Sardinya

Sardinya
Sardegna, Sardigna, Sardinnya
Coğrafya
Denizi Akdeniz
İklim Akdeniz
Yüz ölçümü 24.090 km2
Siyasi
Adadaki ülke(ler)
Demografi
Nüfus yoğunluğu 69 kişi/km2

Sardinya (İtalyanca:Sardegna /sarˈdeɲɲa/), Akdeniz'de, İtalya'ya ait bir ada. Akdeniz'in Sicilya'dan sonra ikinci en büyük adasıdır. Yüzölçümü 24.090 km² olup, ada nüfusu 1,656,960 'dur. İtalya'nın batısında, Korsika'nın güneyindedir.

Tarih

Sardinya Adası'na ilk insanlar yaklaşık M.Ö. 250'de Toskana ve Balear Adaları'ndan gelerek yerleştiler. M.Ö. 8. yüzyılda Fenikeliler adada Tharros, Bithia, Sulcis, Nora and Karalis (Bugün Cagliari) yerleşimlerini kurdular. M.Ö. 550'de ada Kartacalılar'ın eline geçti ve onların tahıl ambarı oldu. Kartaca'nın egemenliği 1. Pön Savaşı'nda (M.Ö. 264-M.Ö. 241) sarsıldı ve Roma Cumhuriyeti M.Ö. 238'de adayı ele geçirdi. İkinci Pön Savaşı'nda Kartaca, M.Ö. 216-M.Ö. 215 arasında adadaki isyanın da yardımıyla adayı ele geçirdiyse de Roma, adayı geri aldı. Bu dönemde ada, Romalılaştı ve M.Ö. 30'da Mısır'ın fethine kadar Sicilya'yla birlikte Roma'nın tahıl ambarı oldu.

Roma İmparatoru Diocletianus (284-305) döneminde Roma Devletine bağlanan ada, 395'te Roma İmparatorluğu'nun ikiye bölünmesiyle Batı Roma İmparatorluğu'na bağlansa da 456'da Vandallar adayı ele geçirdiler. 533-534'de yapılan Vandallar Savaşı ile 534'te Doğu Roma İmparatorluğu tarafından ele geçirildi. 551'de Ostrogotlar adayı ele geçirse de Doğu Roma 552'de adayı geri aldı ve Afrika Prefektura'sına bağladı. 590'da Afrika Eksarklığına bağlandı. Bu dönemde ada, eksarklığa bağlı ve Karalis'te oturan bir yerel vali tarafından yönetilmekteydi. 698'de eksarklığın merkezi Kartaca'nın Emeviler'in eline geçmesi, adayı Arap tehdidiyle başbaşa bıraktı.705'ten başlayan Arap akınları sonucunda adadaki Doğu Roma egemenliği zayıfladı. Nihayet ada 821'de Ağlebiler'in eline geçti. Ağlebiler adanın yönetimini "Giudicati" denen 5 yargı bölgesine ayırdılar: Agugliastra, Logudoro, Cagliari, Arborea and Gallura. Bunlardan ilki Cagliari tarafından yutuldu. Bu arada adanın yönetimi 909'da Fatımiler'in eline geçti.

Fatımi egemenliği 1028 yılında Pisa ve Cenova'nın saldırısına kadar sürdü. Pisalılar adanın güney ve doğusunu (Arborea ve Cagliari), Cenovalılar adanın kuzey ve batısını (Logudoro ve Gallura) aldılar. 1258'de Pisa Cagliari'deki, 1259'da Cenova Logudoro'daki yargıçlıkları kaldırdı. Cenova, 1284'te Meloria Deniz Savaşı'nda Pisa'yı yenerek adanın güneyini alsalar da adanın kuzeyindeki Gallura yargıçlığını 1298'de Pisa'nın ele geçirmesine engel olamadı. 1290'da Sassari bağımsızlığını ilan etti ve Cenova'yla ittifak kurdu.

Adadaki bu karışıklıktan rahatsız olan Papa 8. Bonifatius, adayı Aragon Kralı 2. Jaime'ye verdiyse de Aragon adanın fethine 1323'de başlayabildi. Adanın tamamında Katalan vesayetinde hüküm sürmek isteyen Arborea yargıcı 2. Ugo'nun yardımıyla Pisalılar, bu yargıçlıktan 1324'te çıkarıldı. 1348'de Cenovalılar adadan kovuldu. 1355'te Aragonlular, Arborea yargıcı 4. Mariano'nun desteğiyle adada parlamento kurdularda sa 1365'te adada genel bir ayaklanma patlak verdi. Ayaklanmanın başına geçen Arboera yargıcı, Aragonlular'a karşı mücadeleye başladı. Bir ara Arborea yargıcı 5. Mariano, Cenova'lı karısı Eleonora'nın da desteği sayesinde bütün adayı ele geçirdi. Ancak, Aragon Kralı Martin, Sicilya Kralı olan oğlu 1. Martin'i adayı fethetmekle görevlendirdi. 1408'de Cagliari'yi alan 1. Martin, Arborea yargıcı 3. Guigliamo'yu Sanluri Savaşı'nda yenilgiye uğrattıysa da ertesi yıl Cagliari'de öldü. Aragonlular adanın fethini 1420'de Sassari'yi alarak tamamladı.

Aragonlular döneminde ada sistemli bir şekilde İspanyollaşmaya başladı. Daha sonra ada Aragon'la Kastilya'nın 1512'de birleşmesiyle kurulan İspanya Krallığı'nın eline geçti. İspanyol kral naipleri genelde Sardinya'dan seçilmesine rağmen, adanın ekonomisi geriledi. 1582, 1652 ve 1655'te Osmanlı Deniz Akıncılarının yağmasına uğradı, hatta 1637'de Fransız donanması Oristiano kasabasını yaktı.

1700'de Fransız Bourbon Hanedanı'ndan Anjou Dükü 3. Philippe'nin 5. Felipe adıyla İspanyol tahtına geçmesinin ertesinde patlak veren İspanyol Veraset Savaşı'nda (1701-1713), ada 1708'de İngiliz işgaline uğradı ve 1713'te imzalanan Utrecht Anlaşması'yla Avusturya'nın eline geçti. İspanyollar 1717'de adayı ele geçirse de 1718'de Avusturya adayı geri aldı ve 1720'de Sardinya, diğer Avrupalı büyük güçlerce Savoia Düklüğü'ne verildi. Avusturya da Savoia'dan Sicilya'yı aldı. Böylece Savoia Dükü, aynı yıl kendini Sardinya Kralı ilan etti.

1796'da Fransa, Sardinya Krallığı'nın anakaradaki topraklarını ele geçirince, Savoia Hanedanı 1798'de adaya sığındı ve 1814'e kadar adada kaldı. Sardinya Krallığı 1859'da Avusturya'dan Lombardiya'yı, 1860'da Avusturya'lıların yönettiği Parma, Modena ve Toskana düklüklerini, 1861'de İki Sicilya Krallığı'nı ve Papalık Devletleri'nden Romagna, Umbria ve Marche bölgelerini aldı ve 1861'de adını İtalya Krallığı'na dönüştürdü. İtalya Kralı 2. Vittorio Emanuel, Prusya'nın müttefiği olarak Avusturya'ya karşı 1866'da savaşa girdi. Savaşta İtalya, Avusturya'ya yenildi ancak Prusya'nın Avusturya'ya karşı savaşı kazanması sonucu imzalanan Viyana Anlaşması'yla Venedik bölgesi İtalya'ya bağlandı. İtalyan birliği 1870'de Papalık Devleti'nin başkenti Roma'nın ele geçirilmesiyle sağlandı.

Sardinya Adası, 2. Dünya Savaşı'nda Müttefiklerce bombalandı ve 1943'te işgal edildi. Burası savaş sonrasında özerk bölge ilan edildi.

Yerel idare

Ana madde: Sardinya Özerk Bölgesi

Sardinya Özerk Bölgesi (Sarduca: Regione Autònoma de sa Sardigna; İtalyanca: Regione Autonoma della Sardegna) İtalya'nın 1948 Anayasası ile kısmi bölgesel özerklik verilmiş 20 bölgesinden birisidir. Bölgenin Merkezi Cagliari şehridir.

Bölgede 8 ile bölünmüştür; Cagliari ili, Carbonia-Iglesias ili, Medio Campidano ili, Nuoro ili, Ogliastra ili, Oristano ili, Olvia Tempio ve Sassari ili.

Sardunyalılar İtalya anayasasınca tanınan iki ulustan biridir. Bölgede Sarduca ve Katalanca'nın bir lehçesi olan Algeroca konuşulur.

Eskiden Özerk Bölgenin Başbakanı Renato Soru idi; günümüzde Ugo Capellacci'dir. Berlusconi'nin bir Kulu.

Ulaşım

Sardunya Adasında Alghero'dan Sssatri'ye ve Sassari'den Cagliari'ye düzenli nve nisbeten sık tren seferleri bulunmaktadır. Nuoro'ya gitmek için "Macomer" istasyonunda aktarma yapmak gerekmektedir. Daha az sık olan trenlerle hemen hemen her bölgeye ulaşılabilir ancak trenlerle ulaşım yavaştır. Sardunya adasındaki trenleri işleten şirketler "Trenitalia" ve "Ferrovie della Sardegna"'dır. Ayrıca tursitik trenler mevcuttur. Sassari ile Tempero arasında yazları haftada iki kere işletilen küçük "trenino verde" bunlar arasında en iyi bilinendir.

Ana merkezler olan Cagliari, Sassari, Alghero, Nuoro vb. şehirleri arasında ucuz ve düzenli otobüs seferleri bulunmaktadır. Diğer küçük yerleşkelere daha az sık ama yine düzenli otobüs servisleri bulunur. Ana otobüs şirketi kamu tarafından sahip olunan ve işletilen ARST şirketidir. ARST - - Home

Sardunya'da hiç ücretli otoyol bulunmamaktadır. En onemli karayolu E25 veya Devlet Yolu SS131 olup bu yolun güzergahı adanın ana ekseni olan Porto Torres-Sassari-Oristano-Cagliari'dir. Bu yoldan Nuoro'ya bir ek dal vardır (SS131 d.c.n.). Diğer çifte şeritli yol Iglesias-Cagliari arasında SS130'dur. Önemli diğer yollar tek şerit halinde olup bunlar SS125 (Cagliari-Villasimius), SS126 (Sant'Antioco-Carbonia-Iglesias-Guspini-Terralba), SS127 (Olbia-Tempio Pausania-Sassari), SS128 (East-Central Sardinia), SS129 (Orosei-Nuoro-Macomer), SS195 (Cagliari-SS126 Pula uzerinden) ve SS291 (Sassari-Alghero). SS133 (Tempio Pausania-Palau) ve Chia-Teulada 'panoramica' yolu turistik manzaralı yollardandır. Tek şerit yollar genellikle dar olup engebeli araziden geçtigi için çok virajlıdırlar.

Sardunya adasında uluslararası uçak trafiği için üç havameydanı bulunmaktadır: Cagliari-Elmas Airport (Aeroporto "Mario Mameli"); Olbia (Aeroporto di Olbia-Costa Smeralda) ve Alghero-Fertilia Airport (Aeroporto internazionale "Riviera del Corallo")

İtalya ana karası ile Sardinya adası arasında feribot servisleri bulunmaktadır. Adadaki feribot terminal limanları Cagliari (adanın güney sahilinde), Porto Torres (adanın kuzey sahilinde), Olbia, Golfo Aranci ve Arbatax (adanın doğu sahilinde)'dir. Feribot işletmecileri devlet şirketi Tirrenia ve özel şirketler olan Moby Lines, Sardinia Ferries, Grimaldi, ve Snav dir. Kuzey Sardinya ( Santa Teresa di Gallura) ile Korsika'da Bonifacio arasında günde bir feribot servisi bulunmaktadır.

Kaynakça

    Ayrıca bakınız

    Dış bağlantılar

    İtalya'nın en üst düzey idari birimleri
    Bölgeler
    Özerk Bölgeler
    This article is issued from Vikipedi - version of the 10/22/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.