japonicus), veliaht prens ginsengi 太子參 (Pseudostellaria heterophylla), ve Sibirya ginsengi 刺五加 Eleutherococcus senticosusdur. Hepsinin adı ginseng olsa da bu bitkilerin her biri farklı fonksiyonel yararlara sahiptir. Gerçek ginseng Panax cinsine mensuptur.[2]
Geleneksel kullanım
Hem Amerikan ginsengi (Panax quinquefolius) hem Asya ginsengi (Panax ginseng) kökleri adaptojen, afrodisyak, besleyici uyarıcı, tip II diyabet tedavisinde ve erkeklerde cinsel iktidarsızlıkda ağızdan alınarak kullanılmaktadır. Kökler çoğunlukla kuru formda bütün veya dilimlenmiş olarak kullanılmaktadır. Ginseng yaprakları, pahalı olmasa da kimi zaman kök gibi kullanılmakta ve çoğu halde kurutulmuş form halinde satılmaktadır. Yapraklarından çay yapılmaktadır.
Ginseng içeriği enerji içeceklerinde ve çoğunlukla "çay" varyetesi olarak klinik dozajın altında kullanılmakla tıbbi etkileri ölçülememiştir.[3] Yine bir kısım kozmetik ürünlerinde kullanılmaktadır ancak,bu ürünlerde ginseng kullanımının klinik tıbbi bir etkisi tespit edilmemiştir.
Kullanıldığı yerler
Bitki ginsenosit adı verilen triterpenik saponositler, panaxosidesitler, panaxatnol, D grubu vitaminler taşımaktadır. Ginseng, Çin tıbbının çok meşhur bir bitkisidir. Bitkinin kan basıncını düzenleyici, kalp kuvvetlendirici, kolestrol seviyesini düşürücü, merkezi sinir sistemini uyarıcı ve özellikle yorgunluğu giderici özelliği vardır. Ayrıca iştah açıcı ve cinsel gücü kuvvetlendirici etkisi bulunmaktadır.
Ginsengin iki farklı türü genelde ön plandadır. Bunlar Asya (kore) ginsengi ve Amerikan ginsengidir. Asya ginsengi aynı zamanda Panax ginseng, Çin veya Kore ginsengi ya da kırmızı ginseng olarak adlandırılır.
Bir başka genel olarak Ginseng olarak bilinen bitki Sibirya ginsengidir (eleuthero). Ancak bu orijinal ginseng sayılmamaktadır zira kökünde “ginsenoit” olarak adlandırılan aktif maddeyi içermemektedir. Ancak sibirya ginseng, faydaları açısından diğer gerçek gınseng tipleri ile benzer iyileştirici özelliklere sahiptir, benzer ginseng yararları sağlar.
Ginseng'in tüm şifalı bitkiler içerisinde en etkili adaptogen (strese karşı direnci artıran bir ajan) olduğu düşünülür.
Ginseng, fiziksel aktiviteleri ve vücut direncini artıran bir bitkidir ve fiziksel ve mental (zihinsel) dayanıklılığı artırır.
Ginseng'in uzun bir süreden beri, özellikle erkeklerin üretkenliğini, erkeklik hormonu (testesteron) ve sperm miktarını, cinsel gücünü ve dolaşım sistemlerini (özellikle prostata karşı) olumlu bir şekilde etkilediği de düşünülmektedir.
Ginseng'in kadınlar üzerindeki beynin hafıza (bellek) merkezlerini uyarıcı etkisinin bulunması ise yenidir.
M.S 1. yüzyıla ait bir Çin metnine göre; Ginseng, zihni güçlendirici, irfan ve bilgeliği artırıcı bir şifalı bitki olarak tanımlanmakta ve düzenli kullanımının yaşam süresini artıracağı belirtilmektedir.
Yan etkileri
Sports Nutrition FAQ adlı UMass Amherst tarafından basılan esere göre,P. ginseng' in en çok bilinen yan etkisi uykusuzluk,uyuma zorluğudur.[4] Ancak bazı kaynaklar bunun aksi yönde hiçbir uykusuzluk sorununa ginsengin neden olmadığını belirtmektedir.[5] Diğer yan etkiler ise bulantı, ishal, başağrısı, epistaxis (burun kanaması),[6] Hipertansiyon, düşük tansiyon ve mastalji (meme ağrısı)nı içerir.[7] Ginseng antidepresanlarla birlikte karıştırılarak kullanılırsa, kullanılan depresyon hastalarında mani başlangıcına neden olabilir.[8]
Ginseng'in alternatifleri
Ginsenge alternatif olan çeşitli benzer adaptojen etkilere sahip bitkilerde bulunmaktadır.Bu bitkilerin ginsenge yanında tercih edilmesinin bir diğer sebebide ucuzluklarıdır.Ancak her ne kadar insanlarla ginseng diye anılsadalar da tamamen ginsengden farklı bitkilerdir.Ayrıca ginsenoit adlı maddeye çoğunda rastlanmaz,sadece Gynostemma pentaphyllum aslı bitkide kısmen ginsenge benzer ginsenoitler bulunur ancak ginseng kadar ginsenoitlerinin tek başına etkisi tespit edilememiştir.Bu ürünlerin her birinin farklı bir kullanım alanları olup,kullanmadan evvel yararlanılacak alan tespit edilip ona göre bu bitkiler seçilmelidir. [9]
- Schisandra chinensis (Çin ginsengi)
- Gynostemma pentaphyllum (Güney ginsengi, jiaogulan)
- Eleuterococcus senticocus (Sibirya ginsengi)
- Pseudostellaria heterophylla (Prens ginsengi)
- Withania somnifera (Hint ginsengi, ashwagandha)
- Pfaffia paniculata (Brazilya ginseng, suma)
- Lepidium meyenii (Peru ginsengi, maca,maca turpu)
- Oplopanax horridus (Alaska ginsengi)
Bazı aşağıda verilen ginseng diye ifade edilen türlerinde adaptojen etkisi bulunmaktadır.Bu türlerden Panax notoginseng ginseng ailesindendir ancak adaptojen etkisi yoktur.:
- Angelica sinensis (kadın ginsengi, dong quai)
- Panax notoginseng (san qi, tian qi or tien chi adı ile Çin'de bilinir, Yunnan Bai Yao'adlı ilacın hemostatik içeriği)
Kaynakça
- ↑ Oxford Dictionaries Online, s.v. "ginseng".
- ↑ Chinese Medical Herbology and Pharmacology, by John K. Chen, Tina T. Chen
- ↑ Safety issues associated with commercially available energy drinks.
- ↑ http://www.umass.edu/cnshp/faq.html
- ↑ "The Ginseng Book." Stephen Fulder, PhD
- ↑ Ginseng definition - Medical Dictionary definitions of some medical terms defined on MedTerms
- ↑ http://www.aafp.org/afp/20031015/1539.html
- ↑ Fugh-Berman, Adriane (2000). "Herb-drug interactions". The Lancet 355 (9198): 134–138. DOI:10.1016/S0140-6736(99)06457-0. PMID 10675182. http://www.sciencedirect.com/science/article/B6T1B-41CNTJ6-T/2/5571af69320b04517be500e5704b99c1.
- ↑ David Winston-Steven Maimes (2007). Adaptogens: Herbs for Strength, Stamina, and Stress Relief. Healing Arts Press.