Çalkandular

Çalkandular
Toplam nüfus
855 (2002)
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Çalkanduca (Altaycanın lehçesi)
Din
Tengricilik, Ortodoksluk
İlgili etnik gruplar
Kumandılar, Tubalar, Altaylar, Telengitler, Teleütler
Altay Cumhuriyetinde Turaçak rayonu Çalkanduların coğrafyasıdır

Çalkandular, Çalkandılar[1] ya da Çalkanlar veya Kuular (kendilerince: Чалкъанду Çalkandu ya da Шалкъанду Şalkandu, Къуу, Куу-кижи Kuu-kiji; Rusça Челканцы Çelkantsı ya da Чалканцы Çalkantsı, önceleri Лебединцы Lebedintsı), Rusya Federasyonunun orta güney bölgesindeki Altay Cumhuriyetinde yaşayan Türk halklarından Altayların 850 kişilik kabilesi. UNESCO'ya göre dilleri ve kültürleri yok olma tehlikesindedir[2][3].

Adlandırma

Biy Nehrinin (Бий-суу) kolu olan Lebed Nehri (Altayca Kuu) civarında[4][5] yaşadıklarından eskiden kuğu (Altayca kuu, Rusça lebed) kelimesinden köken alan Kuu-kiji («Kuğu kişi») ya da Lebed Tatarları (Rusça Лебединские татары) adıyla da anılırlardı. "Kuu" (anlamı kuğu), özellikle Tuva Cumhuriyetinde "kuular" soyadını taşıyan Tuva Türkleri arasında bir sülale olarak bilinir. Çalkandular veya Kuu kişi (Kuu kiji, Kuular) ile bağlantıları vardır[6].

Coğrafya

Altay Cumhuriyetinin Turaçak rayonunda (Турачак аймак) çoğunluğu Kurmaç-Baygol (Курмач-Байгол) ile Suranaş (Суранаш) köylerinde, birazı da Turoçak (Rusça Турочак Altayca Турачак), Biyka (Бийка), İtkuç (Иткуч), Kebezen (Кебезень) köylerinde ve çok azı da Çoyskiy rayonunda (Чоя аймак) yaşarlar[3].

Nüfus

2002 rakamlarına göre nüfusları 855 kişidir[3] ve bunların ancak 539 kadarı Çalkanducayı konuşabilmektedir[7].

Boyları

Şalkanıg (Çalgan / Чалган[8]) ve Şakşılıg (Yakşı / Якшы[8]) olmak üzere iki kola aynlır[1].

Dil

Çalkanduların dilleri Çalkanduca (MultiTree atv-chl[9]), Altaycanın Kuzey Altaycası denen lehçe grubuna girer ve bu gruptaki Tuba ve Kumandıların lehçelerine benzer[3]. Bütün Çalkandular iki dilli olup Rusça da konuşurlar[3]. Çalkandu dili 2000 yılında Rusya Federasyonunda sayısı az halklar dilinin statüsünü almış ve Rusya halklarının Kırmızı Kitabına dâhil edilmiştir. O zamandan beri Altaycadan ayrı bağımsız bir dil olarak kabul edilir[7].

Örnekler: туу tuu (dağ), суу suu (su), öлöҥ ölöñ (ot), яйи yayi (onun evi), ньаңмыр ńañmır (yağmur).

Kaynakça

  1. 1 2 Figen Güner Dilek (2008), Altay Türklerinde akrabalık, Ahmet B. Ercilasun Armağanı, Akçağ Basım Yayım Pazarlama A.Ş., Ankara
  2. ↑ Dilleri ve Kültürleri Yok Olma Tehlikesine Maruz Türk Toplulukları: Çalkandular / Chalkandu
  3. 1 2 3 4 5 Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia: The Chelkan Language
  4. ↑ Аристов Н.А. Заметки об этническом составе тюркских племён и народностей и сведения об их численности. // Живая старина. 1896. Год шестой, вып. III-IV.
  5. ↑ Altay Türkleri
  6. ↑ http://identity2010.ru/?page_id=1809 Kuular (Çalkandular) ve Kuular (Tuvadaki) arasındaki bağ hakkında
  7. 1 2 Evgeniya Çayçına, Çalkandu dilinde bileşik kelimeler, 4. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, Son Sesler Duyulmadan, bildiri özetleri, 23-26 Mayıs 2012, Ankara
  8. 1 2 Л.П. Потапов (1974), Заметка о происхождении челканцев-лебединцев, Опубликовано: Бронзовый и железный век Сибири. – Новосибирск: Наука, 1974. – С.304-313
  9. ↑ http://multitree.linguistlist.org/codes/atv-chl
This article is issued from Vikipedi - version of the 8/28/2016. The text is available under the Creative Commons Attribution/Share Alike but additional terms may apply for the media files.