Zan dili
Zan dili; Dilbilimciler, Lazca ve Megrelce’yi antik Kolhis dili[1][2][3] olarak da bilinen Zan dili’nin zaman içinde ikiye ayrılmış ve kendi başlarına gelişmiş iki kolu olarak tanımlar.[4] Zan ya da Kolhis dili [5] de Güney Kafkas dilleri'ne ait bir koldur. Gürcüce, Svanca ve Acarca da akraba dilleridir.
Bu dil; Abhazya'nın Gal Rayon’unda, Gürcistan’ın Megrelya bölgesinde ve Acaristan’ın Batum kentleriyle; tarihte Lazistan olarak bilinen Doğu Karadeniz yöresindeki Laz nüfuslu kentlerde konuşulur. Toplam konuşanı 800,000 civarındadır.
Tüm bu 4 dil Kafkas dil grubu içerisinde değerlendirilmektedir. Ancak Kuzey Kafkas dilleri ile bu dört dilin akrabalığı kesin oranda ispat edilemediğinden Güney Kafkas dilleri ya da bilinen diğer adıyla Kartveli dilleri’nin izole bir dil ailesi olduğu söylenmektedir.[6] Nicholas Marr tarafından ilk kez mukayese edilen dil daha sonra George Hewitt, Georges Dumézil, Arnold Chikobava ve Gôichi Kojima tarafından da çalışma konusu yapılmış, bazı kitaplar yayımlanmıştır. Megrelce ve Lazca konuşanlar arasında % 70-80 arasında karşılıklı anlaşma söz konusudur. Dilbilimcilere göre Kolhis’in yıkılmasından sonra bu ortak dil ilk ayrışma evresine girmiş oldu.[7] Ancak asıl ayrışmalar, Laziǩa (Egrissi)’nin Rioni Havzası’nın güney kesiminin 5. ve 6. yüzyıllardaki Bizans-Pers savaşları nedeniyle Megrel - Laz nüfusunun tamamına yakınını yitirmesiyle başlamıştı. Bu bölge nüfustan arınmış bir yer hâline geldi. Bu yüzden Emevi Arap istilâlarından etkilenen Gürcüler, Kartli’den kitlesel olarak göç ederek süreç içinde bu bölgeye yerleştiler. Böylece günümüzde Müslümanları Laz, Hıristiyanları ise Megrel olarak adlandırılan Megrel - Lazlar arasında, Gürcüler’den oluşan ve yine günümüzde Guria ve Acara Özerk Cumhuriyeti olarak bilinen tampon bölgeler oluştu. Bundan sonra da Kolhis halkı ikiye bölünmüş oldu ve Osmanlı hâkimiyetiyle dinin de etkisiyle Lazca ve Megrelce arasında kesin dilbilimsel ayrılıklar yaşandı. Ancak bu farklılıklar anlaşmaya engel olup, iki dil arasında diyalog kurulmasına mâni olacak kadar keskin değildir. İki dil arasında% 70-80 oranında bir anlaşma mümkündür.
Aşağıdaki tablda Laz ve Megrel dillerine yani Zan diline (Kolhis) ait bazı kelime örnekelri verilmiştir:
| Türkçe | Lazca | Megrelce |
|---|---|---|
| Haber | Ambari | Ambe |
| Yeni | Ağani | Axali |
| İhtiyar | Badi | Badidi |
| Süt | Mja | Bja |
| Dut | Bjoli | Bjola |
| Erkek Kardeş | Cuma | Cima |
| Pazar | Mjaçxa | Jaşxa |
| Tavuk | Kotume | Kotomi |
| Geldik | Komoptit | Kumoprtit |
| Saymak | Ǩoroʒxu | Ǩoroʒxua |
| Aile | Ocaği | Ocaxi |
| Sekiz | Ovro | Ruo |
| Megrelya | Omargale | Samargalo |
| Kar | Mtini | Tinu |
| Güvercin | Ťoroci | Ťoronci |
| Kalpsiz | Uguroni | Ugure |
| Önce | Ǯoxle | Ǯoxole |
Notlar
- ↑ http://www.exploregeorgia.com/en/georgia/georgians.html Kolkhuri Dialects
- ↑ Amerijibi-Mullen, Rusudan (ed., 2006), K’olxuri (megrul-lazuri) ena: Colchian (Megrelian-Laz) language. ICGL (Universali: Tbilisi, Georgia), www.icgl.org. (see also the review of this book by Andrew Higgins.)
- ↑ http://www.scribd.com/doc/16212196/Recommendation-on-Language-Policy-to-Protect-Linguistic-Minorities-by-Shalva-Tabatadze-Kakha-Gabunia-Marika-OdzeliEnglish-Version
- ↑ http://www.turkleronline.com/diger/lazlar/lazlar2/lazlar2_sayfa_60.htm Laz Dili
- ↑ http://www.ling.helsinki.fi/sky/tapahtumat/el/endabs.htm Historical Perspective of Laz
- ↑ http://www.bianet.org/bianet/yazdir/38968 Megrelo-Lazlar ve Gürcüler
- ↑ Bedia Leba, Halkbilimci Wolfgang Feurstein ile söyleşi, Ogni Kültür Dergisi, sayı 5, Temmuz-Ağustos 1994.