Saç

Başlığın diğer anlamları için Saç (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.

"Saçını ören genç kız", Sophie Gengembre Anderson'ın tablosu.

Saç, insanda, baş üzerinde kafa derisi ya da saç derisi denen kısımda bulunan kıl kümesine verilen genel ad.

Saç diğer kıl kümelerine göre daha hızlı uzar. Saçın, büyüme hızı ortalama günde 0,3 mm ile 0,4 mm'dir. Her saç kılının büyüme ve duraklama devreleri birbirinden bağımsız olduğu için bir kıl büyürken diğer kıl dökülebilir. ortalama bir erkek saç teli kalınlığı 0,03-0,04 mm dir. Yeni doğan bebeklerde bütün kıllar aynı devrede bulunur. Bu sebeple 2-3 haftalık bebeklerde aniden saç dökülmesi görülür. 6 aydan sonra saçlar yetişkinlerin saç düzenine uyar.

Yaş, ırk, cinsiyet ve hormonların durumuna göre değişik saç şekilleri meydana gelir. Örneğin Afrikalı birinin saçları yaklaşık 3 kat dokudan meydana gelirken ve kıvrılmaya meyilliyken bu oran Uzakdoğulularda 11 kata kadar çıkar ve saçlar düz olma eğilimi gösterirler.

Saç folikülü

Saç folikülü:
1. Saç 2. Cilt
3. Kas 4. Kök kılıfı 5. Sebaköz bez

Folikül, saçın içinde büyüdüğü yapıdır. Saçın içinde bulunduğu gözenekli yapı yağ üreterek deriyi ve saçı yağlandırır. Gözenekli yapının dışında görülen kısımlarda özel kaslar yer alır.

Saç renkleri

Saça rengini veren pigmentler sarı, kırmızı ve mavi renklidir. Sarı pigmentler en küçük, maviler en büyük hacme sahiptirler. Mavi pigmentler en dışta, kırmızı ortada ve sarı en içte yer alır. Bu nedenle kimyasal yollarla saç rengi açılırken saç önce mavi rengini yitirerek kızıllaşır, son olarak da sarı hale gelir. İşleme devam edilirse beyaz veya beyaza çok yakın bir ton elde edilebilir.

Vücutta pigmentlerin yokluğu, albino denilen durumun ortaya çıkmasına neden olur. Albino canlılarda, genellikle tüm kıllar renksizdir.

Saç ağarması, saça renk veren pigment boya maddesinin zamanla azalmasından ileri gelir. Saçların birden beyazlaşması renk değişiminden olmayıp, siyah kılların dökülmesi ve daha dayanıklı beyaz saçların kalmasından ileri gelir.

Saç renkleri tanımlanırken, mavi ağırlıklı renkler "kül veya soğuk tonlar", kızıl ağırlıklı renkler "altın veya sıcak tonlar" olarak adlandırılır. Saç rengi tanımlanırken harf ve rakamlardan oluşmuş kodlar kullanılır. Numara küçüldükçe renk koyulaşır. Genellikle 1 numara "siyah", 10 numara "açık sarı" saçları tanımlamak için kullanılır. Harfler ise genellikle rengin türünü (sıcak, soğuk, leylak vs.) belirtmek için kullanılır.

Saç hastalıkları

Saçkıran

Saçların dökülmesine, doğrudan saçlarla ilgili mikrobik hastalıklar sebep olabildiği gibi vitaminsizlik, açlık, şeker hastalığı, akut, hormon bozukluğu gibi, bünyedeki herhangi bir rahatsızlık da sebep olabilir. Kellik, saçkıran, kepek, dazlaklık belli başlı saç hastalıklarıdır.

Vücutta doğuştan pigment bulunmayan (akşın) kişilerin saçları ve vücutlarındaki bütün kıllar beyaz renktedir.

Saç dökülmesi

İnsan saçı

Saç birçok nedene bağlı olarak dökülür. Dökülmenin nedeni tespit edilmeden doğru bir tedavi yaklaşımı sağlanamaz. Bu nedenle dökülmenin hangi nedenle olduğunu bilmek önemlidir.

Saç dökülmesi hem erkeklerde hem de kadınlarda görülebilir. Erkeklerde daha sık olarak görülen saç dökülmesi, 25 yaşına kadar erkeklerin % 25'ini, 40 yaşına kadar % 40'ını, 50 yaşına kadar % 50'sini etkiler.

Erkek tipi saç dökülmesi, alnın iki yanında ve tepede olabileceği gibi tamamen bütün başı da kapsayabilir. Kadınlarda ise dökülme daha çok, saçların seyrekleşmesi şeklinde kendini gösterir.

Bir tedaviye geçilmeden önce, saç dökülmesinin tipinin bir uzman hekim tarafından incelenmesi gerekmektedir. Birçok hastalık, hormonal ve metobolik düzensizlikler ve besinsel etkiler saç dökülmesini tetikleyebilir. Bu gibi sebepler ortadan kaldırılmadan tedavi hiçbir zaman tam olarak gerçekleşmez. Saç dökülmelerini önlemek için kullanılan kozmetiklere dikkat edilmesi gerekir. Saç temizliği için doğal zeytinyağlı, badem yağlı, defne yağlı şampuan ve sabunları kullanmak; saç hastalıkları, kepek, saç dökülmelerinin önlenmesini yardımcı olur. Kimyasal şampuanlar yerine eczanelerde bulunan sağlık ürünleri tercih edilmelidir.

Erkek tipi kellik veya kadın tipi kellik olarak belli bir kalıpta dökülen saçlar kalıtımsal özellik gösterir ve kişi saç kaybını ortaya çıkaran genlere sahiptir. Erkekte, saç kaybı geni anne veya baba tarafından tek kişiden geçebileceği gibi, her iki ebeveynin tarafında da saç kaybı varsa, erkeğin saç kaybı yaşama riski çok yüksektir. Kadınlarda ise ebeveynlerden sadece birinde saç kaybı olması, kadında yüksek seviyede bulunan östrojen hormonu sebebiyle, saç kaybı yaratmakta etkisiz olmaktadır. Saç kaybına sebep olan diğer pek çok neden vardır, bunlar genetik ile karıştırılmamalıdır.

Saç ve şampuanların içinde bulunan proteinler, ancak saçın üzerinde bulunan, hasar görmüş ve yıpranmış alanları zamanla doldurarak geçici bir dolgunluk ve yumuşaklık verebilirler. Şampuanın içeriğinde bulunan etken maddeler moleküler büyüklükleri sebebiyle saçın içine giremedikleri için saçı besleyemezler veya daha çabuk uzamasını sağlayamazlar.

Olağan saç dökülmesi

Ömrünü tamamlamış saç kendiliğinden veya dış etkilerle (tarama, şampuanla yıkama, fırçalama, saça şekil verme çalışmaları) dökülür. Bunun yerine yeni saç çıkar. Günde ortalama 100 veya bazen 200 adet saç dökülür. Yeni doğan bebekte ve hamilelikte görülen saç dökülmeleri kısmen olağan saç dökülmesi sayılabilir.

Stres nedenli saç dökülmesi

Deri hastalıkları ile stres ve ruhsal olaylar arasındaki ilişki öteden beri bilinir. Kişi psikolojik sıkıntılarını kişisel ya da ailesel sorunlarını bir dermatolojik problem hâlinde yansıtabilmektedir. Ayrıca kendiliğinden oluşmuş bir deri problemi (saç dökülmesi) kişide vücut imajını zedeleyecek bireysel, psikolojik bozukluklara ve hatta psikososyal olumsuzluklara yol açabilmektedir. Kısaca, saç dökülmesi ve stres arasında iki çeşit ilişki söz konusudur:

• Birinci ilişki nörotik bir ruhsal yapının desteklediği görünürde organik bir neden olmaksızın, stresin körüklediği saç dökülmeleri oluşabilir.
• İkinci ilişki ise saç dökülmesi sonucu oluşan görünüme karşı kişinin geliştirdiği psikolojik reaksiyonlardır.

Kellik

Kellik irsî bir neden olup yeniden çıkmayacak şekilde saçları döker. Kemoterapi görmek veya diğer bazı kanser ilaçlarını kullanmak da yeniden çıkmak üzere saçların dökülmesine sebep olabilir.

Wikimedia Commons'ta Saç ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.