Roma lejyonu

Roma lejyonu yeniden canlandırılma denemesi.

Roma Lejyonu (Latince Legio, legionis "askere alma", "seçmek" anlamına gelen "legere" fiilinden) Roma Cumhuriyeti ve Roma İmparatorluğu boyunca tüm Roma ordusunu ya da daha dar anlamda ağır piyadeleri kasteden temel askeri birlik. İkinci anlamı birkaç Kohorttan oluşan ve legionaries olarak bilinen ağır piyadelere vurgu yapar. Roma lejyonunun ana unsurunu ağır piyadeler oluştururken, piyadelere neredeyse her zaman bir ya da daha fazla sayıda, Roma yurttaşı olmayan kişilerden oluşturulan süvariler, düzenli birlikler ve avcılardan kurulu destek birlikleri olan Auxilialar eşlik ederdi.

Tipik bir lejyonun mevcudu Roma tarihi boyunca farklılıklar gösterse de cumhuriyet döneminde ortalama 4,200 lejyoner ve 300 süvari iken,(Lejyonlar her birinde 120 lejyoner bulunan 30 Maniple'ye bölünmüştü ), erken ve orta imparatorluk döneminde yaklaşık 5200 lejyonerden ve ilave olarak bir Auxilia birliğinden müteşekkildi (9 tanesinde 480, 1. kohortta 800 lejyoner bulunan toplam 10 kohorta bölünmüştü). İmparatorluğun son döneminde ise 1000-2000 asker civarında bir güç olarak görevlerini ifa ediyorlardı.

Roma lejyonları MÖ 107 yılındaki Marian Reformları’na kadar sabit kuvvetler olarak değil ihtiyaç duyulduğunda oluşturulup daha sonra dağıtılan birlikler şeklinde görev yapmaktaydılar. Bu sebeple Roma tarihi boyunca birkaç yüz lejyon oluşturulduğu tahmin edilmektedir, ancak bunlardan sadece 50'si tanımlanabilmiştir. İmparatorluğun erken dönemlerinde ise, 25-35 sabit lejyon ve bunların Auxilia birlikleri bulunmakta ve ihtiyaç duyulduğunda yeni lejyonlar oluşturulmaktaydı.

Lejyonlar, Roma Cumhuriyeti ve Roma İmparatorluğu boyunca göstermiş oldukları olağanüstü başarıdan ötürü, antik dönem boyunca uzun süre askeri kabiliyet ve etkinliğin modeli olarak addedilmişlerdir.

Tarihi

Roma Krallığı (MÖ 500 yılı civarına kadar)

Roma Krallığında ve Roma Cumhuriyetinin erken dönemlerinde lejyonlar yerine yüz silahlı adamdan müteşekkil ve Centuria olarak adlandırılan, sadece birileri tarafından ücretleri ödendiğinde oluşturulan gelişigüzel tertiplenmiş birlikler kullanılmıştır. Roma İmparatorluğunda ise lejyonlar, en büyük olmakla birlikte, (çoğunlukla ağır piyade olarak) ordunun parçalarından birisi haline gelmiştir. Ancak Roma Krallığında ve Roma Cumhuriyetinin MÖ 2. yüzyıla kadar olan döneminde centurialar daha çok hafif birlikler ve süvarilerden teşkil edilmişlerdir. MÖ 4. yüzyıl'a kadar geçen sürede savaş meydanlarının en gözde düzeni kütlesel bir vuruş gücüne sahip Yunan Falanks düzeniydi. Bu sebeple Roma Askerleri daha çok Yunan Hoplitlerine benziyordu.

Roma tarihinin bu dönemine ait bilgilerin çoğu kaynağını efsanelerden alsa da, Servius Tullius'un krallığı döneminde bir nüfus sayımı yapıldığına inanılır. Bu sayımın ardından arazi sahibi tüm erkek Roma yurttaşları zenginliklerini esas alan ve askerlerin silahlarını ve ekipmanlarını kendilerinin tedarik etmek durumunda oldukları beş askeri hizmet sınıfına bölünmüşlerdir. Bu sınıflar daha sonra yüzlük askeri birimler olan Centurialar şeklinde yeniden düzenlenmişledir.

Orduya katılmak hem bir görev hem de Roma yurttaşı olunduğunun işaretiydi; Tüm Marian öncesi dönem boyunca en varlıklı arazi sahipleri uzun yıllar boyunca askerlik hizmetinde bulunmuş ve bu durumun bir sonucu olarak ortaya çıkan kayıplar devleti zayıflatmıştır.

Birinci sınıf hoplitlere benzer biçimde kargı, kılıç, miğfer, göğüslük ve yuvarlak kalkanlar (bu kalkanlar Yunanca aspis olarak bilinen ve aynı zamanda hoplon olarak da adlandırılan kalkanlara benzer ve Latince clipeus olarak bilinir) taşırdı; 2 tanesi borazancı olan toplam 82 Centuria'dan oluşurdu. İkinci ve üçüncü sınıflar da kargıcı olarak hareket ederlerdi ancak daha basit silahlara ve oval ya da dik açılı kalkanlara sahiptiler. Dördüncü sınıfa silah verilmezdi ve bu sınıf muhtemelen küçük bir kalkan ve kargı ya da mızrak taşırdı. Bahsedilen bu son üç sınıf toplam 26 centuria'dan oluşurdu. Beşinci ve son sınıf sadece sapancılardan oluşurdu ve 2 tanesi mühendislerden oluşturulan toplam 32 centuria'ya bölünmüşlerdi. Ordu subayları tıpkı süvarilerde olduğu gibi equites olarak bilinen sınıftan seçilirdi. Equites'ler sonradan 30'arlı gruplara bölünmüş ve decurion'lar (kabaca on kişinin komutanı anlamında)) tarafından komuta edilmişlerdir. Toplam 18 equites centuria'sı vardı.

Savaş taktikleri o dönemin Yunan savaş taktiklerinden faklı değildi ve çarpışmalar genellikle düzlüklerde yapılırdı. Kargıcılar sıkıca bir araya gelmiş saflar oluşturacak biçimde tertiplenirlerdi. Her safın askerleri kalkanlarını birbirlerine kilitlerler, bu sırada en öndeki askerler mızraklarının öne doğru tutarlar ve mızrak atıcılar ve sapancıların desteği ile düşmana saldırlardı: süvariler düşmanı kovalarlar ve bazı gerekli durumlarda piyadelerin desteğini kırmaya çalışırlardı. Savaş alanında manevra yapabilmek için oldukça hantal bir yapıya sahip bu birlikler engebeli arazilerde dağlı kabileler tarafından kolaylıkla yenigiye uğratılabiliniyorlardı.

Praetor olarak bilinen erken dönem Roma sivil yöneticilerinden ikisi savaş sezonu olarak adlandırılan ilkbahar ve sonbahar arası dönemde askeri lider olarak görev yaparlardı. Resmi bir savaş ilanı, savaşın başladığına işaret eden bir mızrağın düşman topraklarına fırlatılmasıyla sonlanan bir dinsel töreni içerirdi.

Roma Cumhuriyeti (MÖ 509-107)

Muhtemelen, son Roma Kralı Lucius Tarquinius Superbus'un devrilmesinin hemen ardından, Roma Cumhuriyetinin başlangıç döneminde, legio her biri bir konsül tarafından yönetilen iki lejyona bölündü. Savaş gücünün çoğunlukla baskın amaçlı kullanıldığı Cumhuriyetin ilk yıllarında lejyonların asker mevcudunun tam kapasiteye ulaşıp ulaşmadığı belirsizdir. Lejyonlar, Roma savaş gücünün evrim geçirerek daha sık ve planlı harekatlara giriştiği MÖ 4. yüzyılda daha muntazam bir güç olarak düzenlenmişti.

Cumhuriyet döneminde lejyonlar geçici bir yapıya sahipti. Konsülar ordular olan ve her bir konsül için iki adet olacak şekilde düzenlenen Lejyon I - IV arası lejyonlar hariç diğer birlikler savaşlar sırasında toplanırdı. Roma'nın İtalyan müttefiklerinin her bir Roma lejyonu için bir lejyon oluşturmaları gerekirdi.

Cumhuriyetin ortalarına doğru lejyonlar şu birliklerden oluşurlardı:

• Equites (süvariler): Süvari en prestijli birlikti ve özellikle politik kariyer yapmak isteyen zengin genç Romalıların yetenek ve cesaretlerini göstermek için tercih ettikleri sınıftı. Süvariler savaş donanımlarını kendileri sağlamakla yükümlüydüler. Bu donanım kalkan, miğfer, vücut zırhı, kılıç ve bir veya daha fazla mızraktan oluşurdu. Süvarilerin lejyondaki mevcudu diğer birliklere oranla daha azdı. Ortalama 3000 askere karşı (veliteslerle birlikte sayı yaklaşık 4200), normal bir lejyonda her biri 30 askere sahip 10 birlikten oluşan toplam 300 süvari bulunurdu ve Decurionlar tarafından komuta edilirlerdi. Ağır süvarilere ilave olarak, fakir yurttaşlardan ya da yaşları hastati ya da equites olmak için küçük olan zengin genç Romalılardan oluşturulan hafif piyadeler de bulunabilirdi. Savaşta, düşmanın piyade tertiplenmesini yarma ya da kanatlardan kuşatma manevrası ve düşman süvarileriyle savaşmak için kullanılırlardı.
• Velites (hafif piyadeler): Velites genellikle kendi savaş gereçlerini sağlayamayacak kadar fakir olan Roma yurttaşlarından oluşturulurdu. Temel işlevleri avcı ya da mızrak fırlatıcısı olarak savaşın başında düşmanı oyalamak ya da hareket halindeki birliklerin arkasını kollamaktı. Mızraklarını fırlatmalarının ardından maniple hatlarının arasındaki boşluklardan geri çekilirler ve ağır piyade hatları tarafından düşman saldırılarından korunurlardı. Cumhuriyetin ortalarında Roma orsusundaki mevcut olan süvari açığı nedeniyle velitesler aynı zamanda keşif kolu olarak da kullanılırlardı. Kesin bir kuruluş ya da oluşumları yoktu.

Manipular lejyon tertiplenmesi

• Ağır Piyadeler: Bunlar lejyonların temel birlikleriydi. Ağır piyadeler, Roma yurttaşı lejyonerlerden oluşur ve demir miğfer, kalkan, silahlar ve pilum adı verilen ve menzili yaklaşık 30 metre olan ağır bir mızrak ile teçhiz edilirlerdi. MÖ 387 yılından sonra hastati ve principeslerin en gözde silahları bir tür kısa kılıç olan gladius idi. İri başlı çivilerle desteklenmiş sandaletleri olan Caligae yere düşmüş düşmana karşı kullanılan bir diğer etkili silahlarıydı. Marian reformlarından önce ağır piyade birlikleri deneyim seviyelerine göre üç farklı hat olarak düzenlenmişlerdi;
  • Hastati (tekil hastatus) acemi ya da çok az tecrübeye sahip, birkaç yıldır görevde olan lejyonerlerden oluşturulurdu.
  • Principes (tekil princeps) En etkili çağlarında bulunan lejyonerler (yirmili yıllarının sonunda otuzlu yıllarının başında bulunan).
  • Triarii (tekil triarius) Sadece son çare olarak kullanılan ve usta askerlerden oluşan hat; eğer savaşa dahil değillerse bir dizleri yere değecek şekilde beklerlerdi. Triarii hatları daha çok ihtiyat birliği ya da hastati ve principes hatlarının arkasını kollama amaçlı için görev yaparlardı ve pilum ya da gladius yerine hastati ve principes hatlarının MÖ 387 yılından itibaren kullanmaktan vaz geçtikleri hastae adı verilen uzun mızraklar taşırlardı. Bu silahları nedeniyle Falanks düzeninde savaşırlardı. Triarii lejyonerlerinin avantajlı silahlı düzenleri, hastati ve principes birliklerini takip etmeye niyetli gözü kara düşmanlar için bile yeterince caydırıcı bir durumdu. Triarilere sığınmak sözü, son çare anlamında kullanılan bir Roma deyimi idi.

Her bir contuberniumda bulunan lejyoner el değirmeni, 1. yüzyıl

Bu üç hattan her biri, toplam 60 asker mevcutlu ve iki centurion'un kıdemlisi tarafından komuta edilen, iki Centuriadan oluşan Maniplelere bölünmüştü. Centurialarda mormalde 60 asker bulunur, bu durumda hastati ve principes toplam 120 güçlü maniple'ye sahip olurdu. Lejyonda her biri 30 askerlik iki yarım centuria'dan oluşan genellikle 10 maniple hastati, 10 maniple principes ve 10 maniple triarii bulunur, bunlara ilave olarak yaklaşık 1200 velites ve her biri 30 askere sahip 10 birlikten oluşan toplam 300 süvari görev yapardı. Bu mevcut, orta Cumhuriyet dönemi lejyonlarının optimal sayısı olan 4500 askere karşılık gelirdi. Marian reformları ile birlikte lejyonların yapısında değişikliğe gidildi ve her biri kendi sembolüne sahip contubernia olarak adlandırlan 80 güçlü yeni centuria oluşturuldu. Her bir contuberniumda aynı çadırı paylaşan sekiz asker, bir değirmen taşı, bir katır ve bir yemek kabı (tur süresine bağlı olarak) bulunurdu. Manipleler ana taktik ögeleri olduğu için erken Cumhuriyet dönemi lejyonları zaman zaman Manipular lejyonlar olarak da adlandırılırlardı.

Geç Cumhuriyet (MÖ 107-30)

Gaius Marius MÖ 2. yüzyıl sonlarına doğru geçici olarak oluşturulan lejyonları reforme etti ve en alt sınıflardan topladığı askerlerle oluşturduğu profesyonel lejyonlar ile Romanın, hem güçlü bir orduya hem de işsiz yurttaşları için iş olanağına kavuşmasını sağladı.

Ancak bu reformlar askerlerin sadakatini Romanın kendisinden ziyade bağlı oldukları generallere göstermelerine yol açtı. Bu dönemde tüm İtalyan bölgelerine tam Roma yurttaşlığına geçme hakkı verildi ve böylece orduya asker temini için fakir kentli Romalı kaynağı kullanılmasının yolu açıldı.

Geç Cumhuriyet ve Erken İmparatorluk döneminde lejyonlar sık sık Marian lejyonları olarak adlandırılırdı. MÖ 101 yılındaki Vercellae savaşının ardından Marius tüm İtalyan askerlere Roma yurttaşlığı verdi. Bu eylemi gerçekleştirirken Senato'yu savaş sırasında Romalıları müttefik askerlerinden ayırt edemediğini söyleyerek ikna etti. Bu durum, teknik olarak müttefik lejyonları kavramını ortadan kaldırıyor, böylece tüm İtalyan lejyonları Roma lejyonu olarak kabul edileceğinden tam Roma yurttaşlığı hakkı İtalyanın tüm bölgelerine sağlanmış oluyordu. Bunun sonucu olarak pila (tekil pilum) adı verilen iki ağır mızrak, gladius adı verilen kısa bir kılıç, zincirden örülmüş bir zırh (lorica hamata) ya da birbirine bağlı bir zırh (lorica segmentata), miğfer ve dikdörtgen bir kalkan (scutum) ile teçhiz edilmiş Principes'e dayalı tek bir standart hat, yerini üç farklı tipe sahip ağır piyade sistemine bıraktı.

Müttefik lejyonları, zaman içerisinde sahip oldukları rolü kaybederek müttefik destek birlikleri olan ve Auxilia olarak adlandırlan birliklere dönüştürüldü. Her lejyon, auxilia adı verilen ve özel birlikler, mühendisler ve istihkamcılar, zanaatkarlar, hizmet ve destek personeli, yurttaş olmayan paralı askerler ve yerel milislerden oluşan yaklaşık aynı boyutlara sahip bir birlik tarafından desteklenirdi. Bunlar genellikle Hafif süvari, Hafif piyade ya da velitesler ve işçiler olmak üzere tam birlikler halinde düzenlenirdi. Ayrıca ilave olarak 10 ya da daha fazla sayıya sahip hafif süvariden oluşan ve mesajlaşma ya da askeri istihbarat olarak kullanılan keşif mangaları da görev yapardı.

Marian reformlarının bir parçası olarak lejyonların iç teşkilatlanması standardize edildi. Her lejyon daha küçük birlikler olan Kohortlara bölündü. Bundan önce, kohortlar geçiçi idari birlikler ya da birkaç manipleden oluşan geçici taktik görev kuvveti olarak kullanılırdı. Şimdi artık Lejyonlar birinci kohortta her biri bir centurion ve bunların yardımcısı olan ve okuma-yazma bilen bir optio tarafında idare edilen 8 centuria, diğer kohortlarda ise 6 centuria'ya sahip on kalıcı birliğe bölünmüştü. Bu durum kohortların lejyonların temel tektik birlikleri haline gelmesine yol açtı. Lejyonun kıdemli centurion'u olan ve primus pilus olarak adlandırılan subay, Legate'ye olan hizmetlerinden sonra zaman zaman daha yüksek mevkilere atanmaya başladı.

Her lejyonda 640 katırdan oluşan bir yük katarı bulunurdu ve bu da yaklaşık olarak her 8 lejyoner için bir katır demekti. Bu yük katarı, elde tutulmak için gittikçe daha büyük ve yavaş hale gelince Marius piyadeleri zırhları, silahları ve 15 günlük istihkaklarıyla birlikte yaklaşık 25–30 kg'lık bir yükü taşıyacak şekilde yeniden teçhiz etti. Bu durumu kolaylaştırmak için her lejyonere kendi eşyalarını omuzlarında taşımalarına yardımcı olmak için birer çatal sopa temin etti. Bu askerlere omuzlarında taşımak zorunda kaldıkları yükten dolayı Marius'un Katırları lakabı takılmıştı. Bu düzenleme sayesinde lejyonun ana gövdesi yük katarından bağımsız hareket edebilir hale gelmiş, bunun sonucu olarak da ordunun hızı yürüyüş kolunda inanılmaz ölçüde artmıştı.

Bu dönemin tipik bir lejyonu 5,120 lejyoner ve bunları takip eden hizmetçi ve kölelerden oluşurdu. Lejyonlar zaman zaman auxilia'daki birliklerin de dahil olmasıyla 6,000 muharip askere sahip olabilirlerdi. Lejyon mevcudu sefer sırasındaki şartlara göre değişkenlik gösterebilirdi; Jül Sezar'ın lejyonları Galya Seferi sırasında ortalama 3,500 kişilik bir güçle savaşmıştı. Taktikler geçmişten kısmen de olsa faklıydı ancak bunu sağlayan askerlerin çok daha profesynel eğitiliyor olmasıydı. Standart bir Roma lejyonunun teşkilat şeması yaklaşık olarak şöyleydi;

Kohort olarak organize edilmiş Roma lejyon tertiplenmesi

1 Lejyon, 10 Kohorttan oluşur = 3600–6000 mevcut;

1 Kohort, 3 Manipleden oluşur = 360–600 mevcut;

1 Maniple, 2 Centuriadan oluşur = 120–200 mevcut;

1 Centuria = 10 Contuberniumdan oluşur = 80 mevcut

1 Contubernium = 8 mevcut

Marian reformlarının ardından, Cumhuriyetin sonlarına doğru lejyonlar oldukça önemli politik roller üstlendiler. MÖ 1. yüzyılla birlikte bir demagogun komutası altındaki lejyon tehdidi ortaya çıktı. Roma Valileri, eyaletlerini lejyonları ile birlikte terk edemezlerdi. Jül Sezar'ın eyaleti Galya'yı lejyonu ile terk etmesi ve ardından Rubicon nehrini geçerek İtalya'ya girmesiyle bu kuralı çiğnemesi bir anayasal krize neden oldu. Bu kriz ve ardından gelen iç savaş Cumhuriyetin sonunu getirdi ve MÖ 27 yılında Augustus tarafınadan İmparatorluğun kurulmasına yol açtı.

Hadrian (117-38) döneminde Roma İmparatorluğu, 125 yılında lejyonların konuşlandırıldıkları yerler.

Erken İmparatorluk (MÖ 30- M.S. 284)

Bkz. Erken İmparatorluk Roma Lejyonları Dizini

Augustus, politik ve ekonomik nedenlerden dolayı, Marcus Antonius ile savaşının sonunda neredeyse 50'ye ulaşan lejyonların sayısını 28'e düşürdü. Teutoburg Ormanı savaşında kaybedilen 3 lejyonun ardından da toplam lejyon sayısı 25'e düştü. İç savaş sırasında Generaller kendi lejyonlarını oluşturmuş ve istedikleri gibi numaralandırmışlardı. Savaş sona erdiğinde, Augustus bazıları aynı mumaralara sahip 50 lejyona sahipti. Augustus orduyu daha etkili hale getirdiği gibi askerlerin ödemelerini de düzene soktu. Aynı zamanda, auxilia mevcutlarını lejyon mevcutlarına eşit olacak kadar arttırdı.

Trajan sütunundaki asker kabartmaları

Roma lejyoneri, 2. yüzyıl

Augustus'un başarılı ve etkin askeri politikaları ardılları tarafından kullanılmaya devam edildi. Bu imparatolar, dikkatlice, şartların gerektirdiği ve izin verdiği ölçüde ordunun gücü 30 lejyon civarında olacak şekilde yeni lejyonlar oluşturdular. Her lejyonun mevcudun 5,120 lejyoner olduğu ve her lejyona aynı mevcuda sahip bir auxilia birliğinin eşlik ettiği de göz önüne alındığında Pax Romana boyunca komuta altındaki Lejyonların mevcudu sınırlarda görev yapan Lejyonların da dahil edilmesi durumunda aşağı yukarı 153,600 kişilik bir askeri güce karşılık gelir. Takviye edilmiş bazı Lejyonların sayıları zaman zaman 15,000–16,000 kişilik bir güce ya da modern zamanların bir Tümenine eş değer olabiliyordu.

İmparatorluk çağı boyunca lejyonlar önemli politik roller oynadılar. Eylemleri İmparatorluğu bir isyancı generalden koruyabilir ya da onu başa geçirebilirdi. Örneğin, Dört İmparator Yılı sırasında Vitelliusun yenilmesinin nedeni Tuna lejyonlarının Vespasian'ı desteklemeye karar vermesidir.

İmparatorlukta, lejyonlar özel semboller ve özel hikâyelerler yardımıyla askerlerin hizmet etmekten gurur duyacağı şekilde standardize edilmişti. Lejyon bir legatus ya da legate tarafından komuta edilirdi. Yaklaşık otuzlu yaşlarda olan legateler üç yıllık bir hizmetin ardından senatör olarak atanırlardı. Legatus'un hemen altında altı adet seçilmiş askeri tribün bulunur, beş tanesi kurmay subay, altıncısı ise Senatoya seçilecek bir soylu olurdu. Lejyonda ayrıca tıbbi personel için bir grup subay, mühendisler, kayıt tutucular, üs komutanı olan praefectus castrorum ve rahip ve müzisyenler bulunurdu.

Geç İmparatorluk (284 yılından itibaren)

Roma lejyoneri, 3. yüzyıl sonları.

Bkz. Geç İmparatorluk Roma Lejyonları Dizini

Geç Roma İmparatorluğu döneminde lejyonların sayısı arttırıldı ve Roma ordusu genişledi. Lejyonların yapısının Tetrarşi'den önce değiştirildiğine dair kanıt olmasa da, bilinenden daha az mevcuda sahip oldukları hakkında deliller vardır. Legiones palatinae olarak bilinen lejyonlar üzerinde yapılan son düzenlemenin kaynağı İmparator Diocletianus ve Tetrarklardır. Bu lejyonlar, süvari desteğine sahip 5,000 askerlik eski lejyonlardan 1,000 asker daha az mevcuda sahip yeni tip lejyonlardı. En erken oluşturalan legiones palatinae, Lanciarii, Joviani, Herculiani ve Divitenses lejyonlarıdır.

4. yüzyıl, II. Konstantin tarafından başlatılan bir süreç sonunda çok sayıda yeni az mevcutlu lejyon oluşturulmasına şahit oldu. Seçkin palatinae lejyonlarına ilave olarak, geç Roma ordularından oluşturulmuş auxilia palatina destek birikleri ile birlikte comitatenses ve pseudocomitatenses olarak adlandırılan lejyonlar da mevcuttu. Notitia Dignitatum sahra ordusunda görev yapan 25 legiones palatinae, 70 legiones comitatenses, 47 legiones pseudocomitatenses 111 auxilia palatina ve ilave olarak sınır muhafızlarına mensup 47 legiones adı sayar.^[1] Honoriani ve Gratianenses gibi Notitia'da adı geçen lejyon isimlerinin de gösterdiği gibi yeni lejyonların oluşturulmasının 4. yüzyılda tekil olaylar olmaktan ziyade sık rastlanılan bir durumdur. İsimler aynı zamanda pek çok lejyonun vexillationesler ve eski lejyonlardan oluşturulduğunu gösterir.

Romalı yazar Vegetius'un De Re Militari adlı eserine göre, her centuria bir Balista'ya, her kohort bir Onager'e sahipti ve bu da lejyona 59 Balista ve her biri 10 adet libritordan oluşan mürettebata sahip, bir arabaya monte edilen ve öküzler ya da katırlar tarafından çekilen 10 Onager'den oluşan muazzam bir kuşatma gücü sağlıyordu. Şehir ve tahkimatlara saldırmaya ilave olarak bu savaş araçları Roma kalelerini ve castra olarak bilinen tahkim edilmiş askeri üsleri savunma amacına da hizmet ederlerdi.

Lejyon Rütbeleri

Aşağıdaki liste Marian reformlarından (M.Ö. 104) Diocletianus'un askeri reformlarına (290 civarı) kadar olan süre içerisinde geliştirilmiş olan Lejyon subay sistemini tanımlar:

Kıdemli Subaylar

• Dux, tam olarak Lider: Geç İmparatorluk ya da dominatus dönemi unvanı olup bir eyalete ait iki ya da daha fazla sayıda askeri birliğe komuta eden bir generali tanımlar. Dux unvanı genellikle eyalet içerisinde konuşlandırılmış bir garnizonun baş komutanına atıfta bulunmakla birlikte, bir Konsül ya da İmparator'u da işaret edebilir.
• Legatus legionis, Legatus: Tam bir lejyon komutanı. Legatuslar genellikle 3 ya da 4 yıllık bir süre için (bazı durumlarda daha uzun bir süre için) senatörler arasından imparator tarafından bu göreve atanırlar. Sadece bir lejyona sahip Roma Eyaletlerinde legatus aynı zamanda eyalet valisi olarak görev yaparken, birden fazla lejyona sahip eyaletlerde her lejyona kendi legatus'u tarafından komuta edilir ve eyalet valisi tüm legatuslara emretme yetkisine sahiptir.
• Tribunus laticlavius, Geniş Kuşaklı Tribün: Adını senatoryal sınıftan erkeklerin giydiği geniş çizgili tunikten alan bu tribün, imparator ya da Senato tarafından atanırdı. Genellikle "Tribuni angusticlavi"lere oranla daha genç ve tecrübesiz olmaları nedeniyle legatus'un arkasında, lejyonun ikinci komutanı olarak görev yaparlardı. Yaşı ve deneyimsizliği nedeniyle savaş sırasında tam olarak ikinci komutan olarak hareket etmese de, legatus'un ölmesi durumunda lejyonun komutasını ele alabilirdi. Bu Tribünlük, isteğe bağlı olmakla birlikte, sık sık genç erkeklerin cursus honorum'a başlamak için ilk adım olarak kullandıkları bir görevdi.^[2]
• Praefectus castrorum, Ordugâh Prefect'i: Ordugâh Prefect'i, lejyon komuta hiyerarşisinde üçüncü sırada bulunurdu. Genellikle Tribünlerden daha düşük bir toplumsal sınıfa ait primus pilus olarak görev yapmış ve lejyonda 25 yılı tamamlamış askerler arasından seçilirdi.
• Tribuni angusticlavii, Dar Kuşaklı Tribün: Her lejyonda beş adet daha kıdemsiz tribün bulunurdu. Bunlar genellikle üst sınıftan gelen genç erkeklerdi ve tecrübeli olmaları gerekmezdi.

Centuriolar

70 yılı civarından bir Roma centurio'sunun yeniden canlandırılma denemesi.

En kıdemli centuriolar birinci kohortta bulunan beş centuria'nın askerleriydi. Geri kalan kohortlarda ise, savaş hattında bulunan centurialarda bulunanlar en kıdemlileri olmak üzere altı centurianın emrinde altı kıdemli centurio bulunurdu. İkinciden onuncuya kadar olan kohortlarda kıdem centuria'ya göre değişiklik gösterirdi ancak bir kohort içerisinde aynı centuria'ya komuta eden iki adet centurio var ise asıl komuta kohortta bulunan daha kıdemli bir centurio tarafından üstlenilirdi.

Normal bir kohortun altı centuria'sı kıdem sırasına göre şöyle sıralanırdı:

• İleri hastati (İleri mızrakçılar)
• Geri hastati (Geri mızrakçılar)
• İleri principes (İleri ana hat)
• Geri principes (Geri ana hat)
• İleri triarii (İleri üçüncü hat)
• Geri triarii (Geri üçüncü hat)

Centurialar, unvanlarını lejyonların yanaşık olarak üç farklı sınıftan oluşan üç hat olarak kullanıldıkları eski dönemlerden alırlar. Bu hatlardan her biri en ileride ve en geride bulunan centurialar olmak üzere tekrar bölünürlerdi.

• Primus pilus, tam olarak İlk sıra: Primus Pilus birinci kohortun birinci centuria'sına komuta ederdi ve tüm lejyonun en kıdemli centurio'su kabul edilirdi. İlk sıra olarak çağırılırdı çünkü birinci kohortun en ön sırasında bulunan centuria'ya komuta ederdi. (Diğer kohortlardan farklı olarak, birinci kohortun "ön mızrak" ve "arka mızrak" centuria'sı yerine sadece bir tane kargı centuria'sı vardı). Primus Pilus'un sonradan Praefectus Castrorum olma şansı vardı. Primus pilus emekli olunca alabileceği en büyük ödül equestrian sınıfa girebilmekti.

Temel ücretin 60 katı maaş alırdı.

• Primi ordines: "birinci [kohort] rütbelileri" birinci kohort'un beş centurio'su ve primus pilus'tan oluşurdu. Primus pilus hariç, her biri temel ücretin 30 katı maaş alırdı. Bu rütbedekiler primus pilus ve pilus prior hariç tüm diğer centuriolardan daha kıdemli olurlardı.
• Pilus prior: "İleri mızrak" centurioları kohortların kıdemli centuriolarıydı. Lejyon savaş düzeni aldığında Pilus Prior'a tüm kohortun komutası verilirdi. Primus Pilus da aynı zamanda bir Pilus Prior'du ve lejyon içerisinde bulunan tüm centurioların en kıdemlisiydi. Bu pozisyonlara daha çok zaman içerisinde yükselmiş olan kıdemli askerler seçilirdi. Bu rütbe Primus Pilus'un bir alt rütbesiydi.
• Diğer Centuriolar: Her bir lejyonda 59 ya da 60 centurio bulunurdu. Bu askerler profesyonel ordunun belkemiğiydi ve neredeyse tüm hayatları askerlikten ibaret olan kariyer askerleriydi. Genellikle zaman içerisinde bu rütbeye yükselirlerdi ancak bazı istisnai durumlarda İmparator ya da diğer üst düzey görevliler tarafından doğrudan da bu göreve atanabilirlerdi. Kohortlar birden ona, her bir kohortta yer alan centurialar ise birden altıya kadar sıralanmıştı ve sadece birinci kohortta beş centurio bulunurdu (lejyonda toplam 59 centurio ve bir primus pilus). Centurioların kıdemleri bulundukları centuria ile doğrudan ilişkiliydi çünkü birinci kohort'un birinci centuria'sı kıdemde en yüksek 10. kohort'un 6. centuria'sı ise en düşüktü. Ortalama bir centurio'nun günümüz ordularındaki karşılığı aşağı yukarı Yüzbaşı'ya eşdeğerdi. Temel ücretin 10 katı maaş alırlardı.

Alt Rütbeler

• Optio: Her bir centurio için bir adet (59-60), centurio tarafından komutada ikinci olarak atanırlardı. Temel ücretin 2 katı maaş alırlardı.
• Duplicarius: Temel ücretin 2 katı maaş alan bir subay.
• Tesserarius: (Muhafız komutanı) Yine toplam 59 tane ya da her bir centuria için bir adet. Optio'ların astı gibi hareket ederlerdi. Temel ücretin bir buçuk katı maaş alırlardı.
• Decurion:10 ile 30 Eques legionis'ten oluşan bir süvari birliğine komuta eden subay.
• Decanus: Bir contubernium ya da sekiz askerden oluşan bir manganın komutanı.

Özel görev birlikleri

• Aquilifer: Lejyon içerisinde var olan tek kişilik bir görev. Aquilifer lejyonun bayrak ya da Aquila (kartal) taşıyıcısı olup çok önemli ve prestijli bir konuma sahipti. Aquila'nın kaybedilmesi büyük bir onursuzluk olarak kabul edilirdi. Bu nedenle Aquila'yı taşıyan lejyoner, lejyonun taktiklerinden çok iyi anlayan kıdemli askerlerden seçilirdi. Temel ücretin 2 katı maaş alırdı.
• Signifer: Her centuria'da bir Signifer bulunurdu (59). Askerlerin ödeme ve tasarruflarından sorumluydu ve centurial signum olarak adlandırılan ve madalyonlarla süslenmiş tepesinde askerlerin ettiği sadakat yeminini sembolize eden el bulunan bir mızrak taşırdı. Bu her bir centurianın askerlerinin etrafından toplanacağı sancaktı. Temel ücretin 2 katı maaş alırdı.
• Cornicen (borazancı): Signifer ile beraber çalışır ve centuriaya bağlı askerlerin dikkatinin centurial signum'a çekilmesini sağlar ve subayların emirlerinin iletilmesine yardımcı olurdu.
• Imaginifer: İmparatorun bir portresini taşır ve böylece birliklere kime sadakât göstermeleri gerektiğini hatırlatırdı.

Ücret

Gaius Marius'un MÖ 107 yılındaki ordu reformundan Domitian'ın tahta çıktığı M.S. 81 yılına kadar süre içerisinde sıradan bir lejyoner bir yıl için 225 Denarius alıyordu. Domitian bu miktarı 300 denarius'a çıkarmıştır. Bu artıştan, 2. yüzyıl boyunca süren görece istikrarlı enflasyon oranları nedeniyle, Septimius Severus tarafından üceretlerin 500 denarius'a çıkarılmasına kadar geçen sürede yeni bir maaş artışı yapılmadı. Ancak yine de askerler bu ödemenin tamamını nakit olarak almazlardı. Ücretlerinden beslenme ve donatımları için devlet tarafından belirli bir miktar kesinti yapılırdı ve bu yüzden net maaşları çok fazla değildi.

Ayrıca ilave olarak tüm lejyonerlere 25 yıllık görev sürelerinin sonunda toplu bir ödeme yapılırdı. Bu ödeme Augustus döneminde 3000 denarius ve/ya da verimli bir tarım arazisi şeklinde olurdu (tarım arazisi daha sık tercih edilirdi.). Caracalla zamanında praemia olarak adlandırılan bu emekli ikramiyesi 5000 denarius'a çıkarıldı.

Semboller

MÖ 104'den sonra tüm lejyonlar standart sembol olarak aquila (kartal) kullanmaya başladılar. Semboller aquilifer olarak bilinen bir subay tarafından taşınırdı ve kaybedilmesi çok büyük bir utanç olarak kabul edildiği için çoğunlukla lejyonun dağıtılmasıyla sonuçlanırdı.

Jül Sezar, Commentarii de Bello Gallico (Kitap IV, Bölüm 25) adlı kitabında, Britanya'nın MÖ 55 yılındaki ilk işgali sırasında meydana gelen bir olay sırasında lejyon sembolü kartalın güvenliğini sağlamanın Romalı askerleri nasıl korkuya sevk ettiğini anlatır. Sezar'ın askerleri Britonların korkusuyla gemileri terk etmeye çekindikleri sırada Onuncu lejyonun aquilifer'i kendisini geminin güvertesinden aşağıya bırakmış ve kartalı taşıyarak tek başına düşmana doğru ilerlemeye başlamıştır. Ayıplanmaktan korkan silah arkadaşları gemilerden atlayarak onu takip etmeye başlayınca diğer gemilerde bulunan askerler de onlara katılmışlardır.

Roma İmparatorluğu'nun doğuşu sırasında lejyonlar, liderleri olan İmparatorlar ile özel bağlar kurmuşlardır. Her lejyonda Imaginifer olarak bilinen ve görevi, pontifex maximus olan İmparatorun imago olarak adlandırılan heykel ya da tasvirini taşımak olan subaylar görev yapmışlardır.

Bunlara ilave olarak her lejyon, adının ve ambleminin betimlendiği vexillum ya da signum taşıyan bir vexillifer subayına da sahipti. Diğer birlikleri desteklemek için lejyonlardan alt birlikler oluşturulması sık rastlanan bir durumdu. Böyle durumlarda bu alt birlikler kartal taşımazlar, sadece vexillum taşırlardı ve bu sebeple vexillatio olarak adlandırılırlardı.

Aynı zamanda siviller de bazı durumlarda Roma Lejyonarına olan yardımlarından dolayı ödüllendirilirlerdi. Gösterdikleri üstün hizmet karşılığında yurttaşlara onursal bir hediye olarak başı olmayan bir ok verilirdi.

Disiplin

Roma lejyonları oldukça sert bir askeri disipline sahipti. Talimatlara mutlak suretle uyulurdu ve bu talimatları yerine getirmeyen bir lejyoner çok çeşitli cezalandırma yöntemlerinden biriyle karşı karşıya kalbilirdi. Pek çok lejyoner kendisini kanaatkarlığın erdeminin zatında vücut bulduğu tanrıça Disciplina'nın kültüne adamıştı ve sertlik ve sadakat onların davranış kodu ve yaşam tarzı olmuştu.

Küçük cezalar

• Castigatio - Centurio'nun sopası ile vurması ya da animadversio fustium (Tac. Yıllıklar I, 23)
• - Erzağın azaltılması ya da genellikle dağıtılan tahıl yerine arpa yemeye zorlama.
• Pecuniaria multa - Maaşın düşürülmesi, para cezası ya da ödemelerde kesinti.
• - Kırbaçlama, Centuria, Kohort ya da Lejyonun önünde kırbaçlanma cezası.
• - Kamçılama flagrum (flagellum, flagella) ya da "kısa kamçı" ile kamçılama— basit bir kırbaçlama cezasından çok daha kanlı bir cezalandırma. "Kısa kamçı" genellikle köle gönüllüler olan voloneslerin cezalandırılması için kullanılırıd.
• Gradus deiectio - Rütbe düşürme
• Missio ignominiosa - Onursuzluktan atılma
• - Hizmet süresi avantajı kaybı.
• Militiae mutatio - Daha alt hizmet ya da görevlere sürgün.
• Munerum indictio - İlave görev.

Büyük cezalar

• Fustuarium — firar ya da görevi terk suçları hakkındaki hüküm. Lejyoner, hayatlarını tehlikeye attığı silah arkadaşlarının huzurunda taşlanarak ya da sopa ile dövülerek öldürülürdü. Fustuarium kararı verilmiş olan lejyoner kaçmayı başarırsa kovalanmaz ancak Roma'dan sürgün cezasına çarptırılırdı.
• Desimasyon — Savaş esnasında isyan eden, görev yerini terk eden ya da görevini ihmal eden bir askeri birliğin tamamına verilen bir ceza hükmüdür. Ceza, birlik içerisinden kurayla seçilen her on askerden birinin, geride kalan diğer dokuz asker tarafından öldürülmesi şeklinde infaz edilirdi.

Lejyonların başarısının altında yatan nedenler

• Montesquieu; "Romalıların tüm düşmanlarına karşı başarıyla mücadele ederek dünyanın efendisi olmalarının asıl nedeni olarak, mevcut uygulamarından vazgeçmelerinin hemen ardından daha iyisini bulabilmeleri olduğu gerçeği dikkate alınmalıdır" diye yazar.^[3]
  Bu örnekler arasında, Gladius (Hispanik İberyalılar) ve Savaş gemileri (Kartacalılar) gibi başka kültürlerden kopyalanmış ve uyarlanmış silahlar, Perslerden örnek alınmış ağır süvariler ve atlı okçular sayılabilir.
• Roma teşkilatlanması pek çok hasmına göre daha esnek bir yapıya sahipti. Lejyonlar zamanına göre

süvarilerle, gerillalarla ve kuşatma savaşlarının karmaşık sorunlarıyla mücadele etme konusunda oldukça etkili bir yeteneğe sahipti.

• Romanın disiplini, teşkilatlanması ve sistematizasyonu uzun bir süre boyunca mücadele etkinliğini korumayı başarmıştır. Bu öğeler, Lejyonların eğitimi, lojistik desteği, arazi tahkimatları vb. alanlarda görülür.
• Romalılar hasımlarına oranla kayıplarını telafi etme konusunda çok daha etkiliydiler. Kartacalılar, Partlar ve barbar kabilelerle yaptıkları savaşlar bu duruma örnektir.
• Roma liderliği karışıktı ancak Roma Ordusunun başarısını muhafaza etme konusunda zamanın ötesinde bir etkinliğe sahipti.
• Roma Askeri ve Sivil kültürünün etkisi, özellikle ağır piyade Lejyonlarında vücut bulmuş haliyle, Roma ordusuna sürekli bir motivasyon ve bağlılık sağlamıştır.
• Sıkı ve daha önemlisi üniforma disipliniyle yapılan komuta, koruma ve Roma lejyonerlerinin yer değiştirmeleri çok daha uyumlu bir eğitim sağlıyordu. Romalıların hasımları daha çok askeri bilimden habersiz kabile mensuplarıydı.
• Romalıların askeri teçhizatları, özellikle de silahları geç Cumhuriyet, erken İmparatorluk döneminde rakiplerine oranla çok daha etkili ve kullanışlıydı. Askerler kalkanlar, miğferler ve pek çok durumda kendilerine koruma avantajı sağlayan vücut zırhlarıyla teçhiz edilmişti.
• Romanın sahip olduğu askeri yeteneklerin antik dünyada bir benzeri daha yoktu ve gerek savunma gerekse saldırı amaçlı kuşatma savaşları sırasında, özellikle tahkimatların inşası ve idamesi konusundaki mühendislik yetenekleri Roma Lejyonlarının bir diğer önemli avantajıydı.

Ayrıca bakınız

• Roma Lejyonları Listesi

Kaynaklar

• History of the Art of War. Vol 1. Ancient Warfare,(Savaş Sanatı Tarihi, Cilt 1, Antik Savaş), Hans Delbrück
• Roman Warfare (Roma Savaşı), Adrian Goldsworthy
• History of Warfare (Savaş Sanatı Tarihi), John Keegan
• The Roman Army and Greece and Rome at War, (Roma Ordusu ve Savaşta Yunan ve Roma), Peter Connolly
• The Encyclopedia Of Military History: From 3500 B.C. To The Present. (2nd Revised Edition 1986), (Askerlik Tarihi Ansiklopedisi:M.Ö. 3500'den günümüze (2. gözden geçirilmiş baskı 1986)), R. Ernest Dupuy, ve Trevor N. Dupuy.
• War(Savaş), Gwynne Dyer.
• The Evolution of Weapons and Warfare (Silah ve Savaşın evrimi), Trevor N. Dupuy.
• Publius Flavius Vegetius Renatus, De Re Militari (Latince eserin ingilizce çevirisi)
• Jül Sezar, Galya Savaşı
• William Smith, D.C.L., LL.D.: A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, John Murray, London, 1875. (Roma ve Yunan eski eserleri ansiklopedisi)
• The Punic Wars (Pön Savaşları), Adrian Goldsworthy.
• Carnage and Culture (Kırım ve Kültür), Victor Davis Hanson
• The Fall of the Roman Empire: The Military Explanation (Roma İmparatorluğunun çöküşü: Askeri izahı), Arther Ferrill, 1988
• The Complete Roman Army (Roma Ordusu), Adrian Goldsworthy
• The Military System Of The Romans, (Romalıların askeri sistemi), Albert Harkness
• From the Rise of the Republic and the Might of the Empire to the Fall of the West, (Cumhuriyetin yükselişinden Batı Romanın düşüşüne kadar İmparatorluğun gücü ), Nigel Rodgers
• The Roman Army at War 100 BC - AD 200 (M.Ö. 100 - M.S. 200 arası savaşlarda Roma Ordusu), (Oxford, Eylül 1998), Adrian Goldsworthy

Notlar

1. Notitia Dignitatum'un tam dökümü için; Richardot, Philippe, La fin de l'armée romaine 284-476 [3. baskı] Economica, 2005. ISBN 2-7178-4861-4 .
2. Birley, Anthony R. Septimius Severus: Afrikalı İmparator. (New Haven, Yale University Press, 1989) s. 40
3. Montesquieu C., Roma’nın büyüklüğü ve yıkılmasının nedenleri hakkında düşünceler., Hacket, 1999, p.24

Dış bağlantılar

• Antik askeri ekipmanlarla Roma Askeri Müzesi, (İngilizce), 17-03-2009 tarihinde ziyaret edildi.
• Roma Ordusu sayfası, Gary Brueggeman (pop-up ads), (İngilizce), 17-03-2009 tarihinde ziyaret edildi.
• UNRV History sitesinde Roma Ordusu sayfası, (İngilizce), 17-03-2009 tarihinde ziyaret edildi.
• Geç Roma Ordusunda yaşam üzerine bir çalışma, (İngilizce), 17-03-2009 tarihinde ziyaret edildi.
• Roman-Empire.net sitesinde Roma Ordusu hakkında bilgi., (İngilizce), 17-03-2009 tarihinde ziyaret edildi.

Wikimedia Commons'ta Roma lejyonu ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.