Sosyal pedagoji
Sosyal pedagoji, Alman bilim insanı Adolf Diesterweg (1790-1866) tarafından ilk defa ortaya atılan bu terim, toplumda mağdur duruma düşmüş, sosyal yönden tecrit edilmiş veya şahsî yönden problemleri olan insanların sosyal hayata yeniden kazandırılmaları, bağımsız ve üretken hâle gelmelerini sağlayan terapoytik, eğitimsel ve danışmaya yönelik hizmetlerin bütünüdür. Daha basit bir yaklaşımla sosyal pedagoji, sosyal sorunlu çocuk, genç ve yetişkinlerin okul dışı eğitim ve terbiyesidir.
Bazı sosyal bilimciler, sosyal pedagojiyi, toplumsal eğitim veya yaygın eğitim anlayışı ile daha çok halk eğitimi veya kitle-toplum eğitimi olarak tanımlamaktadır. Bazıları da sosyal pedagojiyi, halk eğitimi çerçevesinde dar anlamda sadece yetişkinler eğitimi olarak görmektedir.
Topluma yönelik eğitim faaliyetlerinin ortak noktası, okul dışı, bir başka ifadeyle örgün eğitimin dışında kalmasıdır. Dolayısıyla, sosyal pedagoji; mecburî eğitimini tamamlamış olan veya buna paralel olarak bazı sosyal sorunlu kişiler için, genelde kamu kurum ve kuruluşlarca düzenli, planlı ve sistemli bir şekilde yürütülen yaygın eğitim faaliyetlerinin bütünüdür.
Örgün eğitim sistemine hiç girmemiş veya herhangi bir kademesinde bulunan veya bu kademeden çıkmış gençlere ve bütün yaş gruplarına, örgün eğitimin yanında veya dışında düzenlenen eğitim, öğretim, rehberlik ve uygulama faaliyetleri, sosyal pedagoji kapsamına girmektedir.
Halk eğitiminin yöneldiği kitle; yaş, akıl, cinsiyet, eğitim düzeyi, öğrenme ihtiyacı-isteği, sosyal statü ve sosyal gereklilik bakımından birbirinden farklı kişilerden meydana gelmektedir.
Türkiye'de halk eğitiminden yararlanan kişilerin başında daha çok okuma yazma bilmeyenler, ev kadınları; beceri sahibi olmayan veya niteliksiz işsizler¸ serbest meslek erbabı; yaşadıkları ülkenin lisanını bilmeyen yabancılar, işçiler; işverenler; çiftçi; öğrenci; zanaatkâr ve esnaf gelmektedir.
Sosyal pedagojik faaliyetlerin kapsamına hemen hemen aynı sosyal gruplar girmektedir. Ancak, bu hedef kitlelerin içinde psiko-sosyal yönden sorunlu olan kişiler, asıl sosyal pedagojin ilgi alanına girmektedir.
Sosyal eğitim faaliyetleri, sosyal politikalar, sosyal hizmetler, gençlik hizmetleri ve aile hizmetleri aracılığı ile yürütülmektedir.
Avrupa'da sosyal pedagojik hizmetler, 19. yüzyılda kilise tarafından başlatılmıştır. Hedef grup, daha ziyâde sanayi devriminden olumsuz yönde etkilenen ve şehirlere göç eden büyük ailelerin çocukları olmuştur. Bu dönemde örneğin Almanya'da, özellikle büyük şehirlerde kilise örgütleri tarafından muhtaç gençlere, meslekî eğitim imkânı tanıyan yurtlar, dernekler ve okulların yanında özel çocuk bakım evleri açılmıştır.
Bugün, sosyal pedagojik hizmetlerin faaliyet alanları ile sosyal çalışmanın faaliyet alanları birbirine çok yakındır. Bir kamusal sosyal faaliyet biçimi olarak sosyal çalışma, kötü sosyal şartları ortadan kaldırmak ve sosyal sorunlu kişi ve ailelere aynî veya nakdî destek sağlamakla bu maddî sorunun ortadan kalkmasına yardımcı olurken, sosyal eğitim daha çok bu sosyal grupların eğitimleri ile ilgilenmektedir.
Sosyal Pedagoji ve Sosyal Çalışmanın Faaliyet Alanları
- Özürlülerin sosyal hayata adaptasyonu ve eğitimi.
- Alkol ve uyuşturucu bağımlıların psiko-sosyal sorunlarına eğitimsel açıdan yardımcı olmak.
- Yabancıların sosyal hayata uyumlarını kolaylaştırmak amacıyla dil kursları çerçevesinde pedagojik uyum programları sunmak.
- Evsiz-barksız kişilere sosyal konut alanında veya geçici iskan konusunda yardımcı olmak.
- Yardıma muhtaç kişi ve ailelerin psiko-sosyal ve maddî sorunlarını gidermek konularında yardımcı olmak.
- Aile içi şiddete maruz kalmış kadın ve çocukların psiko-sosyal sorunlarına yardımcı olmak ve geçici-kalıcı sosyal konutlar bulmak.
- Çocukların psiko-sosyal ve eğitim sorunlarına yardımcı olmak.
- Tutukluların eğitim gereksinimlerini karşılamak.
Sosyal Pedagoji ve Halk Eğitiminin Hedefleri
- Aileleri korumak ve sağlıklı bir ortamda geliştirmek.
- Çocukların sosyalleşmesine yardımcı olmak.
- Kişilere sosyal ahlâk ilkeleri çerçevesinde sosyal sorumluluk aşılamak.
- Toplumun genel kültürel, meslekî ve eğitim ihtiyacını karşılamak. Özellikle meslek veya sanat sahibi olmayanlara meslekî bilgi ve beceri öğretmek.
- Bireyin kişisel yeteneklerini geliştirmek.
- Bireyin toplum içindeki görevini daha iyi kavramasını sağlamak. Sosyal uyumuna ve gelişimine yardımcı olmak.
- Örgün eğitim kurumlarından yararlanamamış olanlara temel eğitim olanakları sunmak.
- Örgün eğitimden geçmiş kişilere belirli alanlarda duydukları eksikliklerini giderebilmek için tümleyici ve yenileyici eğitim sunmak.
Türkiye’de Sosyal Pedagoji ve Halk Eğitimi
Türkiye'de sosyal pedagoji ve sosyal çalışma faaliyetleri, sınırlı imkânlar doğrultusunda daha çok sosyal hizmetler çerçevesinde yürütülmektedir. Yaygın eğitim faaliyetlerinin büyük bir bölümü ise, iyi organize edilmiş bir şekilde daha çok Halk Eğitim Merkezleri tarafından düzenlenmektedir.
1956 yılında açılmaya başlayan ve sayıları 1960'da 19'a, 1970'de 334'e, 1980'de 567'ye ve 1991'de de 767'ye ulaşan Halk Eğitim Merkezleri, il ve ilçelerde Millî Eğitim Müdür Yardımcılarından birine bağlı olarak çalışmaktadır.
Halk Eğitim Merkezlerinde eğitim hizmetleri, genellikle 4 değişik alanda olmaktadır:
- Meslek Kursları
- Merkezlerde, biçki-dikiş, giyim, modelistik, kilim-halı dokuma, el örgüsü, yapma çiçekçilik, ve nakış gibi evlerde kullanılabilecek beceriler kazandıran kurslarla elektrikçilik, oto elektrik, trikotaj, torna-tesviye, traktör bakım ve onarım, demircilik, doğramacılık, tornacılık ve kaynakçılık gibi sanayi kesiminde iş bulmaya yarayacak beceriler kazandıran kurslar Meslek Kursları adı altında yürütülmektedir.
- Sosyo-Kültürel Kurslar
- Merkezlerde, genel kültür konuları ile örgün eğitimdeki ders konularını içeren, katılanların genel kültürlerini, bilgilerini artırmaya yönelik ya da onları çeşitli imtihanlara hazırlayan kurslar da tertiplenmektedir. Bu kurslar şunlardır:
- Müzik (Türk halk müziği; Türk sanat müziği); Folklor (Halk oyunları);
- Üniversiteye Hazırlık (Genel yetenek, Fen, Lisan, Sosyal);
- Müzik Aletleri (Keman, Bağlama, Flüt, Kanun, Tambur, Ney);
- Yabancı Dil (İngilizce, Fransızca, Almanca, Arapça);
- Okul Bitirmelere Hazırlık (Fizik, Edebiyat, Matematik, Fen bilgisi, Kimya, Coğrafya, Sosyal bilimler, Tarih);
- Spor (Jimnastik, Basketbol, Hentbol, Voleybol, Güreş, Tenis, Atletizm, Boks);
- Diğer sosyo-kültürel kurslar (İlk yardım, Çevre Sağlığı, Nüfus planlaması, Anne ve Çocuk Sağlığı.
- Okuma Yazma Kursları
- Bu kurslar, okuma-yazma öğretmeyi amaçlayan 1. kademe kurslarıyla, okuma-yazma öğrenenleri ilkokul bitirme sınavlarına hazırlayan 2. kademe kurslarından oluşmaktadır.
- Sosyo-Kültürel Etkinlikler
- Merkezlerde sosyal-kültürel etkinlikler adı altında herkese açık olan toplantılar, sergiler, tiyatro ve sinema gibi gösteriler düzenlenmektedir.