Barış Derneği
| Barış Derneği | |
|---|---|
 | |
| Kuruluş | 1977 |
| Kapanış | 12 Eylül Darbesi sonrası |
| Tür | Dernek |
| Amaç |
- Nükleer silahların yasaklanması - Türkiye'nin NATO dahil tüm askeri ittifaklarının iptal edilmesi |
| Merkez | İstanbul |
| Kurucu | Mahmut Dikerdem |
Barış Derneği, kurulduğu 1977[1][2] yılından 12 Eylül Darbesi sonrası kapatılana kadar nükleer silahların yasaklanması ve Türkiye'nin NATO'dan çıkması amacıyla faaliyet yürütmüş olan dernek.[1]
Öncesi ve arka plan
Adnan Cemgil, Behice Boran, Nazım Hikmet gibi dönemin sosyalist isimlerinin öncülük ettiği bazı aydınlar tarafından 1950 yılında Barışseverler Cemiyeti kurulmuştur. Ardından dernek 25 Temmuz 1950'de Türkiye'nin Kore Savaşı'na asker gönderme kararını protesto etmek amacıyla, TBMM Başkanlığı'na Behice Boran ve Adnan Cemgil'in imzasını taşıyan bir telgraf çekti; ayrıca görüşlerini de bir bildiri ile kamuoyuna açıkladı.[3] Bu gelişme üzerine 29 Temmuz 1950'de dernek kurucuları tutuklanmış ve Barışseverler Cemiyeti'nin etkinliklerine de son verilmiştir. Altı ay sonra, 30 Aralık 1950'de Ankara Garnizon Komutanlığı'na bağlı askeri mahkemenin verdiği kararda, "Dernek tüzüğünde siyasetle ilgilenilmeyeceği belirtilmesine karşın, siyasal amaçla Türkiye'nin ABD ile dostluğunun bozulmaya ve halkın hükümete olan güveninin sarsılmaya çalışıldığı" belirtilerek kurucular on beşer ay hapse mahkum edilmiştir.[4]
Kuruluşu
1977 yılında dernek, eski büyükelçi Mahmut Dikerdem'in öncülüğünü yaptığı ve aralarında Ali Sirmen, Ali Taygun, Ataol Behramoğlu, Aybars Ungan, Erdal Atabek, Orhan Apaydın, Reha İsvan, Tahsin Usluoğlu, gibi isimlerin bulunduğu grup tarafından tekrar kurulmuştur.[5][6] Dernek, bir önceki Barışseverler Cemiyeti gibi nükleer silahların yasaklanması ve NATO dahil tüm askerî ittifakların kaldırılmasını kendisine hedef olarak koymuştur. Bununla birlikte dernek Amerika Birleşik Devletleri'nin Kuzey Kore'ye olan müdahalesine, anti-komünizm ve "anti-sovyetizm" politikasına karşı dünyadaki barışçı güçlerle dayanışma gibi amaçlar taşımaktaydı.[7]
Barış Derneği kurucusu Mahmut Dikerdem, büyükelçilik görevi yaptığı zamanlarda Kıbrıs Harekâtı'nı eleştirirmiş ve alternatif olarak "Birleşik ve sosyalist bir Kıbrıs"ı savunmaktaydı. Sovyetler Birliği'nin ve başta Doğu Bloku olmak üzere diğer tüm sosyalist ülkelerin 1970'li yıllarda barış ve silahsızlanma mücadelesinin karşılığı olan Dünya Barış Konseyi, bütün ülkelerde ulusal barış komiteleri olarak örgütlenmekteydi. Türkiye'deki Mahmut Dikerdem'in başkanı olduğu Barış Derneği, 1979 yılında Dünya Barış Konseyi'ne kabul edildi.[1]
Dikerdem, derneğin kuruluşu aşamasındaki öncü rolüne ve üstlendiği dernek başkanlığı görevine verdiği değeri şu sözlerle aktarmıştır;[8]
| “ | “İçtenlikle inanıyorum ki, beni yetiştiren ve her şeyimi ona borçlu olduğum halkıma yaşamım boyunca mütevazı bir hizmette bulunabilmişsem, bunu 37 yıllık mesleki görevimden çok, 3,5 yıl Barış Derneği başkanlığında yerine getirdim.” | ” |
Barış Derneği Davası
12 Eylül Darbesi sonrası dernek hakkında Türk Ceza Kanunu'nun (TCK) 141 ve 142. maddeleri uyarınca dava açıldı ve dernek yöneticileri 27 Şubat 1982'de tutuklandılar. 17 Mayıs 1982 tarihinde iddianame hazırlanarak Barış Davası olarak bilinen dava açıldı. İddianamede özetle, derneğin Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği yanlısı olduğu, Türkiye'deki meşru düzene ve bu düzeni sağlayan ittifaklara, NATO'ya karsı olduğu, mevcut düzeni yıkarak yerine Marksist-Leninist bir düzen getirmeyi amaçladığı ileri sürülmüş ve sanıkların TCK'nin 141 ve 142. maddelerine göre cezalandırılmaları istenmiştir.[5] Bu dönem gerek Türkiye gerekse dünya kamuoyununda "barışın yargılanması" olarak anılmıştır.[5]
Derneğin kurucuları ve yöneticileri 27 Şubat 1982 tarihinde tutuklanmışlardır. Aynı yılın sonunda ise serbest bırakılmışlar, 1991'e kadar uzayan bir mahkeme sürecinden sonra da beraat etmişlerdir.[9]
Barış Davası sürerken, dava sanıkları 1984 Nobel Barış Ödülü için aday gösterilmişlerdir.[10] Dava sanıklarından İstanbul Barosu eski Başkanı Orhan Apaydın 1 Mart 1986'da, Cumhuriyet Halk Partisi milletvekili İsmail Hakki Öztorun ise 20 Haziran 1986'da dava bitmeden ölmüşlerdir.[5]
Kaynakça
- 1 2 3 Başkaya, Fikret, ed. (2005) (Türkçe). Kavram Sözlüğü & Söylem ve Gerçek (Maki Basın Yayın bas.). Ankara: Türkiye ve Ortadoğu Forumu Vakfı. ISBN 975-8449-37-0.
- ↑ Faaliyeti durdurulan dernekler arasında yer alan Barış Derneği nedir? "1977’de kurulan ve 12 Eylül cuntası tarafından kapatılan Türkiye Barış Derneği’nin..." soL, Erişim tarihi: 30 Kasım 2016.
- ↑ 60 yıl sonra yeniden..., Cumhuriyet, 26 Temmuz 2010, Erişim tarihi: 23 Eylül 2016.
- ↑ Encyclopædia Britannica, Beşinci baskı.
- 1 2 3 4 27 Şubat 1982: Barış Derneği'nin 44 yöneticisi tutuklandı, Marksist.org, 26 Şubat 2012, Erişim tarihi: 22 Eylül 2016.
- ↑ Pınar Selek, Barışamadık, cilt 18, Ithaki Yayınları, 2004, Erişim tarihi: 22 Eylül 2016.
- ↑ 31 Ağustos 1979 Basın Açıklaması, Erişim tarihi: 6 Aralık 2016.
- ↑ 'Barışın elçisi' Mahmut Dikerdem anılıyor, soL (web sitesi), 1 Ekim 2013, Erişim tarihi: 22 Eylül 2016.
- ↑ Devlet, Behice Boran'ı ve Barışçıları Neden Sevmiyor?, Bianet, 25 Mart 2016, Erişim tarihi: 22 Eylül 2016.
- ↑ "Barış Derneği 12 Eylül'den sonra 15 Temmuz KHK'sıyla kapatıldı; işte kapatılan 375 dernek" (Türkçe). T24 (t24.com.tr). 22 Kasım 2016. http://t24.com.tr/haber/baris-dernegi-12-eylulden-sonra-15-temmuz-khksiyla-kapatildi-iste-kapatilan-375-dernek,372196. Erişim tarihi: 29 Kasım 2016. "Barış Davası sürerken, dava sanıkları 1984 Nobel Barış Ödülü için aday gösterildiler."