Gelengi

Gelengi
Bilimsel sınıflandırma
Alem: Animalia (Hayvanlar) Şube: Chordata (Kordalılar) Sınıf: Mammalia (Memeliler) Takım: Rodentia Familya: Sciuridae Cins: Spermophilus Cuvier, 1825
Dış bağlantılar
Wikimedia Commons'ta Gelengi ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur. Wikispecies'te Gelengi ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.

Spermophilus suslicus

Spermophilus lateralis

Gelengi^[1] ya da Geleni (Spermophilus), sincapgiller (Sciuridae) familyasının yer sincapları (Marmotini) oymağından Kuzey yarıkürede yayılım gösteren 38 türü olan kemirgen cinsidir. 14-40 sm (ve kuyruk 4—25 sm) boyundadırlar. Koloni hâlinde yaşarlar. İki ayağı üzerine dikilip etrafı kolaçan etmeleriyle bilinirler. Postları kürk parka olarak değerlendirildiği gibi eti de Arktika halklarınca (Eskimolar, Çukçiler..) yenir. En gözde yiyecekleri ekin taneleridir ve o yüzden Latince cins adı Spermophilus "tohum sever" anlamına gelir.

Adlandırma

Gelengi (< geleŋi) ya da geleni kelimesinin aslı keleni olup Orta Türkçe dönemindeki kelegü sözüne dayanır^[2]. Orta Türkçe dönemine ait Divânu Lügati't-Türk'te «kelegü» (كَﻻَكوُ) biçiminde geçer ve "geleni, tarla sıçanı soyundan bir hayvancık" olarak tanımlanır^[3].

Gelengi adını Gelincik adıyla karıştırmamak gerekir.

Türleri

• Alt cins: Colobotis
  • Kızıl sarı gelengi (Spermophilus major), Sibirya, Moğolistan
  • Kızıl yanaklı gelengi (Spermophilus erythrogenys), südliches Sibirya, Moğolistan, Doğu Türkistan
  • Sarı gelengi (Spermophilus fulvus), Orta Asya
• Alt cins: Urocitellus
  • Uzun kuyruklu gelengi (Spermophilus undulatus), güney Sibirya, Moğolistan, Doğu Türkistan
  • Arktika gelengisi (Spermophilus parryii), kuzeydoğu Sibirya, Alaska, kuzeybatı Kanada
  • Britanya Kolumbiyası gelengisi (Spermophilus columbianus), Britanya Kolumbiyası, Washington, Oregon, Montana, Idaho
• Alt cins: Spermophilus
  • Townsend gelengisi (Spermophilus townsendii), Washington
  • Merriam gelengisi (Spermophilus canus), Oregon, Idaho, Nevada
  • Piute gelengisi (Spermophilus mollis), Washington, Nevada
  • Washington gelengisi (Spermophilus washingtoni), Washington
  • Uinta gelengisi (Spermophilus armatus), Wyoming, Montana
  • Belding gelengisi (Spermophilus beldingi), Oregon, Idaho, Nevada
  • Richardson gelengisi (Spermophilus richardsonii), Alberta, Saskatchewan, Manitoba, Montana, Kuzey ve Güney Dakota
  • Wyoming gelengisi (Spermophilus elegans), Wyoming, Idaho
  • Idaho gelengisi (Spermophilus brunneus), Idaho
  • Dahur gelengisi (Spermophilus dauricus), Moğolistan, Sibirya, Çin
  • Alaşan gelengisi (Spermophilus alashanicus), Moğolistan, İç Moğolistan
  • Tanrı Dağları gelengisi(Spermophilus relictus), Tanrı Dağları
  • Avrupa gelengisi (Spermophilus citellus), Avrupa
  • Anadolu gelengisi (Spermophilus xanthoprymnus), Kafkasya, Türkiye, Suriye
  • Kürk gelengisi (Spermophilus suslicus), Polonya, Ukrayna, Romanya, Rusya
  • Kafkas gelengisi (Spermophilus musicus), Gürcistan
  • Küçük gelengi (Spermophilus pygmaeus), Ukrayna, Rusya, Kazakistan
  • Toros gelengisi (Spermophilus taurensis), Türkiye
• Alt cins: Ictidomys
  • On üç çizgili gelengi (Spermophilus tridecemlineatus), ABD, Kanada
  • Meksika gelengisi (Spermophilus mexicanus), Meksika, Teksas
  • Lekeli gelengi (Spermophilus spilosoma), Meksika, Teksas, New Mexico, Arizona, kolorado, Kansas
  • Perote gelengisi (Spermophilus perotensis), Veracruz, Puebla
• Alt cins: Poliocitellus
  • Franklin gelengisi (Spermophilus franklinii), ABD
• Alt cins: Otospermophilus
  • Kaya gelengisi (Spermophilus variegatus), ABD, Meksika
  • Kaliforniya gelengisi (Spermophilus beecheyi), Oregon, Kaliforniya, Baja California
  • Baja-California gelengisi (Spermophilus atricapillus), Baja California
  • Halka kuyruklu gelengi (Spermophilus annulatus), Meksika
  • Tropik gelengi (Spermophilus adocetus), Meksika
• Alt cins: Xerospermophilus
  • Mohave gelengisi (Spermophilus mohavensis), Kaliforniya
  • Yuvarlak kuyrulu gelengi (Spermophilus tereticaudus), Kaliforniya, Arizona, Baja California, Sonora
• Alt cins: Callospermophilus
  • Altın mantolu gelengi (Spermophilus lateralis), Britanya Kolumbiyası, ABD
  • Cascade Dağları altın gelengisi (Spermophilus saturatus), Britanya Kolumbiyası, Washington
  • Sierra Madre gelengisi (Spermophilus madrensis), Chihuahua

Türkiye'deki durumu

Türkiye'de 3 türü bulunur:

• Spermophilus citellus (Avrupa gelengisi, Trakya gelengisi)
• Spermophilus xanthoprymnus (Anadolu gelengisi)
• Spermophilus taurensis (Toros gelengisi)

Asalakları

• Gelengi kenesi (Rhipicephalus schulzei)

Kaynakça

1. AnaBritannica (1988, cilt: 9, sayfa:350, madde: Gelengi)
2. Prof. Dr. Hasan Eren (1999) Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü GELENİ < KELENİ (sayfa: 152)
3. Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, çeviren Besim Atalay, TDK yayınları: 521, Ankara 1941, cilt: 1, sayfa: 448