Torugart Geçiti
Torugart Geçiti, (Kırgızca: Торуг-арт, Torug-art; Çince: 图噜噶尔特山口, Túlūgáĕrtè shānkŏu) ortalama deniz seviyesinden 3.752 metre yükseklikte konumlanan Orta Asya'nın Tanrı Dağlarında bir dağ geçitidir. Kırgızistan Narin İli'ni, Çin Halk Cumhuriyeti Sincan eyaletine bağlar.
Torugart yakınında Kırgızistan tarafında Aksay Vadisinde Son Göl (Sidinğ köl) konumlanır.
Tarih
Kâşgarlı Mahmud, Divân-ı Lügati't-Türk'te;
"ترغ ارت تيز Turığ art tiz" "Kaşgar yaylasının adı."[1] şeklinde tanımlar. Günümüz Türkçesinde "art "[2]: Sırt, dağ beli ve sırtı; sarp yer, yokuş, boyun, tepe ve "tiz "[3]: yüksek yer anlamındadır. Ortaçağ'da bu Turığ yaylası kervanlarca kullanılmıştır.
1881 yılında ilk defa Rusya ve Çin tarafından bir Hudut kapısı olarak açılmıştır. İngilizlerin Kaşgar konsolosu George Macartney, 1905 yılında Rusların Kırgızistan tarafında 27 ayak genişliğinde ve buradan yarım mil ilerde Çin tarafında da yol açtıklarını farketmiş. 1906 yılında Rusların baskısı sonucunda Çinliler, tekrar Çin bölgesinde yol yapımına izin vermişlerdir.[4] Çin-Rus ortak Transport bankası yol yapımı için 20 milyon Ruble harcamıştır. 1952 yılında Torugart Geçiti 165 km güneybatısında konumlanan o dönemde Kırgızistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile Sincan arasındaki önemli karayolu bağlantısı üzerindeki İrkeştam dağ geçitine (Sınır kapısı) yerini bırakmıştır.
1960'lı yıllarda Çin ile Rusya arasında oluşan çatışmada Torugart kapatılmış, 1983 yılında tekrar açılmıştır. Ünlü Kırgız edebiyatçı Cengiz Aytmatov, bu yol yapımında çekilen sorunları ve izlenimlerini Selvi Boylum Al Yazmalım romanında yer vermiştir.
Ayrıca bakınız
Notlar
- ↑ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt I, sayfa 374.
- ↑ TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı
- ↑ TDK Divanü Lugati't-Türk Veri Tabanı
- ↑ Torugart Pass Travel Guide Information (İngilizce)